Żywność funkcjonalna – właściwości, działanie i rodzaje żywności funkcjonalnej
Rozwój technologii dotyczy nie tylko otaczających nas sprzętów elektronicznych, budownictwa czy medycyny. Okazuje się, że w ostatnich kilkunastu latach nastąpił prawdziwy „boom” rozwojowy także dla przemysłu spożywczego. Produkty spożywcze stają się coraz bardziej złożone w swoim składzie albo też ich wpływ na zdrowie człowieka jest coraz szerszy (lub też przeciwnie – zaczynamy wytwarzać produkty spożywcze konkretnie dostosowane do danych wymagań zdrowotnych). Produkty, które dzięki swojemu składowi i/lub funkcjom biologicznym, wpływające na stan zdrowia człowieka, należą do grupy żywności funkcjonalnej. I tym tematem zajmiemy się w niniejszym artykule.
- Historia żywności funkcjonalnej
- Żywność funkcjonalna to żywność naturalna
- Nutraceutyki
- Żywność projektowana
- Zdrowotne działanie żywności funkcjonalnej i jej bezpieczeństwo
- Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne – czym są i co oznaczają?
- Rodzaje żywności funkcjonalnej
- Żywność funkcjonalna – zdecydowanie na tak!
Historia żywności funkcjonalnej
Produkty z gamy żywności funkcjonalnej produkuje się na świecie już od 30-40 lat. Pierwsze badania w tym kierunku wykonywano w latach 80. XX wieku w Japonii. Powstały wówczas prototypy produktów, które zawierały substancje aktywne wpływające na funkcjonowanie ludzkiego organizmu, w efekcie czego mogły one hamować lub spowalniać rozwój różnego rodzaju zaburzeń zdrowotnych. Zatwierdzono wtedy nową kategorię pożywienia zwaną FOSHU – z języka angielskiego Food for Specified Health Use, czyli żywność specjalnego przeznaczenia zdrowotnego. Jednak potem inne kraje także zaczęły badania nad żywnością funkcjonalną, dodając pewne składniki aktywne do żywności i dotychczas nie ustalono jednej, uniwersalnej definicji tej grupy produktów dla wszystkich krajów. Jednak zakłada się, że produkt funkcjonalny to taki, który zawiera dodany składnik o działaniu bioaktywnym, ale jednocześnie jego naturalna wartość odżywcza pozostaje na takim samym poziomie. Produkt funkcjonalny dzięki owemu składnikowi (lub składnikom) bioaktywnym może posiadać na opakowaniu specjalne deklaracje żywieniowe lub zdrowotne, które potwierdzają jego wyjątkowe działanie, a których wykorzystanie jest obwarowane wieloma przepisami prawa żywnościowego.
Żywność funkcjonalna to żywność naturalna
Co ważne do podkreślenia to fakt, że produkty z grupy żywności funkcjonalnej są bardzo podobne (a nawet takie same), jak żywność konwencjonalna, czyli jak standardowe produkty naszej codziennej diety. Za przykład weźmy płatki śniadaniowe. Opakowania płatków funkcjonalnych i konwencjonalnych mogą być takie same, porcje dzienne zalecane (zwykle 30 g) również, ich kaloryczność i wartości odżywcze także będą zbliżone. Jednak różnicą pomiędzy płatkami konwencjonalnymi a tymi z grupy produktów funkcjonalnych będzie fakt, że do funkcjonalnych dodano pewien składnik bioaktywny (lub składniki) – na przykład wyciągi roślinne, wytłoki z owoców, błonnik, prebiotyki, białka, polifenole, witaminy, omega-3, inne związki przeciwutleniające, probiotyczne, itp. – który sprawi, że spożywanie płatków funkcjonalnych regularnie wpłynie na stan zdrowia czy samopoczucie człowieka w jakimś względzie. Tak więc żywność funkcjonalna nie może być podawana w formie tabletek, kapsułek czy jako suplement diety. Ma być to produkt podobny do konwencjonalnego jego odpowiednika, a dodatkowo ma mieć udowodnione prozdrowotne działanie na organizm człowieka ze względu na zawartość naturalnych lub zmodyfikowanych składników bioaktywnych.
