Chlor (Cl) – właściwości, działanie i występowanie chloru
Chlor kojarzony jest głównie z właściwościami dezynfekującymi. Dzięki niemu woda płynąca w naszych kranach jest zdatna do picia, a ta użytkowana w basenach oczyszczona z chorobotwórczych bakterii. Chlor, czyli niemetal z rodziny fluorowców zaliczany jest też do makroelementów i choć na co dzień nie mówi się o nim w kontekście zdrowia, to trzeba pamiętać, że pierwiastek ten ma ogromne znaczenie w procesach życiowych naszego organizmu.
Gdzie chloru jest najwięcej?
Chlor (Cl) – występuje w oceanach i jeziorach słonowodnych, a także w podziemnych solankach pod postacią jonów chlorkowych. Spośród minerałów najwięcej jest go w halicie, czyli najzwyklejszej soli kamiennej. Tym samym zawierają go wszystkie produkty żywnościowe z dodatkiem soli, zwłaszcza sklepowe wędliny, sery żółte i inne produkty znacznie przetworzone, czy chociażby gotowe mieszanki przypraw, sosy i dania instant.
W organizmie ludzkim chlor występuje przede wszystkim w osoczu krwi oraz w żołądku, będąc składnikiem soków trawiennych. Obecny jest też w ślinie. Zarówno w układzie pokarmowym, jak i w płynach ustrojowych krąży właśnie jako wspomniane jony chlorkowe. W czystej postaci chlor jest gazem o szczególnych właściwościach – powyżej bezpiecznego stężenia stanowi truciznę. Śmiertelna ilość chloru w powietrzu to 1000 ppm, ale już przy stężeniu 3,5 ppm jego ciężki, duszący zapach jest wyczuwalny.
Chlor – właściwości i wykorzystanie
Bakteriobójczy chlor od wieków jest wykorzystywany do uzdatniania wody pitnej, tak aby groźne drobnoustroje zalegające w wodociągach nie napływały do naszych domostw wraz z „kranówką”. Te same funkcje pełni jako substancja odkażająca wodę w publicznych kąpieliskach. Chlor i jego pochodne występują w środkach dezynfekujących, które wykorzystuje się do czyszczenia m.in. łazienek, stołów operacyjnych, laboratoriów czy narzędzi chirurgicznych. Szczególnie szeroko i szybko, bo już po upływie kilkudziesięciu sekund, działają specyfiki na bazie dwutlenku chloru, które zabijają grzyby, wirusy i prątki. Skuteczność chlorowców w czyszczeniu przekłada się też na wykorzystywanie ich do produkcji wybielaczy.
Znaczenie chloru dla zdrowia
Niebagatelna rola chloru w funkcjonowaniu organizmów żywych polega zaś na tym, że jony chlorkowe, wraz z jonami sodowymi i potasowymi, są w największej mierze odpowiedzialne za zachowanie równowagi w gospodarce wodnej ciała. Dzięki temu wewnątrz komórek utrzymuje się prawidłowy poziom płynów oraz właściwie przebiega proces osmozy, przy zachowaniu odpowiedniego napięcia błon komórkowych. Niedobór elektrolitów prowadzi z kolei do ogólnego osłabienia organizmu, obrzęków czy zaburzenia pracy serca.
Odpowiednia ilość chloru w organizmie pozwala też na utrzymanie równowagi kwasowo–zasadowej. Jej zaburzenia mogą doprowadzić z jednej strony do kwasicy, z drugiej do zasadowicy, a więc chorób bardzo niebezpiecznych, wręcz zagrażających życiu. Chlor jest poza tym ważnym pierwiastkiem przy wchłanianiu witaminy B12, a tworząc kwas chlorowodorowy (kwas solny, obecny w soku żołądkowym) zapewnia właściwe warunki do trawienia pokarmu.
Jak w przypadku każdej innej substancji, także związki chloru nie powinny przekraczać prawidłowego stężenia w organizmie.
Czy chlor można przedawkować?
Ponieważ chlor istnieje w bezpośrednim związku z sodem, to ryzyko wystąpienia hiperchloremii (nadmierna ilość chloru) jest szczególnie prawdopodobne, jeśli stosujemy dietę zbyt bogatą w sód. Częste i nieumiarkowane solenie potraw oraz żywienie się produktami wysoko przetworzonymi, może prowadzić do niebezpiecznego podwyższenia zawartości chloru i sodu w organizmie. Czym to grozi? Konsekwencją jest między innymi nadciśnienie, występujące z jednoczesnym zmęczeniem, nudnościami, biegunkami, wymiotami, zaburzeniem pracy nerek i problemami ze strony układu mięśniowo-szkieletowego (jony chlorkowe są odpowiedzialne za prawidłowy skurcz i rozkurcz mięśni serca i szkieletowych). W tej sytuacji spada ponadto ilość białka we krwi, przez co naruszona zostaje równowaga osmotyczna.
