Mak przyprawa – właściwości, wartości odżywcze i zastosowanie
Mak to wdzięczna i piękna roślina o dziwo cieszy oko na nieużytkach, terenach jałowych i przy ruderach. Z drugiej strony, mak pozwala zachwycić się też widokiem upstrzonych przez nią łąk i pól. Mak jako przyprawa jest pełna sprzeczności i paradoksów, co sprawia, że wyjątkowo intryguje.
Mak – roślina naszych pól
Mak polny to na wskroś polska roślina. Na rodzimych ziemiach rósł już w neolicie. Naturalnie występuje w całej Europie, a także w Północnej Afryce. Chętnie wyrasta na polach, łąkach i obszarach ruderalnych. Z kolei mak uprawiany dla przemysłu spożywczego, jest rozpowszechniony w wielu krajach świata, także w Ameryce Północnej czy w Australii. Jego nasiona ukryte w torebce nasiennej zwanej makówką, wykorzystuje się w szczególności do produkcji wypieków. Tłoczony z nich olej makowy jest natomiast wciąż mało popularny.
Mak nie jest wymagający w pielęgnacji, za to gdy już zakwitnie pięknie barwi ogród. Mówimy tu o maku polnym, który możemy uprawiać samodzielnie. Jeśli zaś idzie o leczniczą odmianę tej rośliny (mak lekarski), to trzeba nam wiedzieć, że jej uprawa w celach prywatnych jest zabroniona.
| Mak w kosmetyce Mak polny wykorzystuje się w przemyśle kosmetycznym. Tłoczony z nasion olej, same nasiona lub płatki maku polnego producenci przeznaczają na produkcję kosmetyków do skóry delikatnej i wrażliwej. Ekstrakt z płatków maku, ze względu na dużą zawartość śluzów, bardzo często zasila skład płynów do higieny intymnej i płynów do płukania jamy ustnej. Z zakupionych w sklepie nasion maku możemy z kolei wykonać ujędrniający i antycellulitowy peeling. |
Mak – lekarstwo i uzależnienie
Maki hipnotyzują nie tylko soczystą czerwienią swoich kwiatów. Właściwości narkotyzujące ma wysuszony mleczny sok z makówki, czyli opium – substancja, której najważniejszym składnikiem psychoaktywnym jest morfina. Opium stosuje się w produkcji leków uspokajających i medykamentów o działaniu przeciwbólowym. Oczywiście alkaloidów pozyskiwany jest nie z maku niebieskiego, dostępnego w przemyśle spożywczym, ale z odmiany leczniczej. W maku, którego używamy w kuchni, występuje bardzo niewielkie stężenie toksycznych alkaloidów i opiatów, niemniej zjedzony w sporej ilości może odurzyć. Jedząc mak odkryjemy też jego właściwości nasenne i uspokajające. W medycynie ludowej również kwiaty maku polnego wykorzystywane są do sporządzania naparu ułatwiającego zasypianie. Ten sam napar traktuje się też jako remedium na biegunkę.
Mak w folklorze i mitologii
Za sprawą swoich usypiająco-narkotycznych właściwości, mak został włączony w symbolikę sfery snu i śmierci. Poprzez skojarzenia z letargiem, czyli stanem na granicy życia, w którym większość funkcji organizmu ulega zawieszeniu, mak uznawany jest za roślinę pośredniczącą w kontaktach ze światem sennych mar i nadprzyrodzonych stworów. W dawnych obrzędach ludowych na ziemiach słowiańskich, nasion maku używano do ochrony przed złymi mocami.