Nutraceutyki
Pisząc o żywności funkcjonalnej, należy wspomnieć też o innych, podobnych grupach artykułów spożywczych i składników diety. Jednym z nich są nutraceutyki – to składniki wyizolowane z żywności naturalnej, które tworzą na przykład suplementy diety, preparaty ziołowe albo są dodawane do produktów spożywczych dla zwiększenia działania danego artykułu. Nutraceutykami mogą być na przykład wyizolowane białka, antyoksydanty, bakterie, a nawet błonnik. Zatem nutraceutyki to nie gotowy produkt, a wyizolowany z naturalnego artykułu związek/składnik.
Żywność projektowana
Rozwój technologii spożywczych przyniósł ze sobą także taką grupę produktów, jak żywność projektowana o określonych potrzeb organizmu. Może być to, podobnie jak typowa żywność funkcjonalna, produkt tradycyjny, ale może być też zmodyfikowany poprzez procesy technologiczne. Żywność projektowana to na przykład produkty wzbogacane w jakieś substancje o działaniu bioaktywnym, albo w której zwiększono lub obniżono zawartość którychś składników – na przykład cholesterolu, białka, soli… A więc są to produkty, które dostosowuje się do specjalnych wymagań pewnych grup konsumentów („projektuje się” je).
Zdrowotne działanie żywności funkcjonalnej i jej bezpieczeństwo
Nie jest łatwo, by dany produkt mógł zostać zaliczony do żywności funkcjonalnej. Zanim to nastąpi, musi on przejść wiele badań naukowych, które mają na celu wykazanie (lub zanegowanie) jego potencjalnego wpływu prozdrowotnego, Takie działanie prozdrowotne może obejmować na przykład: obniżenie stężenia cholesterolu we krwi, wzmacnianie odporności, redukowanie ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, działanie przeciwzapalne, itp. Jeśli uda się wykazać, że regularne stosowanie danego produktu przyczynia się do sugerowanego wpływu na zdrowie, to można rozpocząć proces wprowadzania takiego produktu na rynek. Jednak i to nie jest tak szybka rzecz, jak mogłoby się wydawać. To, w jaki sposób dany artykuł będzie opisany, jak będzie wyglądało opakowanie, co będzie na nim widniało, jakie oświadczeni żywieniowe i zdrowotne można do niego wykorzystać – to także jest obwarowane prawem i producent musi się trzymać wielu wytycznych. Zatem, gdy widzimy produkt funkcjonalny, mający na opakowaniu różnego rodzaju zapiski o jego potencjalnym wpływie prozdrowotnym – to możemy być w zasadzie pewni, że nie są to obietnice bez pokrycia i faktycznie dany artykuł został w tym kierunku dokładnie zbadany. Inaczej nie mogłoby być na nim żadnych oświadczeń zdrowotnych i żywieniowych.
Oświadczenia żywieniowe i zdrowotne – czym są i co oznaczają?
Charakterystyczne dla żywności funkcjonalnej są zapiski na opakowaniach produktów, potwierdzające ich wyjątkowe działanie. Zapiski te to tak zwane oświadczenia żywieniowe oraz zdrowotne, których treść jest ściśle określona przez prawo żywnościowe. Według definicji prawnej:
- Oświadczenie żywieniowe – oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że dana żywność ma szczególne właściwości odżywcze ze względu na: a) energię (wartość kaloryczną), którą dostarcza, dostarcza w zmniejszonej ilości, nie dostarcza lub b) substancje odżywcze lub inne substancje, które zawiera w zmniejszonej lub zwiększonej ilości, lub których nie zawiera.
- Oświadczenie zdrowotne – oznacza każde oświadczenie, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że istnieje związek pomiędzy kategorią żywności, daną żywnością lub jednym z jej składników a zdrowiem. Oświadczenie o zmniejszeniu ryzyka choroby oznacza każde oświadczenie zdrowotne, które stwierdza, sugeruje lub daje do zrozumienia, że spożycie danej kategorii żywności, danej żywności lub jednego z jej składników znacząco zmniejsza jakiś czynnik ryzyka w rozwoju choroby dotykającej ludzi.
