Proso - opis, właściwości i zastosowanie. Zboże proso ciekawostki

Proso to zboże, które ostatnimi czasy udaje się ocalić od zapomnienia. Jego wartości prozdrowotne sprawiają, że produkty z ziaren prosa coraz częściej trafiają na nasze stoły, a nie do ptasiego karmnika, jak dawniej. Wytwarzana z prosa kasza jaglana nie bez powodu uchodzi za królową wszystkich kasz – z jej pomocą nie tylko ugotujemy smaczny obiad, lecz także wzmocnimy serce, poprawimy trawienie, oczyścimy organizm, a nawet uchronimy się przed rakiem!

1. Jakie proso liczy się na roli?
2. Jak uprawiać proso?
3. Proso - pokarm Chińczyków i składnik ambrozji
4. Kłosy prosa pod lupą
5. Proso - żywność dla serca
6. Cholesterol w ryzach dzięki ziarnom prosa
7. „Stop” dla cukrzycy
8. Proso - trawienie bez przeszkód
9. Proso - naturalna ochrona przed rakiem piersi
10. Zbożowy detoks
11. Proso dla alergików
12. Jaglany jadłospis

Proso (Panicum L.) to rodzaj roślin jednorocznych należący do rodziny wiechlinowatych. Zalicza się do niego aż 500 gatunków rosnących dziko głównie w strefie międzyzwrotnikowej. Z tego rodzaju wywodzą się jedne z najstarszych na świecie roślin zbożowych. Gatunkiem typowym prosa jest Panicum miliaceum, czyli proso zwyczajne. Uprawia się je niemal na całym świecie – głównie w Chinach, Japonii, Bhutanie i RPA. W Polsce roślina ta niemal nie występuje w formie dzikiej - możemy spotkać przede wszystkim jej odmiany uprawne. Dojrzałe proso trudno przeoczyć, bowiem osiąga do 150 cm wysokości, a jego źdźbła są grube i odporne na urazy mechaniczne. Liście zboża są rzadkie, a ich powierzchnię pokrywają drobne włoski. Ich cechą charakterystyczną jest biały pasek na środku blaszki. Kwiaty z kolei mają barwę purpurową i zbierają się w gęstą, okazałą wiechę. Owoce prosa stanowią ziarniaki tkwiące w twardych plewkach. Głównym produktem spożywczym otrzymywanym z ziaren tego zboża jest kasza jaglana. W ostatnich latach jednak obserwujemy lekki spadek jej spożycia na rzecz kaszy gryczanej, jęczmiennej, ryżu i płatków owsianych. Jednakże, za sprawą rolnictwa ekologicznego, zboże to najprawdopodobniej wróci do łask. Poza wykorzystaniem w przemyśle, roślina ta pełni funkcje dekoracyjne – w formie trawy uprawia się ją w ogrodach – gdzie często zdobi rabaty albo stanowi element większych kompozycji kwiatowych.

Jakie proso liczy się na roli?

Według danych GUS, w 2008 roku powierzchnia uprawy prosa wynosiła 6037 ha. Najwięcej tego zboża siali rolnicy w województwie świętokrzyskim i lubuskim. Mieli do wyboru ziarna różniące się między sobą wartościami, bowiem botanicy wyróżniają 3 główne gatunki prosa:

Jak uprawiać proso?

Oczywiście, aby uzyskać wysokie plony tego zboża, należy zaopatrzyć się w ziarno siewne dobrej jakości. Powinno wyróżniać się wzorową zdolnością kiełkowania, czystością bliską 100%, dużym ciężarem i wilgotnością nie większą niż 15%. Proso można uprawiać w Polsce jedynie dzięki krótkiemu okresowi wegetacyjnemu. Roślina ta wywodzi się bowiem z cieplejszego klimatu.

Optymalna temperatura, która warunkuje kiełkowanie ziaren, oscyluje wokół 90 stopni C, a każdy przymrozek działa destrukcyjnie na tę roślinę. Proso jest za to nadzwyczaj odporne na susze i upały. Aby uzyskać duże plony, poza odpowiednimi warunkami termicznymi, należy zapewnić mu pulchną, zasobną w próchnicę glebę. Wysiewu nasion dokonuje się około połowy maja. Siewki należy rozmieścić w rzędach, w odległości ok. 20 cm. Najlepiej siać do 25 kg ziaren na hektar, na głębokość 2 cm. Przy wysokiej temperaturze proso wschodzi nadzwyczaj szybko. Zbiorów dokonujemy wówczas, gdy wiechy zaczynają żółknąć, a ziarno przybiera właściwą barwę. Dojrzałe rośliny zbieramy z reguły na początku września. W latach 90. średnie plony prosa wynosiły w naszym kraju 9,6 q. Obecnie coraz większe znaczenie ma ekologiczna uprawa tego zboża, w której, zamiast ilości, liczy się jakość ziarna.

