kwasy tłuszczowe

Kwasy tłuszczowe — Kwasy tłuszczowe – węglowodory o wzorze sumarycznym CH3(CH2)nCOOH, będące głównym, obok glicerolu, składnikiem budulcowym tłuszczów. Występują w postaci nasyconej i nienasyconej. Kwasy tłuszczowe stanowią materiał energetyczny i zapasowy. Organizm przechowuje je w postaci tkanki tłuszczowej. W wyniku utleniania kwasów tłuszczowych wytwarza się energia niezbędna do przeprowadzenia procesów życiowych. Kwasy tłuszczowe to kwasy monokarboksylowe, alifatyczne, o prostym łańcuchu oraz parzystej liczbie atomów węgla w cząsteczce (zawierają najczęściej pomiędzy 4 a 26 atomów węgla). Ze względu na długość łańcucha można podzielić je na krótko-, średnio- i długołańcuchowe (powyżej 12 atomów węgla). Wykorzystywane do produkcji leków, kosmetyków, mydeł czy świec.

Nazwy poszczególnych kwasów tłuszczowych tworzy się od węglowodoru o takiej samej liczbie atomów, dodając końcówkę -owy, a w przypadku kwasów nienasyconych z przodu nazwy dodaje się również numer atomu węgla, przy którym występuje wiązanie podwójne. Oprócz nazw systematycznych stosowanych w chemii, w powszechnym użyciu są również nazwy zwyczajowe, używane zwykle w kontekście dietetyki.

Kwasy tłuszczowe nasycone

Wzór ogólny kwasów nasyconych to CnH2n+1COOH lub CnH2nO2. Kwasy nasycone zawierające do 10 atomów węgla to ciecze, zawierające powyżej 10 atomów węgla to ciała stałe, zaś kwas kaprynowy o 10 atomach węgla jest półstały. W warunkach laboratoryjnych kwasy nasycone są odporne na utlenianie, w organizmach żywych wręcz przeciwnie.

Nasycone kwasy tłuszczowe występują głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego (masło, margaryna, smalec, mięso itd.). Nadużywanie tego typu tłuszczów w diecie może mieć niekorzystny wpływ na organizm, m.in. powodować nadwagę, zatykanie światła naczyń krwionośnych, prowadzić do miażdżycy i nadciśnienia oraz prowokować stany zapalne. Nie dotyczy to kwasów nasyconych pochodzenia roślinnego, np. oleju kokosowego.

Kwasy tłuszczowe nienasycone

Pod kątem chemicznym są to kwasy, w łańcuchu których występuje co najmniej jedno wiązanie podwójne pomiędzy poszczególnymi atomami węgla (mogą posiadać od 1 do 6 wiązań podwójnych). Wiązanie podwójne umożliwia w nich powstanie izomerii cis i trans. Ten rodzaj kwasów nazywamy jednonienasyconymi. Kwasy z wieloma wiązaniami podwójnymi to z kolei kwasy wielonienasycone. Od tego, w którym miejscu położone jest wiązanie podwójne zależy do jakiej rodziny (serii) tłuszczów zaklasyfikujemy dany kwas tłuszczowy.

• omega-3: ostatnie wiązanie podwójne znajduje się w ich łańcuchu przy trzecim od końca atomie węgla. Do rodziny tej należą kwasy wielonienasycone, np. kwas alfa-linolenowy (obecny w oleju lnianym) czy kwas dokozaheksaenowy (obecny w algach i rybach);
• omega-6: ostatnie wiązanie podwójne znajduje się przy szóstym od końca atomie węgla. Np. kwas linolowy, występujący głównie w oleju lnianym i słonecznikowym. Kwas omega-6 może działać prozapalnie w sytuacji zaburzonych proporcji z kwasem omega-3;
• omega-7: należą do niej kwasy jednonienasycone: oleopalmitynowy i wakcenowy, obecne m.in. w maśle czy w nasionach rokitnika;
• omega-9: kwasy jednonienasycone, np. kwas oleinowy, będący głównym składnikiem tranu, owoców awokado oraz oliwy z oliwek.

Nienasycone kwasy tłuszczowe mają z reguły postać bezbarwnych cieczy. Wzór ogólny jednonienasyconych (monoenowych) kwasów tłuszczowych to CnH2n-1COOH lub CnH2n-2O2. Wielonienasycone (polienowe) kwasy tłuszczowe mają wzór sumaryczny CnH2n-2xO2, gdzie x oznacza liczbę wiązań podwójnych.

Nienasycone kwasy tłuszczowe wpływają korzystnie na metabolizm cholesterolu, chronią naczynia krwionośne, zapobiegają powstawaniu miażdżycy (poprzez hamowanie procesu agregacji płytek krwi) i nadciśnienia tętniczego, stymulują odporność organizmu, odżywiają skórę, poprawiają funkcjonowanie jelit, usprawniają pracę mózgu oraz ograniczają namnażanie się wolnych rodników odpowiedzialnych za przyspieszenie procesu starzenia się i rozwój komórek nowotworowych.