symbioza
Symbioza — Symbioza – naturalny układ zachodzący pomiędzy minimum dwoma organizmami odmiennych gatunków, który nie pozostaje szkodliwy dla żadnego z nich. Najczęściej symbioza przynosi korzyści obu symbiontom (organizmom żyjącym ze sobą w symbiozie) lub przynajmniej jednemu z nich, a drugiemu w żaden sposób nie szkodzi. Autorem pojęcia symbioza (z greki: sym – współ, bios – życie) jest Heinrich Anton de Bary, niemiecki botanik i mikolog, twórca biologii.
Wyróżnia się kilka rodzajów symbiozy:
– komensalizm: zwany inaczej współbiesiadnictwem – zachodzi, gdy osobniki jednego lub kilku gatunków współżyją z innym gatunkiem nie wyrządzając mu żadnych szkód i przynosząc korzyści wyłącznie sobie. Przykładem komensalizmu jest układ, w którym owady oraz pajęczaki żyjące w gniazdach mrówek, odżywiają się resztkami pokarmu pozostawionymi przez mrówki;
– protokooperacja: forma luźnej symbiozy, z której korzyści czerpią obie strony układu. Doskonały przykład to naturalna relacja ssaków afrykańskich oraz ptaków bąkojadów – bąkojady żywią się kleszczami i larwami muchówek, a więc pasożytami stale bytującymi na skórze nosorożców, bawołów, zebr czy antylop. Oczyszczają ich skórę nie tylko z pasożytów, ale też z pozostawionych przez nie toksyn. Nosorożce i inne kopytne odnoszą dwojaką korzyść ze współżycia z bąkojadami. Ptaki te mają doskonały wzrok, dzięki czemu wcześnie dostrzegają zagrożenie (np. skradającego się lwa), po czym szybko odlatują. Dla ich symbiontów jest to znak, że zbliża się niebezpieczeństwo. Protokooperacja jako związek luźny i niekonieczny do przeżycia organizmów może zachodzić jedynie okresowo. Jest to tzw. symbioza fakultatywna;
– mutualizm: ścisła współzależność dwóch gatunków, konieczna do ich przetrwania (symbioza obligatoryjna). Przykładem takiej relacji jest symbioza człowieka (oraz innych zwierząt jedzących rośliny) z bakteriami układ pokarmowego, których obecność umożliwia trawienie celulozy.
Inne klasyczne przykłady symbiozy:
– zależność między ukwiałem a rakiem pustelnikiem – ukwiały to osiadłe i półosiadłe koralowce, przyczepiające się do różnych rodzajów powierzchni. Bytują często na muszlach. Muszle służą z kolei rakom pustelnikom. Ze względu na to, że pustelnik ma miękki i niczym niechroniony odwłok, chowa się w muszli. Przebywający na niej ukwiał zyskuje w ten sposób możliwość przemieszczania się z miejsca na miejsce (wraz z rakiem), z kolei pustelnik ma dodatkową ochronę przed niebezpieczeństwem – ukwiały wyposażone są w komórki parzydełkowe służące do polowania i obrony. Nawiązywanie relacji symbiotycznej tego typu to cecha charakterystyczna ukwiałów. Poza pustelnikami, ukwiały bytują również na rybach i zooksantellach;
– mikoryza – powszechna forma symbiozy zachodząca pomiędzy grzybami a nasionami lub korzeniami roślin naczyniowych. W symbiozie mikorytycznej grzyby pobierają od roślin związki organiczne wytworzone przez nie w procesie fotosyntezy. Rośliny otrzymują z kolei minerały z gleby, docierające do ich naczyń poprzez strzępki grzyba. Zaopatrywane są także w produkowane przez grzyby roślinne hormony regulujące wzrost i rozwój. Mikoryza dotyczy około 85% roślin na całym świecie. Jest to typowy przykład mutualizmu – relacji koniecznej do przetrwania obu symbiontów. Niekiedy dochodzi do sytuacji, w której układ przekształca się na niekorzyść grzyba nadmiernie eksploatowanego przez roślinę.
Symbioza to związki utrwalone na drodze ewolucji, ale też zmieniające się w jej toku. Może się zdarzyć, że jeden z symbiontów zintensyfikuje czerpanie korzyści ze współżycia z innym gatunkiem, przez co drugi symbiont zacznie w ostateczności ponosić straty. Symbiont przekształci się w pasożyta i może doprowadzić żywiciela do śmierci lub przynajmniej nadwyrężyć jego stan zdrowia czy komfort życia.
Jeśli chodzi o relacje przestrzenne i ulokowanie symbiontów względem siebie, wyróżniamy endosymbiozę i ektosymbiozę. Endosymbioza to współżycie jednego z organizmów wewnątrz ciała drugiego – w jego tkankach lub komórkach. Ektosymbiozę cechuje bytowanie na organizmach wolnożyjących, zwierzęcych lub roślinnych. Możemy ponadto mówić o aposymbiozie, czyli sytuacji, kiedy organizm żyje w oderwaniu od swojego symbionta, na skutek ich naturalnego lub sztucznego rozdzielenia. Ektosymbiontem, czyli symbiontem zewnętrznym, będzie np. wspomniany już wcześniej ptak bąkojad. Bąkojady mogą znajdować się w czasowej aposymbiozie, czyli oddzieleniu od ciała ssaka, na którym bytują.
- Biologia, Eldra Pearl Solomon, Linda R. Berg, Diana W. Martin, Claude A. Villee, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1996.
- Ekologia roślin, Krystyna Falińska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004.
- Krótkie wykłady, Aulay Mackenzie, Andy S. Ball, Sonia R. Virdee, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2015.
- Słownik encyklopedyczny, Grażyna Łabno, Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.
- Ewolucja, Douglas Futuyma, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008.



Bardzo dobry artykuł. Jest też w sieci podobnej treści od Nat. Geogaphic. Tam jest pełno błędów i niewłaściwie zrozumiane pojęcia. Tu mamy prosto i rzetelnie i ze źródłami opisane faktyczne zjawiska i właściwie podane definicje. Dziękuję