Powszechnym zwyczajem rozsypywano je na progach domostw i wokół grobów zmarłych, których dusze miały błąkać się nocami, zakłócając spokój w świecie żywych. Wierzono, że strzygi, wampiry, demony i duchy nie wejdą do domu lub nie opuszczą cmentarza, póki nie zbiorą leżących wokół ziarenek. Sypano ich więc dużo, aby świt zdążył zastać upiora, nim ten policzy wszystkie. Mak pomimo faktu, że sam wprowadza w stan otępienia i martwoty, stoi zatem po stronie życia, przynajmniej w wierzeniach ludowych i mitach. Z mitologii starożytnej dowiemy się, że makówki są atrybutem Demeter – greckiej bogini płodności ziemi i urodzaju. Czerwona barwa kwiatów maku przywodzi na myśl krew pulsującą w żyłach i może symbolizować również odradzanie się. Z drugiej strony, mak pozostaje nieodzownie związany ze śmiercią. Wieniec z maku nosi Nyks, grecka bogini nocy, która zrodziła innych bogów panujących w świecie pozaziemskim, między innymi Charona, Tanatosa czy Hypnosa. Kiedyś rysunkami maku i makówek przyozdabiano nagrobki, czyniąc mak jednym ze stałych elementów cmentarnej ornamentyki. Mak, już nie tylko na rycinach i w podaniach, pojawia się także wtedy, gdy moce nadprzyrodzone mają działać ze zwiększoną intensywnością, np. podczas świąt. Symbolika ta przetrwała do czasów współczesnych. Wystarczy wziąć pod lupę okres bożonarodzeniowy, w którym mak pojawia się przede wszystkim na stole.
Mak ma smak!
Ziarna maku są drobne, aromatyczne i smaczne. Przeważa w nich posmak orzechowy. Występują głównie w składzie przeróżnych tradycyjnych słodkości. Mak codziennie trafia do piekarni w postaci uwielbianych przez wielu drożdżówek i makowca. Jego ziarenkami obsypuje się też wierzch ciast i ciasteczek. W sklepach jest powszechnie dostępny, dzięki czemu możemy również samodzielnie przygotowywać makowe specjały. Z półek prędko znika zwłaszcza przed Świętami Bożego Narodzenia, kiedy to wszyscy bierzemy się za robienie makówek, kutii, pierników, strucli, pierogów i klusek.
Masa makowa w wersji FIT
W Święta większość z nas nie myśli o kaloriach. Jednak odchudzone słodkości są nie tylko mniej tuczące, ale zwykle też o wiele zdrowsze. Tradycyjne przepisy na wypieki i desery niemal zawsze zakładają dodanie do nich sporych ilości cukru, a ten nie wpływa pozytywnie na nasze zdrowie. Dlaczego więc mielibyśmy nie cieszyć się smakiem makówek i innych dobroci bez obaw o zdrowotne konsekwencje świątecznej rozpusty?
Zwłaszcza, że masę makową FIT przyrządza się bardzo prosto, chociaż wymaga to od nas kupienia suchego maku i ugotowania go oraz zmielenia. Niestety gotowe, puszkowe masy makowe dostępne w sklepach zawierają to, czego chcemy uniknąć najbardziej, czyli cukier i znaczne ilości sztucznych konserwantów oraz polepszaczy smaku.
Przygotowanie: suchy mak do garnka, zalewamy wodą i szklanką mleka (płyn powinien sięgać centymetr nad zalany mak), po czym stawiamy na niedużym ogniu na kwadrans i ciągle mieszamy. Po zdjęciu z ognia, masę mielimy w młynku lub blenderze i dodajemy do niej kilka łyżek miodu, płatki migdałów, pokruszone orzechy, aromat waniliowy oraz dowolne suszone owoce. Jeśli chcemy, aby masa była jeszcze słodsza, dodajemy do niej (w zastępstwie cukru) odrobinę stewii, ksylitolu lub erytrolu.
