równik

Równik, równik geograficzny, równik ziemski – koło wielkie stanowiące linię przecięcia powierzchni kuli ziemskiej przez płaszczyznę prostopadłą do jej osi i przechodzącą przez środek Ziemi. Równik ziemski jest najdłuższym równoleżnikiem (czyli okręgiem szerokości geograficznej) o długości ok. 40,075 tys. km, położonym w równej odległości od biegunów Ziemi (północnego i południowego). Szerokość geograficzna równika wynosi 0°; równoleżnik ten rozdziela kulę ziemską na półkulę północną (N) i południową (S). Równik przebiega przez Afrykę (Wyspy Św. Tomasza i Książęca, Kongo, Gabon, Demokratyczna Republika Kongo, Uganda, Kenia, Somalia), Ocean Indyjski, Malediwy, Archipelag Malajski – Wielkie Wyspy Sundajskie (Sumatra, Borneo, Celebes), Moluki; Ocean Spokojny, Kiribati, Wyspy Galápagos, Amerykę Południową (Ekwador, Kolumbia, Brazylia) i Ocean Atlantycki. Obszary równikowe, cechujące się gorącym i wilgotnym klimatem, ze średnią temperaturą miesięczną wynoszącą 25-28°C i roczną sumą opadów atmosferycznych wyższą niż 2000 mm, należą do najbardziej bioróżnorodnych obszarów kuli ziemskiej.

Układ współrzędnych geograficznych

Współrzędne geograficzne są współrzędnymi sferycznymi umożliwiającymi wyznaczenie  dokładnego położenia danego punktu na powierzchni kuli ziemskiej. Każdy punkt na Ziemi posiada dwie współrzędne geograficzne, długość geograficzną oraz szerokość geograficzną, mierzone w stopniach geograficznych (°), dzielących się na minuty geograficzne (’) i sekundy geograficzne („). Długość geograficzna (λ), definiowana jest jako kąt dwuścienny (0-180°) zawarty między półpłaszczyzną południka przechodzącego przez dany punkt na powierzchni kuli ziemskiej a półpłaszczyzną umownego południka zerowego (0°) przechodzącego przez dawne Królewskie Obserwatorium Astronomiczne w Greenwich na terenie Londynu. Długość geograficzna mierzona na wschód od południka 0° (południka zerowego) do południka 180° (linii zmiany daty) określana jest mianem długości geograficznej wschodniej (E); mierzona zaś w kierunku zachodnim od południka zerowego do linii zmiany daty – długości geograficznej zachodniej (W). Szerokość geograficzną (φ) stanowi kąt (0-90°) zawarty pomiędzy prostą prostopadłą do powierzchni Ziemi w danym punkcie a płaszczyzną równika ziemskiego. Szerokość geograficzna mierzona od równika (0°) w kierunku bieguna północnego (90°N) określana jest mianem szerokości geograficznej północnej (N); mierzona zaś na południe od równika do bieguna południowego (90°S) – szerokości geograficznej południowej (S).

Układ współrzędnych geograficznych stanowi siatkę geograficzną złożoną z nieskończenie wielu biegnących prostopadle względem siebie południków i równoleżników geograficznych. Południki, zwane półokręgami długości geograficznej, są umownymi liniami wyznaczonymi na powierzchni Ziemi, cechującymi się jednakową długością (ok. 20 tys. km), zbiegającymi się w biegunach i łączącymi punkty o tej samej długości geograficznej. Południki wyznaczają kierunek północny i południowy; południk 0° (południk zerowy) i południk 180° (linia zmiana daty) dzielą kulę ziemską na półkulę wschodnią (E) i zachodnią (W). Równoleżniki, określane również mianem okręgów szerokości geograficznej, są umownymi liniami na powierzchni kuli ziemskiej łączącymi punkty o tej samej szerokości geograficznej. Linie te wyznaczają kierunek wschodni i zachodni; cechują się zmienną długością, wzrastającą wraz z oddalaniem się od biegunów. Najdłuższym równoleżnikiem jest równik o długości ok. 40,075 tys. km, dzielący kulę ziemską na półkulę północną (N) i południową (S). Ważnymi równoleżnikami są również zwrotniki i koła podbiegunowe, o szerokościach geograficznych ściśle związanych z kątem nachylenia osi obrotu Ziemi i płaszczyzny równika do płaszczyzny orbity ziemskiej. Zwrotniki Raka (ok. 23°27’N) i Koziorożca (ok. 23°27’S) oraz koła podbiegunowe północne (ok. 66°33’N) i południowe (ok. 66°33’S) stanowią granicę pięciu stref oświetlenia Ziemi – strefy tropikalnej (międzyzwrotnikowej), dwóch stref umiarkowanych (leżących między zwrotnikami i kołami podbiegunowymi) i dwóch stref podbiegunowych (leżących między kołami podbiegunowymi i biegunami).