Proso - pokarm Chińczyków i składnik ambrozji

Proso jest pradawnym zbożem wywodzącym się z Chin i uprawianym na Ziemi od niemalże 12 tysięcy lat! Jego najstarsze ślady odnaleziono dzięki analizom mikroskopowym liczących ok. 11,9 tysięcy lat ceramik i kamiennych narzędzi pochodzących z okolicy Nanzhuangtou i Donghulin. Wykopaliska świadczą o tym, że zboże to było wówczas uprawiane przez miejscową ludność. Jest to dowód na to, że pierwotną żywnością Chińczyków, wbrew powszechnej opinii, wcale nie był ryż, lecz proso i wytwarzana z niego mąka i kasza.

Zboże to dość szybko rozprzestrzeniło się po całym terytorium Euroazji, gdzie zajęło znaczne pola uprawne. Legenda głosi, że Starożytni przyrządzali ambrozję z kaszy jaglanej lub z prosa z odrobiną miodu. Z racji tego, że roślina ta szybko dojrzewa, dobrze plonuje oraz jest odporna na susze i upały, zyskiwała przewagę nad lokalnymi zbożami. Stopniowo podbijała również gusta kulinarne Europejczyków. W średniowieczu na ziemiach polskich szczególną popularnością cieszyły się jagły, które mielono na mąkę, wyrabiano z nich kaszę, zaś odpadami karmiono zwierzęta hodowlane. Po wojnie niestety zarówno proso, jak i kasza jaglana odeszły w niepamięć na rzecz pszenicy. Ziarna prosa zaczęto wówczas kojarzyć niemal wyłącznie z pokarmem dla ptactwa. W przeciągu ostatnich lat jednak popularność tego zboża ponownie wzrasta – dzieje się tak za sprawą trendu na prowadzenie zdrowego stylu życia. Na nasze stoły coraz częściej trafia kasza lub płatki jaglane. Wyroby z prosa są doceniane także przez osoby uczulone na gluten – roślina ta w sposób naturalny jest pozbawiona tego składnika. Obecnie największe na świecie uprawy Panicum miliaceum można znaleźć w południowej części Rosji, w Azji Środkowej, w Indiach, Chinach i Japonii.

Kłosy prosa pod lupą

Poza brakiem glutenu proso wyróżnia się wieloma walorami odżywczymi. Znajdziemy w nim sporo witamin z grupy B, cenną witaminę K, kwas foliowy, a także takie sole mineralne jak cynk, magnez, miedź, potas, wapń i żelazo. 200 gramów ziaren prosa dostarcza nam 756 kalorii oraz solidną dawkę błonnika, dzięki czemu nie ma właściwości tuczących. Włączenie tego zboża do diety uzupełnia także dzienną podaż białka roślinnego oraz kwasów tłuszczowych Omega-3 i Omega-6.

Proso - żywność dla serca

Jeżeli chcemy zadbać o serce, koniecznie powinniśmy umieścić w swojej diecie produkty z prosa. Kasza jaglana jest doskonałym źródłem magnezu, który obniża ciśnienie krwi i sprawia, że ryzyko wystąpienia zawału czy miażdżycy znacznie spada. Zboże to dostarcza nam także potasu, który utrzymuje ciśnienie krwi na bezpiecznym poziomie i dodatkowo rozszerza naczynia krwionośne. Jak wiadomo, wyregulowanie ciśnienia i usprawnienie pracy układu krwionośnego to najlepszy sposób na ochronę naszego serca.

Cholesterol w ryzach dzięki ziarnom prosa

Jako że prawidłowy poziom cholesterolu idzie w parze ze zdrowotnym sercem, kolejnym krokiem na drodze do idealnie funkcjonującego układu krążenia jest wyregulowanie lipidów. Zawarty w wyrobach z prosa błonnik skutecznie usuwa z organizmu cholesterol LDL, zwiększając jednocześnie poziom bezpiecznego cholesterolu HDL. 

„Stop” dla cukrzycy

Regularne spożywanie kaszy jaglanej znacznie obniża ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Dzieje się tak za sprawą wysokiej zawartości magnezu w jagłach. Minerał ten zwiększa wrażliwość na insulinę, dzięki czemu skutecznie zapobiega pojawieniu się tej choroby. 