Witaminy i wartości odżywcze maku
Jak przystało na typowo świąteczny rarytas, mak jest niesamowicie kaloryczny. Może się wydawać, że większość makowych słodkości zawdzięcza swoją wysoką wartość energetyczną wyłącznie dodatkom, takim jak miód, bakalie, cukier trzcinowy, masło czy jajka. Okazuje się jednak, że mak jest bardziej kaloryczny niż myślimy. W 100 g ziaren maku znajduje się aż 40 g tłuszczu! Ta sama ilość dostarcza prawie 500 kcal, czyli mniej więcej tyle, ile orzechy. Tych ostatnich nie jesteśmy jednak w stanie skonsumować tak dużo jak drobniuteńkich, niepozornych i słodkich nasionek maku. Czy zatem mak jest zdrowy? Mimo wszystko tak! Pod kątem zdrowotnym, mak zwraca szczególną uwagę ze względu na wysoką zawartość wapnia. Dla porównania w szklance mleka krowiego znajduje się zaledwie 200 mg tego pierwiastka, tymczasem mak ma go aż 7 razy więcej. Nasiona tej rośliny zawierają również sporo soli mineralnych – cynk, fosfor, magnezu, mangan, miedź, potas, wapń i żelazo. Nie brakuje w nich też witamin – witamina A, witamin z grupy B (w tym kwasu foliowego), witamina C, D i E.
Tłuszcz, który wypełnia nasiona maku zaliczamy do zdrowych tłuszczów roślinnych. Składają się na niego nienasycone kwasy tłuszczowe, głównie oleinowy i linolowy. Mak zawiera ponadto spore ilości błonnika. Zarówno on, jak i wspomniane kwasy tłuszczowe poprawiają przemianę materii, stymulują pracę jelit i chronią przed miażdżycą oraz chorobą niedokrwienną serca. Summa summarum, mak nie jest zatem wrogiem szczupłej sylwetki. Jeśli jemy go od czasu do czasu może tylko wspomóc nas w zmaganiach o zdrowe ciało.
| Mak w ciąży i innych stanach wyjątkowych Nasiona maku są bogate w kwas foliowy, witaminę bardzo ważną dla prawidłowego przebiegu ciąży. Mimo wszystko nie powinny być zbyt częstym składnikiem diety ciężarnych. Nie tyle jednak ze względu na swoje potencjalne działanie odurzające, co z uwagi na fakt, że najzwyczajniej w świecie mak jest ciężkostrawny. Z tego samego powodu maku nie można podawać dzieciom do dwóch lat. Jak nietrudno się domyślić, z makiem należy uważać też podczas chorób i leczenia, gdyż może wchodzić w interakcje z lekami. |
Mak na różne sposoby
Mak to roślina powszechnie występująca w wielu krajach świata, głównie jednak w uprawie. Dziko rośnie jedynie w Europie i krajach śródziemnomorskich. Mak wykorzystuje się w przemyśle spożywczym i w kosmetyce. Lecznicza odmiana maku służy medycynie jako źródło alkaloidów o silnym działaniu przeciwbólowym. Mak przeznaczony do celów spożywczych zawiera ich stosunkowo niewiele, mimo to uchodzi za dobry składnik diety na bezsenność. Zawiera też spore ilości wapnia oraz błonnika.
- Labanca, Fabiana & Ovesna, Jaroslava & Milella, Luigi. (2018) ; “Papaver somniferum L. taxonomy, uses and new insight in poppy alkaloid pathways. ”; Phytochemistry Reviews. 1-19. 10.1007/s11101-018-9563-3.;;
- “https://www.drugs.com/npp/poppy.html”; data dostępu: 2019-05-15;
- Fejér, Jozef & Salamon, Ivan. (2014). ; “Poppy (Papaver somniferum L.) as a Special Crop in the Slovakian History and Culture. ”; Acta Horticulturae. 1036. 10.17660/ActaHortic.2014.1036.11. ;;
- Stranska, Irena & Skalicky, Milan & Novak, Jan & Matyasova, Elena & Hejnak, Vaclav. (2013).; “Analysis of selected poppy (Papaver somniferum L.) cultivars: Pharmaceutically important alkaloids. ”; Industrial Crops and Products. 41. 120–126. 10.1016/j.indcrop.2012.04.018. ;;
- “7 Health Benefits Of Poppy Seeds”; data dostępu: 2019-05-15;
bardzo ciekawy artykuł , jednak nie dowiedziałem się jakeiż to są te sprzeczności i paradoksy ? prosze o odpowiedz