Jakie stężenie chloru w organizmie jest bezpieczne? Codzienne zapotrzebowanie u osoby dorosłej na ten pierwiastek zostało ustalone na poziomie 2300 mg. Powyżej 50. roku życia stopniowo spada, na najniższym poziomie pozostaje u dzieci (dopiero po roczku sięga ponad 1000 mg/dzień).
Gospodarka wodna organizmu a niedobór chloru
O skutkach niedoboru chloru już co nieco zostało wspomniane. Przede wszystkim stan taki (hipochloremia) zakłóca naturalną równowagę gospodarki wodno-elektrolitowej. Niedobory chloru mogą powstawać w konsekwencji odwodnienia organizmu, które jest wynikiem biegunek, wymiotów, nadmiernego pocenia się, a także za sprawą zażywania niektórych leków.
Z drugiej strony, sam niedobór w wyniku zaburzenia procesów trawiennych również prowadzi do nudności i wymiotów. Przy okazji osłabia się także pamięć i koncentracja, głównie przez zmniejszoną zdolność mięśni do prawidłowego przesyłania impulsów nerwowych.
Chlor w pożywieniu
Najlepszym źródłem chloru jest sól kuchenna. Dostarczymy go sobie również spożywając mięsa, ryby, mleko oraz wodę mineralną, co jest z pewnością lepszym rozwiązaniem, niż sięganie po żywność wysoko przetworzoną. Uważajmy też na samą sól. Codziennie powinniśmy spożyć jedną łyżeczkę soli. Ale należy pamiętać, że sól znajduje się w większości produktów sklepowych – takich jak chleb, wędliny, sery żółte, więc tak naprawdę trudno ustalić, jaką jej ilość zjadamy w rzeczywistości.
Chlor – choć niebezpieczny, to potrzebny
Związki chloru jako substancje o właściwościach bakteriobójczych i dezynfekujących, mogą nam szkodzić, jeśli zbyt często jesteśmy wystawiani na ich działanie. Przykładem może być uczęszczanie na basen – związki chloru są tu wprowadzane do wody, by odkazić ją z przenoszonych przez użytkowników bakterii, wirusów czy grzybów. Ale chlor niszczy nie tylko bakterie i wirusy.
Działa też niekorzystnie na strukturę włosów, narusza warstwę ochronną skóry, powodując jej odwodnienie, a przede wszystkim negatywnie wpływa na układ oddechowy. Produkty uboczne chlorowania wody, na przykład chloroform, przechodzą do powietrza i wdychane niszczą śluzówkę. Jest to niebezpieczne zwłaszcza dla alergików, ponieważ ułatwia wnikanie alergenów w błonę śluzową dróg oddechowych. Naukowcy z Europy i USA, którzy badali wpływ chlorowanej wody na zdrowie, zgodnie stwierdzili, że szkodliwość zawartych w niej związków jest dość znaczna. Światowa Organizacja Zdrowia podaje też, że uzdatnianie wody chlorem prowadzi do powstawania ubocznych substancji rakotwórczych.
Pamiętajmy, że podczas I Wojny Światowej, chlor w postaci gazowej był wykorzystywany jako broń masowego rażenia, więc przebywanie w oparach związków chloru nie może pozostawać bez znaczenia dla naszego zdrowia i kondycji. Nie warto jednak panikować. Jak we wszystkim, także w zażywaniu relaksu w kąpieliskach, wystarczy zachować umiar i stosować się do zaleceń higienicznych.
Chlor to pierwiastek niezwykle ważny dla przemysłu. Cl służy do produkcji środków dezynfekujących i czyszczących oraz wybielaczy. Nade wszystko jest zaś wykorzystywany do uzdatniania oraz odkażania wody. W organizmie człowieka występuje głównie pod postacią jonów chlorkowych – elektrolitów, które obok sodu i potasu decydują o dobrym stanie gospodarki wodno-elektrolitowej. Zaburzenie jej funkcjonowania, na przykład w wyniku hipochloremii, prowadzi do problemów związanych z pracą układu trawiennego, mięśniowo-szkieletowego oraz nerwowego. Niedobór chloru uzupełnimy najskuteczniej po spożyciu soli kuchennej.
- Freese, Susan & Nozaic, Dj. (2007).; "Chlorine: Is it really so bad and what are the alternatives."; Water Sa. 30. 10.4314/wsa.v30i5.5161.;
- dr Krystyna Sitarek; "Chlor Dokumentacja dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego"; Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2008, nr 1(55), s. 73–95;
- Tadeusz Bochnia; "Chlor w wodzie – dobrodziejstwo Czy zagrożenie?"; https://wodociagi.krakow.pl; 2015-08-01;
- New York State Department of Health; "THE FACTS ABOUT CHLORINE"; https://www.health.ny.gov/environmental/emergency/chemical_terrorism/docs/chlorine_tech.pdf; 2015-08-01;
- World Health Organization, Geneva, 1996; "Chlorine in Drinking-water"; Guidelines for drinking-water quality, 2nd ed. Vol.2. Health criteria andother supporting information. World Health Organization, Geneva, 1996;