Równik ziemski (równik geograficzny)

Równik (równik geograficzny, równik ziemski) jest jedynym równoleżnikiem będącym kołem wielkim, stanowiącym linię przecięcia powierzchni kuli ziemskiej przez płaszczyznę położoną prostopadle do jej osi oraz przechodzącą przez środek kuli ziemskiej. Równik leży w równej odległości od biegunów ziemskich (bieguna północnego i południowego); jest najdłuższym równoleżnikiem – jego długość szacowana jest na ok. 40,075 tys. km. Szerokość geograficzna równika ziemskiego wynosi 0°, stanowi on linię dzielącą Ziemię na półkulę północną (N) oraz półkulę południową (S). Kula ziemska jest zbliżona kształtem do elipsoidy obrotowej, czyli kuli lekko spłaszczonej na biegunach i wybrzuszonej w pobliżu równika, co jest następstwem działania siły ośrodkowej wynikającej z ruchu obrotowego Ziemi. Wybrzuszenie równikowe, czyli różnica między średnicą kuli ziemskiej na równiku (ok. 12,756 tys. km) i średnicą Ziemi na biegunach (ok. 12,714 tys. km), wynosi ok. 43 km (promień równikowy jest więc ok. 21 km większy od promienia biegunowego). Prędkość liniowa ruchu obrotowego Ziemi, zależna od szerokości geograficznej (długości równoleżników), osiąga najwyższą wartość na równiku (ok. 1674 km/h), natomiast najniższą na biegunach (0 km/h). Duża prędkość liniowa obrotu Ziemi wokół własnej osi i zmniejszone przyciąganie grawitacyjne (wskutek oddziaływania siły odśrodkowej) sprawiają, że obszary położone w pobliżu równika stanowią idealną lokalizację dla kosmodromów (np. Gujańskiego Centrum Kosmicznego w Gujanie Francuskiej).

Równik przebiega przez Afrykę (Kongo, Gabon, Demokratyczna Republika Kongo, Uganda, Kenia, Somalia), Ocean Indyjski, Malediwy, Archipelag Malajski – Wielkie Wyspy Sundajskie (Sumatra, Borneo, Celebes), Moluki; Ocean Spokojny, Kiribati (Wyspy Gilberta, Wyspy Line, Wyspy Feniks), Wyspy Galápagos, Amerykę Południową (Ekwador, Kolumbia, Brazylia), Ocean Atlantycki oraz Wyspy Św. Tomasza i Książęcą położone u wybrzeży Afryki w Zatoce Gwinejskiej. Nazwa równika pochodzi od jednakowej długości dnia i nocy na tej szerokości geograficznej (łac. aequator w wyrażeniu circulus aequator diei et noctis – okrąg zrównania dnia z nocą). Promienie słoneczne docierają niemal bezpośrednio na linię równika przez cały rok, padając prostopadle na równik dwukrotnie w ciągu roku w dniu równonocy wiosennej (ok. 21 marca) i równonocy jesiennej (ok. 23 września) podczas górowania Słońca w zenicie. Długość dnia i nocy na równiku wynosi ok. 12 godzin; dzień rozpoczyna się wschodem słońca ok. godziny 6:00 i kończy wraz z zachodem słońca ok. godziny 18:00. Słońce na obszarach równikowych wschodzi i zachodzi prostopadle do linii horyzontu, w związku z czym bardzo szybko wstaje dzień i błyskawicznie zapada noc; czas trwania świtu i zmierzchu wynosi więc zaledwie kilka minut.

