(Hymenoptera) obejmująca ok. 5,8 tys.
występujących na całej kuli ziemskiej.
z wyjątkiem Antarktydy. Zasiedlają wiele
. Jeden gatunek –
na całym . Wszystkie gatunki są ściśle związane z
.
os z rodziny Crabronidae we wczesnej kredzie ok. 100 mln lat temu. Pszczoły społeczne pojawiły się w późnej kredzie ok. 87 mln lat temu.
tworzą grupę żądłówek (Aculeata) w obrębie podrzędu trzonkówek (Apocrita) należącego do rzędu błonkoskrzydłych (Hymenoptera).
Rodzina obejmuje ok. 5,8 tys. gatunków zgrupowanych w 231
W Polsce stwierdzono występowanie 41 gatunków pszczołowatych, należących do 3 rodzajów:
WyglądPszczołowate są owadami średniej wielkości. Ciało jest masywne, pokryte licznymi
włoskami oskórkowymi; przeważnie jest jaskrawo ubarwione. Głowa jest duża, znajdują się na niej
oczy złożone oraz nitkowate czułki, które u samic przeważnie składają się z 12 członów, u samców – z 13 członów. Aparat gębowy typu gryząco-liżącego (apoidalnego) składa się z żuwaczek oraz języczka przystosowanego do ssania bądź zlizywania nektaru kwiatów. Tułów, na którym znajdują się dwie pary błoniastych
skrzydeł, łączy się z odwłokiem stylikiem. Na przednich odnóżach znajdują się szczoteczki służące do sczesywania pyłku. Na zewnętrznej stronie odnóży trzeciej pary znajdują się specjalne twory – koszyczki, w których składowany jest pyłek w postaci kulek zwanych obnóżem pyłkowym. Żądło jest dobrze wykształcone u większości gatunków; pszczoły bezżądłowe (Meliponini) posiadają szczątkowe żądła.
Tryb życiaWiększość gatunków pszczołowatych prowadzi samotniczy tryb życia. Niektóre gatunki są owadami społecznymi; żyją w
koloniach jednorocznych (trzmiele) lub wieloletnich (pszczoła miodna, pszczoły bezżądłowe).
Kolonia (rój) pszczoły miodnej składa się przeważnie z ok. 50 tys.
osobników – jednej płodnej samicy (królowej, matki pszczelej), bezpłodnych samic (robotnic) oraz samców (trutni). Robotnice pełnią w społeczeństwie wiele różnych funkcji, do których należą m.in. karmienie matki pszczelej i
larw, zbieranie
pokarmu (nektaru, pyłku) oraz
wody, wytwarzanie
miodu, budowanie plastrów z wydzieliny
gruczołów woskowych, czyszczenie plastrów, obrona gniazda przed pszczołami z innych rodzin i drapieżnikami.
Kopulacja odbywa się podczas
lotu godowego po zasiedleniu nowego gniazda. Zaplemniona samica składa
jaja, z których rozwijają się beznogie, czerwiowate larwy. Samce (trutnie) rozwijają się z jaj niezapłodnionych, samice (robotnice lub młode królowe) rozwijają się z jaj zapłodnionych. Różnice w
rozwoju samic w głównej mierze związane są z rodzajem pobieranego pokarmu. Larwy królowych karmione są wyłącznie wydzieliną ślinianek młodych robotnic – mleczkiem pszczelim, które stanowi ich jedyny pokarm również w dorosłym życiu. Larwy robotnic karmione są mleczkiem pszczelim tylko przez pierwsze 3 dni życia, następnie ich pokarm stanowi mieszanina pyłku, pierzgi (sfermentowanego pyłku), nektaru i miodu.
Gniazda przeważnie zakładane są w ziemi, pustych
pniach drzew, dziuplach,
łodygach roślin zielnych, kępach
traw, szczelinach budynków, niekiedy także w mrowiskach,
termitierach oraz opuszczonych
muszlach ślimaków. Gniazda trzmieli składają się z małych i plastrów woskowych o nieregularnych bokach; u pszczół plastry złożone są z sześciobocznych komór.
Niektóre gatunki są kleptopasożytami – nie budują własnych gniazd, nie występują u nich robotnice. Samice składają jaja w gniazdach innych gatunków pszczół; larwy po wykluciu korzystają z pyłku kwiatowego zgromadzonego w plastrach lub są karmione przez robotnice gospodarza, np. trzmielce (Psithyrus) pasożytują na trzmielach (Bombus), pszczoły z podrodziny koczownicowatych (Nomadinae) pasożytują na wielu gatunkach pszczół.
ZnaczeniePszczołowate, zbierając nektar i pyłek kwiatów, zapylają wiele gatunków roślin, zarówno dziko rosnących, jak i uprawianych przez
człowieka. Do gatunków o największym znaczeniu należy pszczoła miodna, a także trzmiele zapylające rośliny motylkowe (
koniczynę, łubin, komonicę i
lucernę). Niektóre gatunki trzmieli wykorzystywane są do
zapylania upraw w szklarniach, tunelach oraz drzew owocowych w sadach.
Produkty wytwarzane przez pszczołę miodną mają zastosowanie w przemyśle spożywczym (miód), a także w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym (
wosk pszczeli, pyłek, mleczko pszczele, kit pszczeli, jad pszczeli).
Bibliografia:- Encyklopedia biologiczna T. IX, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
- Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy, Czesław Jura, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
- Owady, Henryk Sandner, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989.