Tryb życia
Większość gatunków mrówkowatych porusza się po ziemi krocząc; niektóre gatunki, jak Harpegnathos saltator skacze, używając środkowych i tylnych odnóży. Gatunki neotropikalne z rodzaju Cephalotes przemieszczają się z drzewa na drzewo lotem szybowcowym. Mrówki ogniowe (Solenopsis invicta) mogą zbijać się w grupę tworząc dryfującą tratwę, która umożliwia im przetrwanie powodzi. Australijski gatunek Polyrhachis sokolova żyjący na bagnach namorzynowych biega po wodzie dzięki napięciu powierzchniowemu lub pływa z użyciem odnóży.

Mrówki są aktywne przez cały rok w strefie tropikalnej i subtropikalnej; na obszarach chłodniejszych w okresie zimowym przechodzą w stan hibernacji.

Mrówki komunikują się ze sobą za pomocą feromonów, dźwięków oraz dotyku. Feromony służą do komunikacji pomiędzy osobnikami jednej kolonii, informują o potencjalnym zagrożeniu, a także pozwalają odnaleźć pożywienie oraz drogę do gniazda.

Mrówki powiązane są szeregiem zależności z innymi gatunkami:

• niektóre chrząszcze spędzają w gniazdach mrówek część swojego życia, żywiąc się ich jajami, larwami, zapasami żywności a także dorosłymi mrówkami;
• myrmekofilne gąsienice motyli modraszków dostają się do gniazda mrówek dzięki wydzielinie gruczołów, która sprawia, że robotnice traktują je jak własne larwy; w gnieździe karmione są przez robotnice lub żywią się jajami i larwami mrówek;
• wiele gatunków drzew tropikalnych wytwarza nasiona rozsiewane przez mrówki (myrmekochoria); nasiona zaopatrzone są w elajosomy (ciałka mrówcze) stanowiące pokarm dla mrówek;
• mrówki wykorzystywane są przez niektóre ptaki do pozbycia się pasożytów butujących między piórami (mrówkowanie).

Pożywienie
Mrówkowate są wszystkożerne, roślinożerne lub drapieżne. Niektóre mrówki odżywiają się spadzią wytwarzaną przez mszyce, inne żywią się uprawianymi przez siebie grzybami (grzybiarki Acromyrmex i liściarki Atta). Drapieżne mrówki koczujące z rodzaju Eciton przemieszczają się w wielkich grupach, polując na wszystko, co znajduje się na trasie ich przemarszu (głównie na mrówki, inne owady oraz kręgowce). Marszom mrówek towarzyszą niektóre gatunki ptaków (chronki, tęgostery, piłodzioby, kukawka obrożna), polujące na zwierzęta, którym udało się umknąć mrówkom.

Gniazdo (mrowisko)
Gniazda (mrowiska) zbudowane są z piasku, żwiru, drobnych gałęzi lub przeżutej masy drzewnej. Mogą być podziemne i naziemne. Mrowiska składają się z licznych korytarzy oraz komór, w których przebywają królowe, larwy i poczwarki, przechowywane są zapasy pożywienia lub uprawiane grzyby. Niektóre gatunki nad gniazdem podziemnym wznoszą kopce naziemne (ochronne).

Wiele gatunków zakłada mrowiska w żywym lub butwiejącym drewnie (np. mrówka hurtnica).
Nadrzewne prządki z rodzaju Oecophylla budują gniazda z liści, które są zszywane nicią jedwabną wydzielaną przez larwy, którymi robotnice posługują się niczym igłą, trzymając je w żuwaczkach.

Niektóre gatunki mrówek nie tworzą gniazd – zamieszkują mrowiska innych gatunków bądź zakładają gniazda tymczasowe (mrówki koczujące z rodzaju Eciton).

Organizacja społeczna
Mrówkowate tworzą wysoko zorganizowane społeczeństwa (kolonie), które mogą liczyć od kilkunastu (Dinoponera australis) do nawet 22 mln. osobników (rodzaj Dorylus).

Każde społeczeństwo mrówek tworzą:

• jedna lub kilka płodnych samic (królowych), którym głównym zadaniem jest składanie jaj;
• robotnice (bezpłodne samice), których zadaniem jest zdobywanie pożywienia, opieka nad królową, jajami, larwami i poczwarkami, dbanie o czystość gniazda oraz jego obrona (kasta robotnic o dużych głowach i masywnych żuwaczkach, zwana żołnierzami); niektóre gatunki nie posiadają robotnic (np. amazonka); ich funkcje pełnią robotnice innych gatunków, wykradzione z gniazda jako poczwarki;
• samce rozwijające się z niezapłodnionych jaj; których zadaniem jest zapłodnienie królowej.

Samce i młode samice (królowe) są uskrzydlone, w pewnych okresach roku wychodzą z gniazda, by odbyć lot godowy. Po kopulacji, zapłodnione samice poszukują miejsca do założenia kolonii i tracą skrzydła; samce giną po upływie kilku tygodni od opuszczenia gniazda. Robotnice oraz żołnierze zawsze są bezskrzydłe.