Biegunka (rozwolnienie) – objawy, przyczyny i leczenie biegunki

Biegunka jest częściej przykrym symptomem niż chorobą samą w sobie. Każdy człowieka doświadcza jej jednak co najmniej kilka razy w życiu, a niektórzy borykają się z nią przez długie lata. Medycyna rozróżnia bowiem biegunkę ostrą, tą częściej spotykaną, a także biegunkę chroniczną, trwającą miesiącami, a nawet dłużej!

Biegunka z definicji oznacza oddawanie luźnych lub wodnistych stolców w zwiększonej częstotliwości (więcej niż trzy razy dziennie). W rzeczywistości, w przypadkach wyjątkowo intensywnej ostrej biegunki chory potrafi spędzać sporą część dnia w toalecie, a potrzeba fizjologiczna praktycznie uniemożliwia mu normalne funkcjonowanie.

Mechanizm przebiegu biegunki jest dość prosty – spożywane płyny nie są absorbowane w jelitach i w związku z tym rozrzedzają znacząco treść pokarmową. Dlaczego jednak tak się dzieje?

Objawy biegunki

Klasyczna biegunka nie ogranicza się jedynie do oddawania wodnistych stolców kilka razy w ciągu doby. Najczęściej towarzyszą ją również poczucie wzdęcia w jamie brzusznej, słabsze lub silniejsze skurcze jelit, silna potrzeba parcia, a często również nudności i wymioty. W przypadku infekcyjnej biegunki oznaką może być również gorączka, zazwyczaj w granicach do 38-38.5 stopni C. Bardziej niepokojące objawy towarzyszące, które dobrze jest skonsultować z lekarzem, to natomiast utrata wagi oraz obecność krwi lub śluzu w stolcu.

Przyczyny biegunki

Zdecydowanie najczęstszą przyczyną ostrej biegunki jest infekcja wirusowa przewodu pokarmowego, zwana popularnie grypą jelitową. Wywołują ją często rotawirusy, norowirusy, a także wirusy cytomegalii, opryszczki czy zapalenia wątroby. Biegunka bywa także symptomem infekcji adenowirusami lub wirusem Covid-19 u młodszych pacjentów. Ale rozstrój jelit równie często powodują bakterie, zwłaszcza niesławna i wszechobecna pałeczka okrężnicy (E. coli), a także salmonella, Clostridium difficile, Campylobacter oraz Shigella. W tym kontekście mówi się również o biegunce podróżnych wywoływanej przez drobnoustroje właściwe dla klimatów cieplejszych, a szkodliwe dla nieprzyzwyczajonej do nich mikroflory jelit. Podobne sensacje wywołują także niektóre pasożyty, np. lamblie.

Ostra biegunka może być również wynikiem silnego stresu, nadmiernej konsumpcji alkoholu lub kawy, symptomem zapalenia wyrostka robaczkowego, jak również skutkiem ubocznym radioterapii lub przyjmowania leków takich jak antybiotyki, środki przeciwbólowe czy antydepresanty.

Chroniczna biegunka, trwająca dłużej niż miesiąc, jest już z kolei zwykle skojarzona z innymi przewlekłymi problemami, takimi jak nietolerancja laktozy lub innych składników pokarmowych, celiakia, choroba Crohna, zespół drażliwego jelita, wrzodziejące zapalenia jelita, choroba uchyłkowa jelit czy syndrom złej absorpcji. Ponadto, powtarzające się epizody luźnych stolców mogą być związane z obecnością polipów lub zmian nowotworowych w jelicie, zapaleniem trzustki, mukowiscydozą czy cukrzycą.

Czy biegunka może być groźna?

Według Światowej Organizacji Zdrowia choroby biegunkowe są drugą najczęstszą przyczyną zgonów dzieci do lat 5 – rocznie umiera na nią ponad pół miliona maluchów. Naturalnie, realia te dotyczą przede wszystkim krajów rozwijających się, zwłaszcza Afryki. Ale i w Europie, niemowlęta w wieku do jednego roku cierpią na 4-6 epizodów biegunki rocznie, a każdy z nich teoretycznie stwarza zagrożenie dla zdrowia.

Biegunka jest bowiem bez wątpienia najgroźniejsza dla małych dzieci, a to z powodu najpoważniejszej komplikacji – odwodnienia, które może prowadzić nawet do śmierci. W organizmie niemowląt woda stanowi nawet 75% masy ciała, a jej utrata przy biegunce, zwłaszcza połączonej z wymiotami, jest zastraszająco szybka.

Naturalnie, w ogromnej większości przypadków epizody ostrej biegunki ustępują samodzielnie po 2-7 dniach i nie wiążą się z żadnym konsekwencjami dla zdrowia. Zdarza się jednak, że i u dorosłych pojawiają się sygnały odwodnienia (ciemny mocz, bóle głowy, przyspieszony puls, sucha skóra, irytacja), a także zaburzenia równowagi mineralnej w organizmie, niewydolność nerek lub ich uszkodzenie.

