Zawroty głowy – objawy, przyczyny i leczenie zawrotów głowy

Nikt nie czuje się przyjemnie, gdy świat nagle zaczyna wirować mu przed oczami. Zawroty głowy bywają sporadyczne i chwilowe i te są najłatwiejsze do ignorowania. Gdy jednak powtarzają się częściej i z większą intensywnością, stają się często źródłem chronicznego niepokoju, niepewności, a nawet frustracji. Do tego stopnia, że potrafią poważnie obniżyć jakość życia! Stąd tak wielu lekarzy i pacjentów poszukuje sposobów na łagodzenie uporczywych zawrotów głowy i ich ewentualnych przyczyn. Co wiemy o zawrotach głowy?

Z badań przeprowadzonych na dużych grupach społecznych wynika, że nawet 15-20% dorosłej populacji doświadcza zawrotów głowy (Neuhauser, 2016). Dwa lub nawet trzy razy częściej przytrafiają się one kobietom, a ogólna skłonność rośnie zdecydowanie wraz z wiekiem. Grupą najbardziej zagrożoną są seniorzy, u których zawroty głowy stwarzają również największe ryzyko zdrowotne. Nawet co piąty starszy człowiek zgłasza się z tego powodu do lekarza z prośbą o konsultację i leczenie.

Jakie objawy towarzyszą zawrotom głowy?

Same zawroty głowy można dość łatwo zobrazować kolokwialnym powiedzeniem „kręci mi się w głowie”. W przeciwieństwie do normalnego stabilnego obrazu otoczenia mamy nagle wrażenie, że świat wokół zaczyna wirować, a określenie w nim punktów stałych, choćby podłogi czy sufitu jest praktycznie niemożliwe. Stąd zawrotom bardzo często towarzyszą zaburzenia równowagi i poruszania się, które można przyrównać do lubianej przez dzieci zabawy wychodzenia z karuzeli i próby utrzymania się na własnych nogach. Dodatkowo odczuwać możemy mniej lub bardziej nasilone mdłości, wrażenie dezorientacji, a nawet uczucie dryfowania w przestrzeni.

Zawroty głowy bardzo często towarzyszą silnym bólom głowy, zwłaszcza typu migrenowego oraz poczuciu słabości kojarzącego się z omdlewaniem. Wszystkie te symptomy mają tendencję do narastania podczas wstawania, chodzenia i otaczania głową, a mogą trwać od kilku sekund do nawet kilku dni.

Najczęstsze przyczyny zawrotów głowy

Zawroty głowy mogą być spowodowane bardzo różnymi czynnikami natury neurologicznej, kardiologicznej, metabolicznej czy nawet psychologicznej. Wspomniane wyżej migreny, o nie do końca wyjaśnionym podłożu, bywają ich częstą przyczyną, podobnie jak przyjmowanie niektórych leków czy spożycie alkoholu. Podobnie silną korelację zawroty głowy wykazują z zaburzeniami równowagi, które z kolei mogą być spowodowane np. zapaleniem ucha środkowego. Powszechnie spotyka się ponadto tzw. łagodne położeniowe zawroty głowy (BPPV), które pojawiają się przy szybkim wstawaniu, zwłaszcza z pozycji leżącej. Ich źródło również tkwi w uchu wewnętrznym, a ściślej w błędniku i jego reakcjach na szybkie ruchy głową. Nie są one powodem do niepokoju, trwają zawsze krócej niż 1 minutę i zasadniczo nie wymagają leczenia, a jedynie ostrożności.

Do innych przyczyn zawrotów głowy należą przede wszystkim:

• nagłe spadki ciśnienia tętniczego, zwłaszcza tzw. ortostatyczne niedociśnienie wynikające ze zmiany pozycji ciała;
• zapalenie nerwu przedsionkowego, przebiegające często z utratą słuchu, lub zapalenie błędnika;
• choroby mięśnia sercowego, arytmia, przejściowe napady niedokrwienne, a nawet przebiegający atak serca
• obniżenie objętości krwi lub anemia – towarzyszące symptomy to ogólna słabość i zmęczenie;
• niski poziom cukru we krwi, występujący często u cukrzyków przyjmujących insulinę
• zatrucie tlenkiem węgla, przebiegające z ogólna słabością, bólem, głowy i klatki piersiowej oraz zaburzeniami żołądka
• odwodnienie, udar słoneczny lub forsowne treningi fizyczne, szczególnie u osób przyjmujących leki na serce;
• zaburzenia lękowe, zwłaszcza przebiegające z atakami paniki.

Ponadto zawroty głowy bywają objawem choroby Meniera, która związana jest z gromadzeniem się płynu w uchu środkowym, niezłośliwych guzów na nerwach łączących ucho środkowe z mózgiem, a w rzadkich wypadkach są także jednym z symptomów stwardnienia rozsianego lub choroby Parkinsona.  Wreszcie, z szerokich badań epidemiologicznych wynika również, że zawroty głowy pojawiają się nawet u 15% pacjentów cierpiących na zaburzenia psychiatryczne – w literaturze fachowej określa się nawet syndrom przewlekłych subiektywnych zawrotów głowy trwających ponad 3 miesiące i przebiegających z uczuciem niestabilności oraz oszołomienia.

Czy zawroty głowy są groźne?

