Sardela europejska ‒ opis, występowanie i zdjęcia. Ryba sardela europejska ciekawostki

Znamy je w postaci wędzonej, suszonej, solonej, z puszki i jako rybny olej. Ich słony, intensywny smak doceniany jest od stuleci, szczególnie przez francuzów, którzy przetworom z tego gatunku ryby nadali ogólną nazwę anchois. Sardela europejska (Engraulis encrasicolus) mimo swego nieznacznego rozmiaru stanowi bardzo ważny element zarówno ekosystemu morskiego, jak i śródziemnomorskiej diety.

Sardela europejska i jej 20 000 dzieci

Sardela europejska to gatunek morskiej ryby z rodziny sardelowatych, blisko spokrewnionych ze śledziowatymi. Cechą charakterystyczną, która pozwala odróżnić ją od urzekająco do niej podobnych kuzynów jest jej głęboko wycięty kąt jamy ustnej, sięgający aż za jej okrągłe, pozbawione powiek oczy. Jej zakończona ostro szczęka sięga poza krótszą żuchwę, która rozpoczyna się dopiero na wysokości końca nozdrzy. Pojedyncza płetwa grzbietowa oraz głęboko wcięta ogonowa, sprawia, że wyglądem blisko jej do znanej nam doskonale szprotki, to co je jednak odróżnia to wąski, smukły kształt ciała sardeli. Jej grzbiet pokryty jest łuskami o zielononiebieskim zabarwieniu, doskonale maskującym ją na tle morskiej toni, z punktu widzenia latających nad powierzchnią wody drapieżników. Boki jej ciała oraz podbrzusze przybierają srebrzystą barwę, która odbija światło przedostające się przez powierzchnię wody i z każdym ruchem wysyła migotliwe rozbłyski. Podczas gdy jedna, 13-centymetrowa rybka ważąca zaledwie kilkanaście gramów (więcej w przypadku samic niż samców) nie wywołuje większego wrażenia, liczące nawet kilkanaście milionów osobników ławice, w których żyje, przedstawiają widok nie do opisania, zachowując się niczym jeden, niezmiernie skomplikowany w swej strukturze organizm.

Sardela jest rybą pelagiczną, co oznacza, że większość życia przebywa na otwartym morzu, ale można ją też spotkać w zatokach, ujściach rzek i lagunach. Obszar jej występowania obejmuje wody przybrzeżne zachodniej Europy, południowy Bałtyk, Morze Północne, basen Morza Śródziemnego, Morze Czarne, wody zachodniej Afryki, wody przybrzeżne Madery, Wysp Karaibskich, Wysp Zielonego Przylądka, Świętej Heleny. Najdalej na południe spotykana jest w RPA. Jej sukces przystosowawczy do tak dużego zakresu występowania podyktowany jest jej wysoką tolerancją szerokiego spektrum zasolenia wód – takie zwierzęta nazywamy euryhalicznymi. Preferuje raczej płytsze wody – chociaż można ją spotkać na głębokości nawet 400 m, zwykle nie nurkuje poniżej 50. Jej mały rozmiar i jedna z końcowych pozycji w łańcuchu pokarmowym zmusza ją do zadowolenia się mikroskopijnym planktonem, jajami i larwami innych ryb oraz niewielkimi mięczakami. Nie tracąc czasu na poszukiwanie pożywienia, sardele odżywiają się w niezwykle „bierny” sposób, który polega na pływaniu z otwartym pyskiem, licząc, że pożywienie samo wpadnie w tę sprytnie zastawioną pułapkę.

Poza szeroką tolerancją zasolenia i temperatur oraz niewybrednym podniebieniem sukces w utrzymaniu wysokiej populacji tej ryby jest wynikiem ich wysokiej rozrodczości. Tarło odbywa się wielokrotnie w ciągu ciepłych miesięcy, między kwietniem, a listopadem, w zależności od fluktuacji temperatur. Dane ławice wybierają nierzadko ulubione miejsca na tarło, wracając do nich na przestrzeni lat i tworząc w związku z tym pewien poziom odrębności genetycznej od innych populacji. Inne wybierają w celu rozrodu wody słodkie. Samice składają tysiące owalnych, przezroczystych jaj, które zapłodnione zewnętrznie przez samce swobodnie unoszą się na powierzchni oceanu. Po niezwykle krótkim czasie, bo nawet 24 godzinach, 3-milimetrowe larwy są gotowe do wyklucia. Chociaż jedna samica może złożyć nawet 20000 jaj, niezwykle mały procent jej potomstwa doczeka dojrzałości płciowej, która nadchodzi dopiero po 2 latach życia. Badania udowodniły, że w środowisku naturalnym sardele są w stanie dożyć 5 lat, jednak rzadko można znaleźć osobniki, które przekraczają 3 lata.

W kupie sardeli europejskich siła

Temat zachowania i komunikacji międzyosobniczej w ogromnych ławicach ryb niezmiennie cieszy się fascynacją wśród badaczy i biologów morskich. Zdobycie jak najszerszej wiedzy na ten temat ma znaczenie nie tylko w kontekście zaspokojenia ciekawości, ale także stanowi ogromną rolę dla przemysłu rybołówstwa, którego sukces zależy od umiejętnego przechytrzenia ofiary.