Domowe sposoby leczenia biegunki

Wokół postępowania przy klasycznej biegunce narosło sporo mitów, które nie znajdują pokrycia we współczesnym stanie wiedzy. Zgodnie z tym ostatnim najważniejszym środkiem zaradczym podczas biegunki jest regularne uzupełnianie płynów. Powinno się ono odbywać małymi łyczkami pitymi co 5-10 minut, a idealne napoje to woda, słaba herbata, woda kokosowa, wywary warzywne i drobiowe, a także elektrolity dostępne w aptekach. Te ostatnie oferowane są zwykle w formie proszku do rozpuszczenia w wodzie i zawierają podstawowe makroelementy (sód, chlor, potas) oraz glukozę.

Jeśli biegunka w oczywisty sposób jest wynikiem antybiotykoterapii konieczne jest podawanie suplementów z probiotykami – najlepiej robić to profilaktycznie przy każdej kuracji antybiotykiem. Są to preparaty zawierające różne szczepy bakterii kwasu mlekowego Lactobacillus, Saccharomyces i Bifidobacterium.

Uwaga! Przy jednoczesnym stosowaniu antybiotyku i probiotyków niezbędne jest zachowanie minimum 1-2 godzin odstępu między przyjęciem dawki.

W przypadku chronicznej biegunki, gdy podejrzewa się, że przyczyną może być nietolerancja pokarmowa wskazane może być wykluczenie z jadłospisu najczęściej alergizujących składników: laktozy, glutenu, fruktozy, a także słodzików takich jak mannitol, sorbitol czy ksylitol, obecnych w tzw. bezcukrowych produktach spożywczych. Zdarza się, że biegunka wywołuje tymczasową nietolerancję laktozy, w związku z czym rezygnacja z nabiału może być również wskazana.

W medycynie tradycyjnej funkcjonują ponadto naturalne preparaty przeciwbiegunkowe oparte na ziołach i niektórych owocach. Należą do nich m.in. mało dojrzałe banany, bogate w taniny liście maliny oraz czarnej jagody, a w klimacie gorącym również gujawa, berberys indyjski, cynodon palczasty, granat właściwy, moringa olejodajna, mango indyjskie i wiele innych. Nie jest natomiast prawdą jakoby czarny jagody pomagały zwalczać biegunkę!

Czy w czasie biegunki należy się głodzić?

Zgodnie ze „starą szkołą” osoby cierpiące na biegunkę powinny powstrzymywać się od jedzenia lub ewentualnie spożywać jedynie suchary. Współczesna medycyna nie zakazuje jednak jedzenia, podkreślając, że głodówka niepotrzebnie wycieńcza organizm. Owszem, jeśli w ostrej fazie rozwolnienia czujemy wstręt do jedzenia, nie zmuszajmy się. Gdy tylko się jednak da, warto spożywać małe porcje lekkostrawnych pokarmów z wyłączeniem posiłków smażonych, pikantnych, tłustych, słodkich, owocowych, a także napojów gazowanych i kawy. Ponadto polecane są pokarmy ubogie w błonnik, które pomagają zagęścić stolec – czerstwy biały chleb, biały ryż, banany, gotowane jabłka, chude ryby i drób.

Niemowlęta z biegunką należy nadal karmić piersią lub mlekiem modyfikowanym – pomaga to wyrównać bilans wodny.

Uwaga! Pokarmów nie powinno się przyjmować tak długo, jak biegunce towarzyszą wymioty.

Z biegunką do lekarza

Ponieważ biegunka może być objawem poważniejszej infekcji lub choroby systemowej, czasem wymaga interwencji medycznej, zwłaszcza, jeśli ma postać przewlekłą (2-4 tygodni) lub chroniczną (ponad 4 tygodnie). W przypadku zdiagnozowania obecności bakterii lub pasożytów w posiewie kału niezbędne może być podanie specjalistycznych leków antybiotycznych lub przeciwpasożytniczych.

W przypadku chronicznej biegunki o łagodniejszym przebiegu lekarz może zlecić wykonanie testów krwi pod kątem nietolerancji pokarmowych, a także diagnostyki RTG lub USG jamy brzusznej. Cennym badaniem pod tym kątem bywa również kolonoskopia.

Gdy dojdzie do odwodnienia pacjentom podaje się także elektrolity dożylnie w postaci kroplówki. Jeśli chodzi o środki przeciwbiegunkowe sprzedawane bez recepty w aptece, to większość z nich jest skuteczna, ale nie są one wymagane, a czasem bywają wręcz niewskazane – np. przy zatruciu pokarmowym. Leki takie jak loperamide nie powinny wręcz być podawane, gdy w kale obecna jest krew lub śluz, bądź chory ma gorączkę. Dzieciom nie należy ich podawać w ogóle!

Powrót do zdrowia po biegunce

Biegunka zazwyczaj nie trwa długo, a powrót do zdrowia jest szybki i bez komplikacji. W przypadku infekcji chory może jednak przez kilka dni czuć się osłabiony i mieć problemy z trawieniem – lekka dieta jest jak najbardziej wskazana. Po wyjątkowo silnych biegunkach poleca się również suplementację minerałami: cynkiem, magnezem, potasem i wapniem. Racjonalne może być również podawanie probiotyków przez okres nawet do 2 tygodni po ustąpieniu objawów w celu odbudowania mikroflory bakteryjnej jelit.

Pamiętajmy też, że biegunce można aktywnie zapobiegać, dbając o prawidłową higienę – rąk, kuchni oraz przygotowywanych pokarmów. W przypadku małych dzieci zasadne może być również szczepienie przeciwko rotawirusom!