Atlas grzybów - Grzyby pod ochroną

Grzyby pod ochroną – gatunki z królestwa grzybów objęte częściową lub ścisłą ochroną gatunkową ze względu na ich malejącą liczebność i duże znaczenie dla ekosystemów. Prawo zakazuje ich umyślnego niszczenia, zrywania, uszkadzania i niszczenia ich siedlisk, ale także umyślnego przemieszczania w środowisku przyrodniczym. Dodatkowo status ścisłej ochrony zakazuje przetrzymywania okazów poszczególnych gatunków, oferowania ich do sprzedaży oraz przewożenia za granicę.

Ochrona grzybów na świecie

Przez długie lata grzyby były ignorowane w kontekście odrębności taksonomicznej – dopiero w drugiej połowie XX w. zostały wydzielone jako odrębne królestwo, niezależne od królestwa roślin. Jednocześnie z tym rozeznaniem człowiek zaczął doceniać rolę, jaką te niezwykłe organizmy odgrywają w naturalnych ekosystemach. Mimo to dopiero w XXI w. ich aktywna ochrona stała się faktem – w 2022 r. w Czerwonej Księdze IUCN znajdowało się zaledwie 597 gatunków grzybów, którym nadano status zagrożenia. Nie jest to duża liczba zważywszy na fakt, że na świecie jest prawdopodobnie od 2 do 11 mln gatunków, z nawet 95% z nich nie zostało jeszcze opisanych.

Jedną z ważniejszych światowych instytucji zajmujących się ochroną grzybów są Królewskie Ogrody Botaniczne Kew w Wielkiej Brytanii. Od 2016 r. instytucja ta opublikowała pięć kompleksowych raportów dotyczących statusu poszczególnych gatunków na grzybów na świecie. W ich przygotowaniu wzięło udział ponad dwustu ekspertów z 42 krajów.

Na poziomie krajowym na północnej półkuli udało się już określić status ponad 20 tys. gatunków grzybów. Zestawienia te służą identyfikacji obszarów szczególnie cennych pod względem grzybowej bioróżnorodności i są podstawą do przygotowania stosownych przepisów i planów działań ochronnych. Pod uwagę bierze się liczebność poszczególnych populacji, zasięg ich występowania oraz trendy obserwowane w czasie.

Co zagraża grzybom na świecie?

Naukowcy coraz częściej zwracają uwagę na fakt, że większość grzybów zniknie z powierzchni ziemi zanim zdołamy je odkryć i zidentyfikować. Zagrażają im bowiem te same czynniki, które stawiają pod znakiem zapytania dalszą egzystencję wielu gatunków zwierząt i roślin. W szczególności chodzi o zmiany zagospodarowania przestrzeni wynikające z przedsięwzięć urbanistycznych, komercyjnych oraz rolniczych.

W Europie zagrożeniem dla grzybów jest w szczególności powolne wymieranie starych lasów i rozwój przemysłu drzewnego. Mniej starych drzew i martwych pni w lesie przekłada się na ograniczenie szans rozwojowych dla gatunków saprotroficznych i pasożytniczych. Problemem jest również degradacja obszarów trawiastych wynikająca ze stosowania nawozów i nieodpowiedniego zarządzania pastwiskami – wiele grzybów tymczasem źle znosi podwyższony poziom azotu w glebie. Dodatkowo związki azotu dostają się do gleby wskutek rosnącego zanieczyszczenia powietrza spalinami.

Grzyby negatywnie reagują również na zmianę klimatu. Ogromna ich większość jest bowiem ściśle uzależniona od podaży i kondycji roślin, które stanowią główne źródło związków odżywczych, czy to w postaci mikoryzy czy wspomnianych wyżej relacji pasożytniczych lub saprotroficznych (przyp. rozkładanie martwych tkanek roślinnych). Zmiany temperatury i poziomu wilgotności gleby mogą również bezpośrednio wpłynąć na rozwój owocników i skuteczność rozmnażania grzybów.

Wreszcie, w wielu miejscach na świecie zagrożeniem dla grzybów jest również rabunkowa gospodarka człowieka. Grzyby ważne ekonomicznie oraz cenione ze względów leczniczych zbierane są w niekontrolowanych ilościach zagrażając lokalnym i globalnym populacjom.

Na szczęście w wybranych krajach prowadzi się już programy mające na celu aktywną ochronę grzybów. W Szwecji np. jest obowiązkiem pozostawianie w wycinanych lasach określonej liczby martwych pni jako pożywki dla grzybów. W Wielkiej Brytanii natomiast w cennych obszarach wprowadzono zakaz koszenia, ścinania roślin czy stosowania gnojówki.

Na świecie do najbardziej zagrożonych wyginięciem grzybów należą przede wszystkim wybrane gatunki porostów, żagwiowatych, pieczarkowatych, wodnichowatych, muchomorowatych, podstawczaków oraz odnożycowatych.

Czytaj więcej