Lilak krzew – sadzenie, uprawa i pielęgnacja
Przez większość ludzi mylnie nazywany bzem, lilak pospolity tak naprawdę nie ma nic wspólnego z roślinami z rodzaju Sambucus, występującymi u nas choćby pod postacią czarnego bzu. Lilak pospolity należy bowiem do rodziny oliwkowatych i wywodzi się w prostej linii z basenu Morza Śródziemnego. Na szczęście, nawet w klimacie środkowoeuropejskim lilak pospolity znalazł bardzo sprzyjające warunki do wzrostu.
Do lilaków zalicza się 12 gatunków, spośród których w naszych ogrodach najczęściej spotykany jest Syringa vulgaris – lilak pospolity. Sama nazwa sięga korzeniami do mitologii greckiej, według której Pan, bóg lasów i łąk, był szaleńczo zakochany w nimfie o imieniu Syringa. Któregoś dni adorator gonił ukochaną po lesie, a ona, chcąc uniknąć niechcianych awansów, zamieniła się w krzew obsypany kwiatami. Pan nie mógł odnaleźć upragnionej nimfy, ale krzak zwrócił jego uwagę i z jego gałęzi wyrobił sobie pierwszą pańską piszczałkę – pędy lilaku są bowiem puste w środku!
Sam lilak pospolity spotkał się z olbrzymim zainteresowaniem francuskich ogrodników, którzy w XIX wieku wprowadzili dziesiątki nowych hybryd i krzyżówek, popularnych dziś na całym świecie w sferach umiarkowanego i chłodnego klimatu.
Krzewy lilaku dorastają nawet do 7 metrów wysokości (najczęściej mają ok. 3-4 m) i tworzą dość rozrośnięte, chaotyczne struktury o dużej liczbie rozgałęzień. W kwietniu pokrywają się one dość zdobnymi ciemnozielonymi liśćmi w kształcie serca, wśród których w maju pojawiają się wiechowate kwiatostany o długości nawet 15-20 cm. Lejkowate kwiaty lilaków mają po cztery płatki (rzadko pięć lub sześć) i są najczęściej fioletowe lub liliowe z odcieniami bardziej niebieskimi lub różowymi. Ich cechą charakterystyczną jest wyjątkowo intensywny, słodki zapach – uwielbiany, ale czasem aż mdlący. Po przekwitnięciu na wiechach pojawiają się owoce w postaci brązowych kapsułek o wielkości ok. 2 cm. Późne odmiany mogą przy tym kwitnąć aż do pierwszej połowy czerwca.
Lilak – wymagania glebowe
Lilak preferuje glebę żyzną, dobrze przepuszczalną i wzbogaconą o organiczny kompost. Idealny odczyn powinien być neutralny do lekko alkalicznego (ok. 7 pH). Najlepiej lilakowi powodzi się na typowo słonecznych stanowiskach, gdzie bezpośrednie światło jest zapewnione przez minimum 6 godzin dziennie. Ale można lilaki uprawiać także w półcieniu, choć kwitnienie może być wówczas nieco uboższe. Cień przez ponad pół dnia jest wysoce niewskazany, podobnie jak podłoże utrzymujące długo wodę.
Sadzenie i uprawa lilaka
Lilaka najlepiej sadzić jest na wiosnę, gdy ziemia na dobre już roztaje lub na jesień, na kilka tygodni przed spodziewanymi przymrozkami. Sadzonki można kupić w dwóch postaciach – w donicy lub z obnażonymi korzeniami – i obie równie dobrze się przyjmują. Sadząc, wierzchnią część korzeni należy umieścić kilka centymetrów pod powierzchnią ziemi, nawet, jeśli w donicy sięgały one powierzchni. Podczas wypełniania jamy ziemią, po umieszczeniu w niej sadzonki, warto równolegle podlewać roślinę, co pozwoli zlikwidować zalegające pęcherze powietrza.
Sadzonki należy umieszczać w odległościach 2-4 metrów od siebie, w zależności od odmiany lilaku. Ponadto warto wokół głównego pnia stworzyć mulczowany okrąg bez trawy, która może zabierać krzewom substancje odżywcze i ogranicza ich kwitnienie.
Przekwitłe kwiaty warto odcinać nie tylko ze względów estetycznych, ale także aby pobudzić przyszłoroczne kwitnienie. Bardzo ważne jest też całościowe cięcie, którego należy dokonywać co roku, zaraz po przekwitnięciu. Ogólna zasada mówi, aby ścinać pędy do 1/3 ich długości, ale można ją oczywiście dostosowywać do własnych potrzeb. Usunąć należy również wszystkie połamane oraz osłabione gałęzie. Bardzo stare krzewy warto również przerzedzić ucinając w pierwszym roku 1/3 starych pędów tuż nad ziemią, a w kolejnym roku połowę pozostałych. W trzecim roku ścinamy nad ziemią ostatnie stare pędy i za kilka lat powinniśmy doczekać się odmłodzonej, wspaniale kwitnącej rośliny.
Podlewanie i nawożenie lilaka
Choć przydrożny lilak radzi sobie dobrze bez jakiejkolwiek pielęgnacji, praktyka pokazuje, że minimum dbałości wyraźnie poprawia urodę krzewów. Oprócz obowiązkowego corocznego cięcia naprawdę warto jest dbać o wilgotność ziemi wokół lilaka, przynajmniej przez pierwsze trzy lata po zasadzeniu. Poleca się więc dostarczać krzewom solidną dawkę wody raz w tygodniu, a przy upałach nawet dwa razy.