Proso - trawienie bez przeszkód

Pokarmy bogate w błonnik, takie jak proso, doskonale poprawiają funkcjonowanie układu pokarmowego. Dieta wysokobłonnikowa zapobiega zaparciom, wzdęciom i bólom brzucha. Regulacja systemu trawiennego zwiększa także wchłanianie substancji odżywczych w jelitach i zmniejsza ryzyko wystąpienia wielu schorzeń (np. wrzodów żołądka lub raka jelita grubego). Sprawne trawienie i wydalenie toksyn wspiera także pracę wątroby i nerek, co znacznie poprawia nasz metabolizm i ogólne samopoczucie. 

Proso - naturalna ochrona przed rakiem piersi

Najnowsze badania naukowe wykazały, że zawarty w ziarnach prosa błonnik, poza usprawnianiem działania naszego układu pokarmowego posiada także właściwości antyrakowe. O prawidłową jego podaż powinny zadbać przede wszystkim kobiety, ponieważ okazało się, że składnik ten znacznie obniża ryzyko pojawienia się nowotworu piersi. Spożywanie minimum 30 g błonnika dziennie sprawia, że szanse na rozwój choroby nowotworowej spadają aż o 50%!

Zbożowy detoks

Aby zafundować sobie kurację oczyszczającą nie zawsze musimy sięgać po suplementy z chlorellą. „Pospolite” proso kryje w sobie tyle przeciwutleniaczy, że może skutecznie zneutralizować całą armię wolnych rodników, a także wspomóc wyprowadzanie z organizmu toksycznych substancji. Zawarta w tym zbożu kwercetyna, kurkumina, kwas elagowy oraz inne dobroczynne katechiny to składniki, które wspomogą każdą dietę odtruwającą. 

Proso dla alergików

Badania naukowe wykazały, że proso znacznie poprawia jakość życia osób chorych na astmę, a także potrafi hamować rozwój choroby w jej początkowym stadium. Przeprowadzony eksperyment wykazał, że pacjenci, którzy regularnie spożywali kaszę jaglaną mieli mniej ataków duszności niż ci, których dieta była uboga w ziarna prosa. 

Jaglany jadłospis

Produkty z prosa znajdują w polskiej kuchni wiele zastosowań. Kaszę jaglaną można podawać do obiadu zamiast ryżu czy ziemniaków. Często faszeruje się nią warzywa tudzież używa jako bazy do zdrowych zapiekanek, a nawet burgerów. Jagły można również dodawać do sałatek, chleba, ciast, budyniu, puddingów czy musli. Płatki jaglane podane z mlekiem z kolei doskonale sprawdzają się jako pożywne i pełne błonnika śniadanie.

Jednym ze smaczniejszych sposobów na kaszę jaglaną jest zastępujący wysokokaloryczne desery budyń z dodatkiem aromatycznego kokosa i banana.

Składniki (porcja dla 2 osób):

• 1/3 szklanki surowej kaszy jaglanej
• 1 szklanka mleka kokosowego
• 2 łyżki syropu klonowego
• 1 banan
• 1 łyżka soku z cytryny

Przygotowanie:
Kaszę jaglaną dokładnie płuczemy, a następnie umieszczamy ją w garnku, gdzie wlewamy ½ szklanki mleka kokosowego i 1/4 szklanki wody. Tak przygotowaną mieszankę gotujemy pod przykryciem przez ok. 15 minut. Kiedy kasza jest już miękka, wkładamy ją do blendera i dodajemy resztę mleka kokosowego, 2 łyżki syropu klonowego, obranego banana oraz odrobinę soku z cytryny. Wszystko miksujemy na gładki mus.
Smacznego!

Bibliografia

1. Vinayak Agrawal; “Bringing back millets- the super crop of our ancestors”; data dostępu: 2019-11-12
2. E.A. Oelke, Alternative Field Crops Manual; “Millets”; data dostępu: 2019-11-12
3. Amanda M.Dias-Martins i in.; “Potential use of pearl millet (Pennisetum glaucum (L.) R. Br.) in Brazil: Food security, processing, health benefits and nutritional products”; data dostępu: 2019-11-13
4. Joseph O. Owheruo i in.; “Physicochemical properties of malted finger millet (Eleusine coracana) and pearl millet (Pennisetum glaucum)”; data dostępu: 2019-11-12
5. Crop Science; “Pennisetum glaucum, Setaria glauca”; data dostępu: 2019-11-12
6. Vanisha S. Nambiar i in.; “Potential Functional Implications of Pearl millet (Pennisetum glaucum) in Health and Disease”; data dostępu: 2019-11-12
7. Zbigniew Podbielkowski; “ Słownik roślin użytkowych ”; Warszawa: PWRiL, 1989.;