gleby płowe
Gleby płowe — Gleby płowe, gleby lessivés – gleby występujące w strefie klimatu umiarkowanego, cechujące się dobrze wykształconym profilem glebowym z charakterystycznym układem poziomów genetycznych powstającym wskutek grawitacyjnego przemieszczania cząstek koloidalnych (gł. minerałów ilastych) w głąb profilu przez wodę opadową.
Występowanie gleb płowych
Gleby płowe są glebami charakterystycznymi dla strefy wilgotnego klimatu umiarkowanego. Występują w zachodniej i środkowej części Europy, na obszarze północno-wschodnich stanów i północno-zachodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, w północno-wschodnich Chinach i północnej Japonii, w południowej części Chile oraz na niektórych obszarach Nowej Zelandii.
W Polsce gleby płowe stanowią zajmują ok. 52% powierzchni kraju; występują głównie na terenach lessowych i na glinach morenowych. Gleby płowe powstałe z gliny występują w północnej i środkowej części Polski; gleby powstałe gliny zwałowej występują głównie w rejonach podgórskich na południu kraju.
Proces powstawania gleb płowych
Gleby płowe powstają z utworów lessowych, utworów pyłowych wodnego pochodzenia, glin zwałowych, piasków zalegających na glinie oraz piasków ciężkich. Gleby te wykształcają się zwykle na obszarach porośniętych przez wielogatunkowe lasy liściaste i mieszane. Kwaśny odczyn i dobra przepuszczalność wodna gleby, wilgotne środowisko (odpowiednia ilość opadów atmosferycznych) oraz obecność głębokich i porowatych skał osadowych sprawiają, że dominującym procesem glebotwórczym na tych obszarach jest proces przemywania (proces płowienia, fr. lessivage).
Przemywanie polega na grawitacyjnym przemieszczaniu cząstek koloidalnych (gł. minerałów ilastych) w głąb profilu glebowego przez wsiąkającą wodę opadową. Początkowa faza obejmuje przemieszczanie w głąb profilu węglanów, wolnych związków żelaza oraz jonów wapnia (Ca2+) i magnezu (Mg2+). Po wymyciu tych jonów dochodzi do peptyzacji koloidów glebowych i w głąb profilu zaczynają przemieszczać się minerały ilaste wraz z wolnym żelazem i niewielką ilością glinu.
Wskutek zachodzących procesów profil glebowy różnicuje się na dwie wyraźne warstwy:
- jaśniejszą (jasnobeżową) warstwę górną pozbawioną frakcji minerałów ilastych, cechującą się lżejszym uziarnieniem,
- ciemniejszą (brunatną) warstwę dolną zawierającą większą ilość drobnych cząstek ilastych, cechującą się bardziej zbitą i wyraźną strukturą w porównaniu do warstwy górnej.
Cechy charakterystyczne gleb płowych
Gleby płowe powstają na różnorodnych utworach macierzystych, przeważnie na pyłach, glinach lekkich oraz piaskach gliniastych. Skała macierzysta cechuje się brakiem bądź bardzo niewielką zawartością węglanu wapnia (wskutek wyługowania w pierwszych fazach procesu przemywania).
Profil glebowy gleb płowych jest dobrze wykształcony i zróżnicowany na następujące poziomy genetyczne:
- powierzchniowy, ciemnoszary poziom próchniczny – ochric (A),
- górny, jasnopłowy poziom wymywania o lżejszym uziarnieniu (poziom eluwialny) – luvic (Et),
- dolny, brunatny poziom wymycia o cięższym uziarnieniu (poziom iluwialny) – poziom diagnostyczny argic (Bt),
- skała macierzysta – C.
Gleby płowe charakteryzują się lekko kwaśnym odczynem; pH przyjmuje wartości w zakresie 4,0-6,0. Nasycenie kompleksu sorpcyjnego gleby kationami zasadowymi w poziomach powierzchniowych wynosi ok. 30-60%, w poziomach głębszych jest wyższe, sięgając 50-90% w poziomie iluwialnym.
Podtypy gleb płowych
Gleby płowe, wraz z czerwonymi i żółtymi glebami obszarów subtropikalnych, zgodnie z podziałem systematycznym FAO-UNESCO zaliczane są do luwisoli (tzw. gleb przemytych).
Gleby płowe dzielą się na następujące podtypy:
- gleby płowe typowe – powstające z gliny zwałowej, utworów lessowych oraz piasków gliniastych; cechują się dobrymi stosunkami wodno-powietrznymi, kwaśnym odczynem (pH 4,0-5,0), są ubogie w substancję organiczną, w głębszych warstwach znajdują się duże ilości wody dostępnej dla roślin
- gleby płowe bielicowe – powstające wskutek procesu przemywania oraz odgórnego procesu bielicowania; cechują się silnie kwaśnym odczynem oraz wyługowaniem do poziomu iluwialnego;
- gleby płowe zbrunatniałe – powstające wskutek intensywnych procesów wietrzenia w poziomie eluwialnym, wskutek czego poziom ten cechuje się brunatną barwą
- gleby płowe opadowo-glejowe – występujące na obszarach o rocznej sumie opadów ok. 700 mm; powstają z utworów pyłowych całkowitych i niecałkowitych, ulegających procesom odgórnego oglejenia; cechują się białą barwą z szaroniebieskim odcieniem, niewielką zawartością substancji organicznej, bardzo niską przepuszczalnością oraz pojemnością powietrzną; w okresie suszy często ulegają zasychaniu;
- gleby płowe gruntowo-glejowe – powstające wskutek niedostatecznego drenażu (odwodnienia) naturalnego, w wyniku czego powyżej głębokości 1 m występuje oglejenie; cechują się dużą zawartością próchnicy w poziomie próchnicznym;
- gleby płowe z poziomem agric – powstające z typowych gleb płowych intensywnie użytkowanych w celach rolniczych; charakteryzują się bardzo dobrym drenażem (odwodnieniem);
- gleby płowe zaciekowe (glossic) – cechą charakterystyczna jest występowanie w poziomie iluwialnym nieregularnych, miąższych zacieków.
Znaczenie gleb płowych
Gleby płowe cechują się dobrymi i bardzo dobrymi właściwościami rolniczymi. Są glebami wartościowymi i żyznymi; są powszechnie wykorzystywane pod uprawę zbóż (m.in. pszenicy, owsa, żyta, prosa, kukurydzy), buraków cukrowych, ziemniaków, rzepaku, grochu, koniczyny oraz lucerny. Gleby płowe wymagają właściwej uprawy i odpowiedniego nawożenia, a także przeciwdziałania postępującemu procesowi przemywania oraz erozji (w przypadku gleb powstałych na utworach lessowych).