Nawożenie, choć nie jest absolutnie konieczne, pomaga uzyskać bujniejsze kwiaty, choć należy być bardzo ostrożnym z dawkowaniem – nadmiar nawozu może sprawić, że krzew wcale nie zakwitnie. Eksperci polecają rozłożyć wokół pędów na wiosnę niewielką warstwę dojrzałego kompostu lub zastosować jednorazowo zbalansowany nawóz typu NPK. Jeśli ziemia w ogrodzie ma tendencję do kwaśnego charakteru, można do nawozu dosypać również nieco wapna.
Rozmnażanie lilaka
Lilak poniekąd rozmnaża się sam, tworząc odrosty wokół głównych pędów. Są one naturalnie połączone podziemnymi korzeniami z rośliną-matką, ale te skrajne da się łatwo wykopać, odrąbując łopatą korzeń. Zaraz potem należy taki odrost umieścić w wiadrze w wodą, aby ograniczyć szok związany z przesadzaniem, a następnie umieścić w przygotowanej jamie na zagonie.
Lilak rozmnażać można jednak także przez półzdrewniałe sadzonki pobrane latem. W tym celu ze zdrewniałych pędów odcinamy tuż nad oczkiem wierzchnie odcinki o długości ok. 20 cm, które następnie zanurzamy w hormonie wzrostowym (tzw. ukorzeniaczu). Sadzonki trzymamy w inspekcie wypełnionym ziemią i torfem, w temperaturze ok. 15 stopni C. Na zimę przesadzamy je do doniczek trzymanych w temperaturze ok. 10 stopni C, a na zgonie umieszczamy dopiero kolejnej wiosny.
Ochrona lilaka
Lilak upodobał sobie chłodne klimaty i w Polsce radzą sobie dobrze nawet w najsroższe zimy. Nie trzeba ich więc w żaden sposób okrywać na jesień. Tym niemniej, jeśli zima jest sucha i bezśnieżna, od czasu do czasu warto krzewy podlać. Trochę szkody mogą też wyrządzić zimowe wiatry, ale przed nimi ciężko się uchronić – po prostu wiosną odetniemy zniszczone gałęzie.
Na lilaku chętnie żerują ślimaki, co może być dla większości z nas niemiłą niespodzianką, ze względu na gęstą strukturę krzewów. Małe bezkręgowce mogą uczynić liściom wiele szkody, więc warto je zwalczać poprzez fizyczne usuwanie i odstraszanie. W gorące letnie miesiące na lilaku pojawia się również czasem mączniak prawdziwy, który na szczęście nie wyrządzi roślinom krzywdy, więc najlepiej go ignorować.
Lilak w domu i ogrodzie
Ze względu na swoją okazałość lilak najczęściej znajduje zastosowanie jako forma żywego płotu – doskonale chronią przez ciekawskimi sąsiadami i przechodniami z ulicy. Można je sadzić w połączeniu z innymi krzewami lub formować dłuższe szpalery wielobarwnych lilaków. Naturalnie, nie będzie to nigdy kontrolowany płot formowany, ale raczej romantyczna ściana pokrywająca się na wiosnę aromatycznym kwieciem.
Jako soliter pośrodku ogrodu lilak ma tą niewygodę, że po przekwitnięciu, a więc już w lipcu, prezentuje się mało atrakcyjnie.
Karłowate odmiany lilaków dorastają jednak do 1,5 metra i można z nich tworzyć bardzo estetyczne ozdoby trawnika oraz zagonów, przycinając je nawet do regularnych kształtów, np. kuli. W sezonie gałęzie lilaku można również bez szkody ścinać jako piękne cięte kwiaty do domu.
Lilak ma jednak także szerokie zastosowanie w perfumiarstwie i kosmetyce – olejek eteryczny z niego ma działanie chłodzące, łagodzące i uspokajające. Entuzjaści wykorzystują kwiaty także do aromatyzowania miodu oraz sporządzania domowych syropów na bazie wody i cukru.
Ogromną zaletą lilaków jest ich różnorodność – inwestując w kilka różnych odmian, możemy cieszyć się nie tylko różnym okresem kwitnienia, ale także wspaniałymi efektami kolorystycznymi. Jeśli poszukujesz ciekawych akcentów do swojego ogrodu, zainteresować cię mogą takie odmiany lilaka pospolitego jak „Aucubaefolia” z jasnofioletowym kwieciem i nakrapianymi liśćmi, „Madame Lemoine” o niezwykle pełnych, białych kwiatostanach, „Beauty of Moscow” z romantycznymi biało-różowymi pąkami, „Henri Robert” o masywnych, ciemnoróżowych kwiatach oraz najciemniejsze odmiany „Massena” oraz „Night”. Jednym słowem – dla każdego coś kolorowego!
- “https://lotsofplants.com/the-origin-of-lilacs”; data dostępu:;
- “https://www.gardeningknowhow.com/ornamental/shrubs/lilac/lilac-plant-fertilizer.htm”; data dostępu:;
- “https://www.almanac.com/plant/lilacs”; data dostępu:;
- “https://www.farmingtongardens.com/pdf/infostation/lilacs_overview_30.pdf”; data dostępu:;