Innymi słowy – oświadczenie żywieniowe mówi o wyjątkowych cechach produktu funkcjonalnego, związanych z jego wartością odżywczą. Do takich oświadczeń może należeć: niska wartość energetyczna, zmniejszona wartość energetyczna, nie zawiera tłuszczów nasyconych, bez dodatku cukrów, bez dodatku sodu/soli, itp.
Z kolei oświadczenia zdrowotne odnoszą się konkretnie do wpływu produktu na zdrowie i często wyszczególnienia konkretnego składnika danego artykułu odpowiedzialnego za takie działanie. Przykładami takich oświadczeń są następujące: witamina D jest potrzebna do normalnego wzrostu i rozwoju kości u dzieci, magnez przyczynia się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia, fitosterole obniżają poziom cholesterolu.
Rodzaje żywności funkcjonalnej
Aby jednak nie zabrakło w tym artykule praktycznej wiedzy, postanowiliśmy omówić kilka przykładów produktów żywnościowych, w których zastosowano składniki bioaktywne, czyniąc je żywnością funkcjonalną. Oto kilka przykładów składników bioaktywnych, zaś dalej przedstawiamy konkretne rodzaje artykułów spożywczych:
- Błonnik (np. pektyny) – pieczywo,
- Prebiotyki (np. inulina) – pieczywo,
- Probiotyk (np. bakterie L. plantarum) – produkty mleczne,
- Białka (np. tauryna) – napoje energetyzujące,
- Witaminy (np. witamina D) – produkty mleczne,
- Składniki mineralne (np. jod, wapń) – roślinne zamienniki produktów mlecznych,
- Lecytyna (np. sojowa) – słodycze.
Żywność funkcjonalna – zdecydowanie na tak!
Żywność funkcjonalna to bardzo wartościowa grupa produktów na naszym rynku. Co więcej, rynek tej żywności cały czas rośnie, dzięki czemu ludzie z przeróżnymi problemami zdrowotnymi mogą z nich korzystać. Warto pamiętać, że żywność funkcjonalna to tak naprawdę produkty, które i tak spożywamy na co dzień. Nie są więc mniej bezpieczne lub bardziej przetworzone, niż ich konwencjonalne odpowiedniki. Za to cechują się lepszym wpływem na nasze zdrowie. Najczęściej produkty z tej grupy na naszym rynku obejmują artykuły zbożowe i mleczne, jednak już nawet można spotkać funkcjonalne słodycze czy przekąski. Podsumowując, nie ma w żywności funkcjonalnej żadnych cech, które mogłyby przemawiać za koniecznością mniejszego jej spożycia, wręcz przeciwnie. To jednak nie zwalnia nas z czytania etykiet i przestrzegania zaleceń producentów na przykład w odniesieniu do dawkowania tych produktów.
- Kubiński T.; "Żywność funkcjonalna."; Życie Weterynaryjne • 2010 • 85(11).;
- Kozłowska-Strawska J. i wsp.; "Żywność funkcjonalna i tradycyjna – właściwości i wpływ na postawy konsumentów."; Probl Hig Epidemiol 2017, 98(3): 212-216.;
- Grochowicz J. i wsp.; "Żywność funkcjonalna – aspekty prawne i znaczenie wybranych składników bioaktywnych."; ZNUV 2018;60(3);143-153;
- Błaszczak A. i wsp.; "Żywność funkcjonalna – szansa czy zagrożenie dla zdrowia?"; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 2, 214–221;
- Korbutowicz T.; "ŻYWNOŚĆ FUNKCJONALNA NA RYNKU ŚWIATOWYM."; Studia i Prace WNEIZ US nr 53/2 2018;
W razie wątpliwości zawsze można sprawdzić, czy dany produkt rzeczywiście korzysta z legalnych oświadczeń żywieniowych zgodnych z rozporządzeniami UE.
szkoda że strona jest angielsku, a my żyjemy w polsce!