Ponieważ w ogromnej większości wypadków zawroty głowy są jedynie symptomem towarzyszącym innym problemom, często wyleczalnym, ich najpoważniejszą komplikacją są urazy doznane w konsekwencji tymczasowej straty orientacji i równowagi. Zwłaszcza w kontekście ludzi starszych, ale także sportowców czy osób pracujących w niebezpiecznych warunkach, upadek wywołany zawrotami głowy może mieć bardzo przykre konsekwencje: do złamań i zwichnięć po śmierć. Przypomnijmy, że zwłaszcza kobiety po menopauzie są w szczególny sposób narażone na dotkliwe złamania związane z osłabieniem struktury kości – niektóre z takich kontuzji bywają trwale ograniczające!

Owa świadomość sama w sobie bywa na tyle niepokojąca, że negatywnie oddziałuje na codzienne życie – starsze osoby mogą obawiać się wychodzić z domu czy schodzić po schodach, co nie tylko poważnie ogranicza ich aktywność fizyczną i nasłonecznienie, ale może być źródłem depresji.

Jak można radzić sobie samemu z zawrotami głowy?

Bez względu na przyczynę każdy zawrót głowy powinien być traktowany jako chwilowe ograniczenie funkcjonalności. Gdy tylko poczujemy więc nieprzyjemne wirowanie horyzontu, należy bez zwłoki, acz niezbyt energicznie, usiąść lub położyć się w najbliższym dogodnym miejscu. Nigdy nie wiadomo jak długo potrwają nieprzyjemne odczucia, a próba przezwyciężenia ich na siłę może skończyć się niepotrzebnym urazem.

Osoby regularnie doświadczające zaburzeń równowagi i zawrotów głowy powinny zawsze przy wchodzeniu lub schodzeniu ze schodów trzymać się poręczy, a w razie konieczności chodzić ze wsparciem laski. Pomocne w każdym wieku mogą być również ćwiczenia wspomagające równowagę, takie jak np. joga czy Tai-Chi. Ich pozytywnym skutkiem ubocznym może być łagodzenie niepokojów związanych z obawami przed upadkiem oraz ogólna poprawa kondycji psychicznej.

Bardzo ważnym elementem zapobiegania zawrotom głowy jest również bogata w żelazo, zrównoważona dieta oraz odpowiedni bilans wodny, który zawsze zwiększać należy przy wysiłku fizycznym oraz podczas upałów. Zwłaszcza osoby starsze powinny wykształcić w sobie nawyk częstego popijania po łyku wody przez cały dzień. Ważna jest również prawidłowa ilość snu (7-8 godzin na dobę) oraz rozwiązywanie ewentualnych problemów psychologicznych, takich jak zaburzenia lękowe.

Farmakologiczne leczenie zawrotów głowy

W praktyce medycznej walka z zawrotami głowy wymaga przede wszystkim odnalezienia ich przyczyny. Dobra diagnoza powala rozwiązać problem, lecząc chorobę tkwiącą u jego podłoża. I tak na przykład zapalenie ucha środkowego wymaga podania odpowiednich antybiotyków, przy chorobie Meniera sugeruje się niskosodową dietę i leki moczopędne, a okazyjnie również zastrzyki lub zabiegi chirurgiczne, zaś przy zaburzeniach lękowych podaje się leki uspokajające i antydepresyjne. Stosownego leczenia wymagają również choroby serca będące przyczyną zawrotów głowy oraz migreny, przy których najważniejsze jest unikanie bodźców je wywołujących.

Istnieje również szereg leków podawanych na zawroty głowy związane z uchem środkowym i błędnikiem oraz preparatów zmniejszających poziom mdłości, które często towarzyszą „kręceniu się” świata, np. z grupy środków antyhistaminowych. Ciekawą techniką łagodzenia zawrotów związanych z BPPV jest tzw. manerw Epleya polegający na specjalnej manipulacji głową w celu przemieszczenia się otolitów, czy grudek fosforanu lub węglanu wapnia naturalnie obecnych w narządzie słuchu.

Zawroty głowy: kiedy należy udać się lekarza?

Regularnie powtarzające się zawroty głowy, które trwają dłużej niż minutę i nie wynikają np. ze zbyt gwałtownego wstawania zawsze warte są konsultacji medycznej. Szczególnie niepokojące i wymagające natychmiastowej interwencji są jednak zawroty głowy przebiegające wraz nagłymi problemami z komunikacją, wymową lub rozumieniem innych ludzi, mrowieniem lub osłabieniem w twarzy i/lub kończynach, zaburzeniami widzenia w jednym lub obu oczach czy nierównomiernym rozszerzeniem źrenic. Alarmująca jest również niezdolność do utrzymania pozycji pionowej nawet przy trzymaniu się oparcia, silne wymioty, a także bardzo silny ból głowy lub szyi bez wyraźnego powodu. W takich przypadkach należy niezwłocznie zadzwonić po karetkę.

Jednocześnie, warto przygotować się na fakt, że wraz z wiekiem zawroty głowy będą nam towarzyszyć coraz częściej, co przełożyć się może choćby na zwiększający się lek wysokości. Jest to zjawisko całkowicie normalne i fizjologiczne, z którym nie warto walczyć, ale które warto przyjąć ze stosowną pokorą i wyrozumiałością dla samego siebie!