Wieloletnie badania przy użyciu skomplikowanych instrumentów, jak echosondy, sonary oraz nagrania akustyczne pozwoliły na analizę zachowań tych zwierząt i pewne wnioski dotyczące ich niezwykłej harmonii. Zauważono na przykład, że podczas gdy morfologia zewnętrzna szkoły może się znacznie różnić, struktura wewnętrzna pozostaje silnie jednolita między różnymi ławicami. W centrum każdej z nich opisano istnienie struktur zwanych „jądrami” czyli małe (stałe) objętości ławicy o znacznie większej gęstości niż reszta jej struktury. Jądra okazały się największymi strukturami, w obrębie których poszczególne osobniki mogą wykazywać absolutnie synchroniczne zachowanie. Istnienie jąder nie tłumaczyło jednak sposobu, w jaki szkoły liczące kilka milionów osobników były w stanie zachować tę niezwykłą harmonię. W 1973 roku opisano mechanizm zwany „falą agitacji”. Jak się okazuje, wspomniana przeze mnie wcześniej zdolność srebrnych łusek sardel do odbijania światła stanowi główną rolę w ich komunikacji w obrębie ławicy. W sytuacji zagrożenia, zmiana kąta ustawienia jednego osobnika powoduje konkretny „rozbłysk” światła, rozpoznawalny dla jego sąsiadów. Reakcja jest natychmiastowa – otaczające ją osobniki powtarzają ruch, a błysk ostatecznie przecina całą ławicę, pozwalając na niemal idealnie zsynchronizowane działanie. Chociaż jest to strategia zdecydowanie ułatwiająca przeżycie, małe, polegające w dużym stopniu na metabolizmie beztlenowym ciała sardeli nie są przystosowane do długotrwałego wysiłku, więc jakakolwiek pogoń w większości przypadków kończy się uszczupleniem populacji ławicy. Zapędzone w kozi róg ryby, otoczone przez drapieżniki – te pływające od dołu, a latające od strony powierzchni, decydują się na ostatnią desperacką próbę uniknięcia śmierci – stworzenie ciasnego, nieruchomego skupiska zwanego „baitball”. Jest to mechanizm obronny, wynikający z faktu, że pojedyncze osobniki są bardziej narażone na atak drapieżnika niż ogromna, skupiona ich grupa. Drapieżniki nie pozostały im winne, rozwijając całą gamę strategii mających na celu rozbicie tych skupisk, zaczynając od wielorybów, używających swoich wielkich paszczy w celu utworzenia podciśnienia i zassania tysięcy tych ryb na raz, razem z otaczającą je wodą, a kończąc na miecznikach, które szarżują z ogromną prędkością, powodując spustoszenie za pomocą ostrych, mieczowatych wyrostków.

Sardela europejska to mała ryba dużej wagi

Rola, jaką pełni sardela w utrzymaniu równowagi ekosystemu morskiego jest niepodważalna. Jej powszechność oraz łatwość połowu zostały docenione przez wiele gatunków chronionych morskich zwierząt, w tym rekiny oraz ptactwo morskie. Jej popularność sięgnęła również ludzkich podniebień – badania dowodzą, że była poławiana już w starożytności, a każde państwo ma swoją własną wersję przygotowania tej bogatej w składniki odżywcze ryby. W Rosji największą popularnością cieszy się wędzona, na Dalekim Wschodzie – suszona, a w Hiszpanii i Grecji podaje je się świeże z oliwą z oliwek. We Francji przetwory z tej ryby cieszą się tak wielką popularnością, że ich nazwa, czyli anchois rozprzestrzeniła się do powszechnego użytku. Jej popularność wynika z jej unikatowego smaku, który otrzymuje się poprzez długie marynowanie w soli. Do ich wartości odżywczych zaliczamy wysoki poziom białka oraz żelaza, a także wapnia i witaminy D. Dodatkowo jest to ryba, która nie zawiera metali ciężkich i nie magazynuje rtęci a jej połowy należą do tych w najmniejszym stopniu zakłócających ekosystem mórz i oceanów – w ich przypadku notuje się minimalny procent przyłowu, czyli przypadkowo złowionych morskich zwierząt, nierzadko gatunków, którym grozi wyginięcie. Spożywając jej duże ilości należy jednak uważać – mimo swojego małego rozmiaru ma bardzo wysoką zawartość tłuszczu i jest niezwykle kaloryczna.

Sardela europejska to doskonały przykład zwierzęcia, które mimo, że wydaje się powszechne i mało interesujące,  pełni ogromnie ważną rolę zarówno w środowisku naturalnym, jak i gospodarce. Obserwacja jej zdolności przystosowawczych i niezwykłych metod komunikacji skłania do rozważań co mają jeszcze do zaoferowania inne pozornie tak dobrze poznane przez nas gatunki.