DŻUNGLA. Definicja pojęcia - dżungla
Ekologia.pl Wiedza Encyklopedia dżungla
Definicja pojęcia:

dżungla

Dżungla – rodzaj formacji roślinnej stanowiącej niedojrzałą (subklimaksową) fazę rozwojową wilgotnego lasu równikowego (tropikalnego lasu deszczowego) porastającego obszary strefy gorącego i wilgotnego klimatu równikowego w płd. i płd.-wsch. Azji (Płw. Indyjski, Indochiny, Wyspy Sundajskie), w Afryce (Kotlina Kongo, wybrzeża Zatoki Gwinejskiej), w Ameryce Płd. (dorzecze Amazonki) oraz Ameryce Środkowej (np. Panama, Kostaryka). Dżungle tworzą się  głównie w miejscach zapewniających dostęp większej ilości światła słonecznego do dolnych warstw roślinności, a więc na obrzeżach wilgotnych lasów równikowych, nad brzegami rzek bądź na granicy lasów i zrębów. Cechą charakterystyczną dżungli jest niezwykle bujny rozwój podszyturuna leśnego tworzących zwarty i nieprzebyty gąszcz zarośli krzewiastych, pnączy (np. kolczastych i ciernistych lian) oraz roślinności zielnej (np. turzyc, roślin mięsożernych).

Rozmieszczenie geograficzne

Dżungla (z sanskr. jaṅgala – nieużytek, ziemia niezdatna do uprawy) jest formacją roślinną stanowiącą niedojrzałą (tzw. subklimaksową) fazę rozwojową wilgotnego lasu równikowego (tropikalnego lasu deszczowego), który porasta obszary położone w obrębie strefy gorącego i wilgotnego klimatu równikowego kuli ziemskiej, rozciągającej się po obu stronach równika pomiędzy 20° szerokości geograficznej północnej i 20° szerokości geograficznej południowej.

Główne regiony występowania dżungli obejmują:

  • południową i południowo-wschodnią Azję (zach. część Płw. Indyjskiego, Indochiny, Płw. Malajski, Filipiny, Wyspy Sundajskie, Nowa Gwinea);
  • środkową i zachodnią część Afryki (Kotlina Kongo, wybrzeża Zatoki Gwinejskiej); wschodnie wybrzeża Madagaskaru;
  • północną i wschodnią część Ameryki Południowej (dorzecze Amazonki, dorzecze Orinoko, wybrzeża Oceanu Atlantyckiego);
  • wschodnią część Ameryki Środkowej (Panama, Kostaryka, Nikaragua, Honduras, Gwatemala, Meksyk); Antyle.

Dżungle tworzą się w miejscach zapewniających dostęp większej ilości światła słonecznego do dolnych warstw roślinności, co przekłada się na ich bujny rozwój i wysokie zróżnicowanie gatunkowe. Dogodne warunki niezbędne do ich rozwoju istnieją na obrzeżach wilgotnych lasów równikowych, nad brzegami rzek bądź na granicy lasów i obszarów objętych wycinką (tzw. zrębów). Dżungle mogą także powstawać w wyniku przerwania ciągłej warstwy koron drzew (tzw. baldachimu) pod wpływem losowych zdarzeń naturalnych (np. silnych wiatrów, pożaru) bądź działalności człowieka (np. wycięcia fragmentu tropikalnego lasu deszczowego).

Dżungle, stanowiące niedojrzałą fazę rozwojową wilgotnego lasu równikowego, występują w strefie gorącego i wilgotnego klimatu równikowego. Autor: Eray Bozkurt/shutterstock.com

Klimat

Dżungle występują wyłącznie w obrębie strefy gorącego i wilgotnego klimatu równikowego rozciągającej się w strefie międzyzwrotnikowej kuli ziemskiej. Klimat równikowy cechuje się całkowitym brakiem wyraźnie zaznaczonych pór roku, wysoką średnią temperaturą roczną przekraczającą 20°C (przeważnie 25-28°C) i stosunkowo niewielkimi amplitudami temperatur rocznych i dobowych, które przyjmują wartości od 2-5°C (w pobliżu równika) do 5-10°C (przy zwrotnikach). Na obszarach strefy równikowej występują regularne i obfite opady deszczu, równomiernie rozłożone w ciągu roku. Roczna suma opadów atmosferycznych przekracza 2000 mm; ich ilość kształtuje się na poziomie 2500-3000 mm. Charakterystyczna dla strefy równikowej jest również wysoka wilgotność powietrza, wahająca się w granicach 80-90%.


Warunki klimatyczne w obrębie strefy równikowej kształtowane są przez pas obniżonego ciśnienia zwany równikowym pasem ciszy, międzyzwrotnikową strefą zbieżności bądź strefą konwergencji tropikalnej. Powstająca w jego obrębie masa gorącego i przesyconego wilgocią powietrza ulega silnym ruchom pionowym (tzw. konwekcji), co w połączeniu z intensywnym nagrzewaniem i parowaniem lądów przyczynia się do tworzenia rozbudowanych kłębiastych chmur deszczowych (Cumulonimbus) dających opady atmosferyczne. Wysokie temperatury, duża wilgotność powietrza i duża ilość opadów są niezbędne dla rozwoju zróżnicowanej flory i fauny lasów deszczowych. W przypadku dżungli kluczową rolę pełni również dostęp światła słonecznego do dna lasu, który umożliwia bujny rozwój tworzących ją warstw roślinności.