Klimat równikowy i bioróżnorodność obszarów równikowych

Obszary równikowe występują w strefie gorącego i bardzo wilgotnego klimatu równikowego, cechującego się brakiem sezonowości, wysoką średnią temperaturą miesięczną wynoszącą 25-28°C, niewielkimi rocznymi i dobowymi amplitudami temperatur (2-5°C), roczną sumą opadów atmosferycznych przekraczającą 2000 mm (przeważnie 2500-3500 mm) i opadami rozłożonymi równomiernie w ciągu roku. Cechą charakterystyczną obszarów równikowych jest występowanie pasa obniżonego ciśnienia (równikowego pasa ciszy, strefy konwergencji tropikalnej, międzyzwrotnikowej strefy zbieżności), w którym tworzy się masa gorącego oraz  bardzo wilgotnego powietrza (tzw. powietrza równikowego). Podlega ono silnym ruchom pionowym (konwekcji), co w połączeniu z intensywnym parowaniem podłoża na obszarach lądowych skutkuje tworzeniem się potężnych, silnie rozbudowanych chmur opadowych (chmur kłębiastych deszczowych, Cumulonimbus) i intensywnych opadów atmosferycznych (np. w dorzeczu Amazonki, Kotlinie Konga, na Wyspach Sundajskich). Dwukrotnie w ciągu roku (po równonocy wiosennej i równonocy jesiennej) na obszarach równikowych pojawiają się obfite i ciepłe deszcze zenitalne, padające codziennie przez okres kilku tygodni. Związane są one z prądami konwekcyjnymi powstającymi wskutek parowania podłoża nagrzanego przez Słońce górujące w zenicie.

Charakterystyczną formacją roślinną występującą w strefie klimatu równikowego są wiecznie zielone wilgotne lasy równikowe (tropikalne lasy deszczowe) występujące w największym zwarciu na obszarze Ameryki Południowej (dorzecze Amazonki), w Afryce (Kotlina Kongo, Gabon, wybrzeża Zatoki Gwinejskiej) oraz południowo-wschodniej Azji (Archipelag Malajski – Wielkie Wyspy Sundajskie, Moluki). Lasy równikowe charakteryzują się wyraźną strukturą warstwową; złożone są z warstwy pojedynczych drzew przestojowych o wysokości 50-70 m, wystających ponad zwarte, jednolite sklepienie koron drzew niższych o wysokości 30-50 m; warstwa krzewów i runa leśnego jest słabo rozwinięta w związku z ograniczonym dostępem światła do niższych partii lasu. Tropikalne lasy deszczowe należą do najbardziej różnorodnych biologicznie zbiorowisk roślinnych kuli ziemskiej; na ich obszarze występuje wiele gatunków drzew (ok. 200 gatunków na 1 ha lasu), epifity porastające korę, rozwidlenia pni i gałęzie drzew (np. storczyki, bromelie, paprocie), epifile – epifity rosnące na liściach drzew (glony aerofityczne, porosty, mchy, wątrobowce), liczne gatunki palm, lian i pnączy. Zróżnicowanie szaty roślinnej przekłada się na równie różnorodny świat fauny. Lasy równikowe zamieszkują liczne bezkręgowce (głównie owady, np. chrząszcze), płazy (np. żaby nadrzewne i latające), gady (np. kameleony, nadrzewne węży), ptaki (np. żywiące się nektarem kolibry i nektarniki, odżywiające się owocami tukany, dzioborożce i turaki) oraz ssaki (np. leniwce, kapucynki, wyjce, gibbony, orangutany, szympansy, goryle, antylopy, okapi, jaguary, lamparty).