błona pławna
Błona pławna, błona pływna – fałd skórny rozciągający się głównie między palcami kończyny tylnej u kręgowców prowadzących ziemno-wodny tryb życia umożliwiający tym zwierzętom poruszanie się w wodzie.
Budowa i funkcje błony pławnej
Błona pławna, określana również mianem błony pływnej bądź błony międzypalcowej, jest fałdem skórnym rozciągającym się przeważnie pomiędzy palcami kończyny tylnej kręgowców prowadzących ziemno-wodny tryb życia; u niektórych gatunków może występować także między palcami kończyny przedniej, m.in. u żółwi słodkowodnych, dziobaka oraz ssaków płetwonogich (fok, uchatek, morsów).
Błona pławna może mieć postać fałdu skórnego rozpiętego między częścią bądź wszystkimi palcami danej kończyny (np. pomiędzy trzema palcami u ptaków blaszkodziobych bądź wszystkimi czterema palcami u ptaków pełnopłetwych). Błona pławna może występować także w postaci niewielkich płatków skórnych przyrośniętych niezależnie do każdego palca kończyny tylnej (np. u perkozów).
Błona pławna wykazuje również znaczne zróżnicowanie w zależności od wielkości i stopnia wykształcenia. Kręgowce spędzające większą część życia w środowisku wodnym (żółwie słodkowodne, grzbietorody, wydra morska, ssaki płetwonogie) posiadają bardzo dobrze wykształcone i szerokie błony pławne, które mogą sięgać poza końce palców. Kręgowce spędzające mniejszą część życia w wodzie (np. ropuchy, żaba trawna, fregaty) mają słabiej wykształcone bądź szczątkowe błony pławne występujące między nasadami bądź sięgające do połowy długości palców.
Obecność błony pławnej jest cechą, która pojawiła się niezależnie we wszystkich gromadach kręgowców czworonożnych (płazów, gadów, ptaków i ssaków) jako wynik adaptacji do życia w środowisku wodnym i stanowi przykład ewolucji zbieżnej (konwergencji). Palce kończyn tylnych spięte silnie rozwiniętą błoną pławną zwiększają znacznie powierzchnię stóp oraz stanowią główny narząd napędowy, który umożliwia tym zwierzętom pływanie w wodzie.
Błona pławna u płazów
Błona pławna obecna jest głównie u przedstawicieli rzędów płazów bezogonowych (Anura) (żab i ropuch) i płazów ogoniastych (Caudata) (salamander). Błony pławne rozpięte między palcami silnie wydłużonej kończyny tylnej płazów bezogonowych tworzą płetwy o dużej powierzchni, za pomocą których poruszają się w wodzie. Najsilniej rozwinięte błony pławne sięgające aż po końce palców posiadają wodne gatunki z rodziny grzbietorodów (Pipidae), np. grzbietoród amerykański (Pipa pipa).
Dobrze rozwinięte i szerokie błony pławne obecne są także pomiędzy palcami kończyn przednich i tylnych u gatunków żab latających z rodziny nogolotkowatych (Rhacophoridae), np. nogolotki czarnostopej (Rhacophorus nigropalmatus). Nie wykorzystywane są one jednak do pływania, lecz stanowią powierzchnię nośną umożliwiającą tym płazom szybowanie między drzewami.
Salamandry nadrzewne z rodziny bezpłucnikowatych (Plethodontidae), np. przedstawiciele rodzaju Bolitoglossa, posiadają dobrze rozwinięte i grube błony pławne rozpięte pomiędzy spłaszczonymi palcami wszystkich kończyn. Stanowi to przystosowanie do poruszania się po wilgotnych liściach, gładkich pniach i gałęziach drzew.
Błona pławna u gadów
Błona pławna występuje głównie u żółwi słodkowodnych z rodziny żółwi wężoszyjnych (Chelidae), pelomeduzowatych (Pelomedusidae), skorpuchowatych (Chelydridae), żółwi błotnych (Emydidae), żółwiaków (Trionychidae) i batagurowatych (Geoemydidae), gdzie spina palce wszystkich kończyn tworząc płetwy umożliwiające poruszanie się w wodzie.
Błona pławna obecna jest również u niektórych przedstawicieli rodziny gekonowatych (Gekkonidae). Gekon płetwonogi (Palmatogecko rangei) żyjący na pustyni Namib posiada błony pławne między palcami wszystkich kończyn, co umożliwia mu sprawne poruszanie się po piasku. Błona pławna spinająca palce nadrzewnego gekona fałdoskórego (Ptychozoon kuhli) umożliwia poruszanie się między drzewami lotem ślizgowym.
Błona pławna u ptaków
Błona pławna obecna jest u ptaków wodnych z rzędu blaszkodziobych (Anseriformes), nurów (Gaviiformes), rurkonosych (Procellariiformes), flamingów (Phoenicopteriformes), niektórych siewkowych (Charadriiformes) (płatkonogi, alki, brzytwodzioby, mewy, rybitwy, wydrzyki), pełnopłetwych (Pelecaniformes), głuptakowych (Suliformes), perkozów (Podicipediformes) oraz niektórych żurawiowych (Gruiformes) (łyski, perkołyski).
Błona pławna występuje przeważnie między trzema palcami skierowanymi do przodu (poza zwróconym ku tyłowi kciukiem); u pełnopłetwych i głuptakowych spina wszystkie cztery palce stopy skierowane do przodu; u perkozów, łysek, perkołysek i płatkonogów ma postać płatków skórnych przyrośniętych niezależnie do każdego palca. Stopy opatrzone błonami pławnymi umożliwiają sprawne pływanie, a także poruszanie się po miękkim i błotnistym podłożupowietrze z powierzchni wody oraz lądowania na zbiorniku wodnym.
Błona pławna u ssaków
Błona pławna stanowi przystosowanie do poruszania się w wodzie występującym u wielu gatunków ssaków prowadzących ziemno-wodny tryb życia; ssaki te zaliczane są do rzędu stekowców (Monotremata) (dziobak), torbaczy (Marsupialia) (opos wodny), owadożernych (Insectivora) (rzęsorki, desman ukraiński), gryzoni (Rodentia) (bobry, nutrie) oraz drapieżnych (Carnivora) (ssaki płetwonogie, norki, wydry).
Błony pławne u ssaków występują głównie pomiędzy palcami kończyn tylnych (np. u bobra europejskiego, nutrii) bądź spinają palce wszystkich kończyn (np. u wydry europejskiej, dziobaka). Dłonie i stopy ssaków płetwonogich z błoną pławną sięgającą poza końce palców przekształcone są w płetwy; w przypadku wydry morskiej w płetwy przekształcone są stopy opatrzone błoną pławną sięgającą do końców palców.