Dżungle tworzą się w miejscach zapewniających dostęp większej ilości światła słonecznego do dolnych partii lasu, np. nad brzegami rzek, fot. Chelsea Sampson/Shutterstock

Gleby

Dżungla, tak jak wilgotne lasy równikowe, porasta typowe dla strefy równikowej ubogie gleby mineralne o bardzo głębokich profilach glebowych (do 20-30 m głębokości). Gleby te, zaliczane do czerwonych lub czerwonożółtych gleb laterytowych (gleb ferralitowych, tzw. ferralsoli), cechują się silnie kwaśnym odczynem (pH 2,5-3,0), stosunkowo niską zawartością krzemionki (SiO₂) i występowaniem dużych ilości związków żelaza, glinu i manganu (głównie w formie tlenków – Fe₂O₃, Al₂O₃, MnO₂). Gleby te wykazują wysoką podatność na procesy wietrzenia chemicznego zachodzące pod wpływem wysokiej temperatury i dużej wilgotności powietrza, co prowadzi do wytworzenia ceglastoczerwonej i silnie scementowanej warstwy powierzchniowej składającej się z wodorotlenku glinu, Al(OH)₃ z domieszką wodorotlenków żelaza, np. tlenku wodorotlenku żelaza (III), FeO(OH) (tzw. skorupy laterytowej).


Gleby ferralitowe są glebami mało urodzajnymi i ubogimi w mineralne składniki pokarmowe niezbędne dla wzrostu i rozwoju roślin, co spowodowane jest ograniczoną zdolnością do gromadzenia tych substancji w powierzchniowych warstwach gleby oraz ich intensywnym wypłukiwaniem przez regularne i obfite opady atmosferyczne. Gleby te cechują się niemal całkowitym brakiem warstwy próchnicznej (<1%), co związane jest z bardzo szybkim tempem dekompozycji (rozkładu) organicznych szczątków roślinnych i zwierzęcych przez reducentów (bakterie i grzyby). Brak lub śladowe ilości kwasów próchnicznych (humusowych) przyczyniają się do wytrącania tlenków glinu i żelaza, co nadaje glebie charakterystyczną czerwoną barwę. Pobieranie składników pokarmowych z płytkiej warstwy powierzchniowej gleby wspomagają silnie spłaszczone bocznie korzenie wyrastające z podstawy pnia (tzw. korzenie szkarpowe).

Bujna roślinność malezyjskiej dżungli, fot. szefei/Shutterstock

Różnorodność biologiczna dżungli

Dżungla jest formacją roślinną charakteryzującą się niezwykle bujnym rozwojem roślinności dolnych warstw lasu – podszytu i runa leśnego, stanowiących zwartą i nieprzebytą gęstwinę. Powyższe cechy odróżniają dżunglę od dojrzałego lasu deszczowego posiadającego wyraźną strukturę warstwową, począwszy od warstwy pojedynczych drzew przestojowych wysokości 50-70 m, przez gęstą warstwę koron niższych drzew wysokości 30-50 m (tzw. baldachimu) zatrzymującą znaczną większość promieni słonecznych, a skończywszy na słabo rozwiniętej – w związku z ograniczonym dostępem światła – warstwie podszytu i warstwie runa leśnego.

Ekosystem dżungli tworzą:

  • niskie drzewa nie tworzące zwartego sklepienia koron, co umożliwia dotarcie światła do dna lasu; np. brezylki (Caesalpinia), cedrzyki (Cedrela), kauczukowiec brazylijski (Hevea brasiliensis), dalbergia indyjska (Dahlbergia latifolia), barwognia (Butea monosperma), zatwary (Sterculia), rozbiały (Mesua), lagerstremie (Lagerstroemia
  • gęste zarośla krzewiaste złożone z gatunków światłolubnych; np. palmy z rodziny arekowatych (Arecaceae), m.in. atalia (Attaleabambusy (BambusaCinnamomumwierzba Salix martianaEuphorbiaceae), m.in. Alchornea; krzewiaste liściokwiaty (Phyllanthaceae), m.in. Bridelia, Thecacoris
  • pnącza o zdrewniałych łodygach, np. liany z kolcami, cierniami i wąsami czepnymi zaliczane do rodziny arekowatych (Arecaceae) (rotang, Calamus) i mydleńcowatych (Sapindaceae) (guarana, Paullinia cupana); liany fakultatywne przyjmujące postać krzewów przy dużym dostępie światła (np. gatunki flaszowcowatych, Annonaceae);
  • rośliny zielne, np. gatunki turzycowatych (Cyperaceae) i obrazkowatych (AraceaeRafflesia arnoldiiNepenthesSphagnum), grzyby saprotroficzne rozkładające materię organiczną, np. śluzowoszczka (Tulasnella).


Dżungla charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem gatunkowym roślinności podszytu i runa leśnego, co przekłada się na wysoką bioróżnorodność zwierząt zamieszkujących dno lasuowadów (np. chrząszczy), gadów (np. jaszczurek, węży) oraz drobnych ssaków (np. gryzoni). Stanowi to cechę odróżniającą dżunglę od wilgotnego lasu równikowego, w którym życie większości gatunków roślin zielnych (np. epifitów, pnączy) i zwierząt (np. żab nadrzewnych, jaszczurek latających, kolibrów, tukanów, leniwców, ssaków naczelnych) toczy się głównie w górnych partiach lasu, czyli dobrze oświetlonym sklepieniu koron drzew (tzw. baldachimie).

Dzbanecznik przedziwny (Nepenthes mirabilis), fot. Olga Korica/Shutterstock
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Organizacje ekologiczne
Fundacja Nasza Ziemia
Znaki ekologiczne
Whole Trade Guarantee
Whole Trade Guarantee
Subscribe
Powiadom o
3 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments

Może być

ok

Jesteś z innego kraju czy co?Że piszesz OK pisze się okej