Sęp brunatny (Necrosyrtes monachus)

Biologia

Sęp brunatny jest niewielkim, delikatnie zbudowanym sępem występującym w Afryce. Pomimo dużego obszaru występowania, jest gatunkiem krytycznie zagrożonym wyginięciem (status CR na Czerwonej Liście Gatunków Zagrożonych IUCN). Jeszcze niedawno był najpospolitszym sępem na wielu obszarach Afryki, często spotykanym wokół osiedli ludzkich. Jego populacja zmniejsza się jednak dramatycznie szybko: w ciągu 50 lat (3 pokolenia sępów) spadła o 80%! Obecnie na świecie żyje około 190 000 sepów brunatnych, ale tempo wymierania nie przyhamowało, więc te liczby wkrótce będą tylko wspomnieniem. Co zagraża sępom brunatnym? Przede wszystkim przypadkowe zatruwanie: pasterze w całej Afryce wykładają zatrute mięso, by pozbyć się drapieżników zagrażających ich trzodzie – lwów, szakali, hien. Przy okazji giną również sępy. Co więcej, kłusownicy polujący na słonie czy nosorożce celowo zatruwają mięso swoich ofiar. Kiedy strażnicy parków narodowych walczą z kłusownikami, mogą z daleka wykryć zabitego słonia, widząc gromadzące się nad nim sępy i inne ptaki drapieżne. Zatruwając mięso, kłusownicy opóźniają moment wykrycia przestępstwa. Równie ważną przyczyną śmiertelności są jest celowe polowanie na sępy brunatne. Żyją blisko ludzi, więc są łatwo dostępne. Mięso sępów brunatnych jest sprzedawane na targach (często udając mięso z kurczaka), wykorzystuje się je też w tradycyjnej medycynie. Sęp brunatny jest przykładem gatunku, który szybko wymiera, mimo że jest szeroko rozpowszechniony i nie wadzi ludziom w żaden sposób.

Wygląd

Sęp brunatny to niewielki sęp, o długości ciała ok. 55 centymetrów przy wadze 1,5-2,5 kilograma i rozpiętości skrzydeł poniżej 180 centymetrów. Upierzenie ciała jest ciemnobrązowe. Dziób sępa brunatnego jest wydłużony i stosunkowo cienki. Tak jak u wszystkich ptaków drapieżnych, dziób jest ostry i zakrzywiony na końcu. U sępa brunatnego twarz i przód szyi są pozbawione piór i pokryte nagą skórą – zazwyczaj bladoróżową, ale kolor może stawać się bardziej intensywny gdy ptak jest podekscytowany. Tył głowy i szyi jest pokryty krótkimi, szarobrązowymi piórami (stąd nazwa angielska ‘hooded vulture’, czyli ‘sęp kapturowy’). U sępa brunatnego obie płcie wyglądają tak samo.

Występowanie

Sęp brunatny występuje na dużych obszarach Afryki subsaharyjskiej, poza strefą lasów deszczowych. Chociaż jego zasięg występowania jest ogromny, to w wielu miejscach lokalnie już wyginął. Krajem, w którym jak do tej pory występuje najliczniej (w najwyższych zagęszczeniach) jest Gambia – jeden z najmniejszych krajów Afryki Zachodniej.

Biotop

Sęp brunatny występuje w najróżniejszych biotopach, unikając jednak zwartych lasów oraz większych pustyń. Często można go spotkać w sąsiedztwie osiedli ludzkich, szczególnie w północnej części zasięgu. Poza tym zasiedla skraje lasów, sawanny, stepy, półpustynie, można go też spotkać na wybrzeżach morskich. Najczęściej występuje na wysokościach poniżej 1800 metrów nad poziomem morza oraz w miejscach, gdzie nie występują inne, większe od niego sępy. Sęp brunatny to gatunek osiadły, tylko okazjonalnie podejmuje dalsze wędrówki.

Lęgi

W Afryce Zachodniej sęp brunatny gniazduje zazwyczaj w luźnych koloniach po kilka gniazd, umiejscowionych w pewnym oddaleniu od siebie na wysokich drzewach w pobliżu wiosek czy miasteczek. W Afryce Wschodniej i Południowej również gniazduje na drzewach, ale w rozproszeniu i z dala od człowieka. Okres lęgowy zależy od lokalnych warunków klimatycznych, zazwyczaj sępy brunatne składają jaja i wychowują młode wkrótce po zakończeniu pory deszczowej, jesienią i zimą. Miejscami (Afryka Wschodnia) gniazdowanie może mieć miejsce przez cały rok. Samiec i samica razem budują gniazdo, wysiadują jedno jedyne jajo, i opiekują się pisklęciem. Wysiadywanie trwa ok. 50 dni, a pisklę przebywa w gnieździe 3-4 miesiące. Potem przez kolejne pół roku jest dokarmiane przez rodziców.

Pokarm

Sęp brunatny żywi się padliną – często taką spotykaną przy osiedlach ludzkich, np. martwymi psami. Do tego zjada również ptasie jaja, resztki ludzkiego jedzenia znajdowane na śmietnikach, a także zdechłe ryby i żywe owady (np. termity w trakcie rójki).