Cząber ogrodowy przyprawa – właściwości, działanie i zastosowanie cząbru ogrodowego

Cząber ogrodowy pochodzi z rejonów śródziemnomorskich. Był powszechnie stosowaną przyprawą w kuchni starożytnych Rzymian i Greków. Średniowieczni botanicy przypisywali mu z kolei właściwości magiczne. Podobno spożycie cząbru ogrodowego miało nastrajać do szlachetnych czynów! To z pewnością przesadzona teoria, aczkolwiek cząber ogrodowy może rzeczywiście poprawiać samopoczucie i dodawać entuzjazmu – zwłaszcza, gdy wyciągnie nas z choroby i przyniesie ulgę w infekcji.

Cząber – pochodzenie i charakterystyka

Poza południowo-wschodnią Europą cząber rośnie dziko również na terenie Turcji, a uprawiany jest w wielu rejonach świata, m.in. w Europie Środkowej, Ameryce Północnej, w Indiach, Azji Mniejszej, na północy Afryki czy w niskich partiach Alp, Andów i Kaukazu. Ziele to ma niewielkie wymagania względem gleby i dobrze radzi sobie podczas suszy, dlatego jego hodowla nie nastręcza najmniejszych trudności. Cząber ogrodowy wysiewa się w kwietniu, zapewniając mu słoneczne stanowisko. Prawidłowo uprawiany cząber ogrodowy wyrasta do 40, najwyżej 60 cm wysokości. Jest zielem gęstym, silnie rozgałęzionym, z nagromadzeniem lancetowatych, całobrzegich liści. Kwitnie obficie i dość intensywnie pachnie. Jego smak to pachnące latem połączenie mięty i tymianku. Z powodzeniem można używać go w zastępstwie pieprzu. W czasach, gdy czarny pieprz był drogą przyprawą, cząber funkcjonował zresztą jako jego substytut. Stąd też wzięła się jedna z jego nazw – pieprzyk. Niegdyś uznawano cząber także za ziele wzmacniające popęd seksualny, lecz ostatecznie wycofano go z listy najpopularniejszych afrodyzjaków.

Cząber – Satureja hortensis Znany również jako dzięcielina, satureja, cząberek, pieprzyk czy fasolowe ziele (dobrze posadzić go obok fasoli, gdyż skutecznie przepędza od niej mszyce). Roślina jednoroczna. Pochodzenie: cząber pochodzi z rodziny jasnotowatych i jest uprawiany w wielu rejonach świata. Służy głównie jako roślina przyprawowa, używana do dań z roślin strączkowych, mięs, sosów, zup, marynat, ziemniaków, kasz i kapusty. Zastosowanie: kulinarne i lecznicze. Cząber wykazuje właściwości antybakteryjne, antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz słabe moczopędne. Pomaga przy zaparciach, zbyt intensywnej fermentacji w jelitach, biegunce oraz w stanach zapalnych skóry. Poza cząbrem ogrodowym, uprawiać można również cząber górski (Satureja montana) o silniejszym aromacie i większej koncentracji olejków eterycznych.

Cząber górski i ogrodowy

W Polsce uprawia się przede wszystkim cząber ogrodowy. To właśnie ten gatunek znajdziemy w marketach pod postacią otartej lub sproszkowanej przyprawy. W sklepach ogrodniczych możemy jednak nabyć nasiona cząbru górskiego, zwanego też włoskim. Wyglądem niewiele różni się od powszechniejszego cząbru ogrodowego, ma jednak silniejszy aromat, co zawdzięcza większej koncentracji olejków eterycznych.

Jego zapach jest ostry i świeży. Zawarte w nim olejki lotne zawierają liczne substancje przepędzające owady. Cząber (zarówno górski, jak i ogrodowy) warto więc trzymać latem przy oknie lub mieć pod ręką olejek eteryczny, którym skropimy wnętrze mieszkania.

Cząber górski jest poza tym podstawowym składnikiem czubrycy – wyrazistej mieszanki przypraw, w zależności od rodzaju (czerwona, zielona) wzbogacanej dodatkowo solą, papryką, tymiankiem czy suszonymi pomidorami.

Cząber – właściwości

Zarówno z perspektywy kulinarnej, jak i zdrowotnej, najcenniejszym skarbem cząbru ogrodowego jest zawarty w nim olejek eteryczny. Nadaje on przyprawie ciekawy i wyrazisty smak niepozbawiony ostrości. Cząber stosuje się przede wszystkim do dań mogących spowalniać trawienie, głównie do produktów strączkowych i tłustych mięsiw. Dodany do fasoli czy grochu wspomoże procesy trawienne i zadziała wiatropędnie. Cząber, dzięki zawartości olejków, powstrzymuje nadmierną fermentację w jelitach oraz wykazuje silne właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne i przeciwbólowe. Udokumentowano, że radzi sobie nawet z takimi rodzajami bakterii, wobec których często nieskuteczne pozostają nawet antybiotyki.

Co zawiera olejek cząbrowy? witamina C – antyoksydant luzy – wspierają pracę jelit garbniki, flawonoidy – antyoksydanty, działanie przeciwzapalne karwakrol – działa przeciwrobaczo, moczopędnie, żółciopędnie i przeciwskurczowo p-cymen – antybakteryjny borneol – antyseptyczny, odstrasza owady alfa- i beta-pinen – przeciwzapalne, silnie aromatyczne, odstraszają owady linalol – antystresowy, aromatyczny, odstrasza owady terpineol – silnie aromatyczny kariofylen – przeciwzapalny, wzmacniający

Terapię wspomagającą cząbrem stosuje się w stanach zapalnych skóry i jamy ustnej, przy biegunkach, problemach z trawieniem, nieżycie żołądka i w razie ukąszeń. We wszystkich przypadkach możemy wykorzystać napar z ziela cząbru, jednak skuteczniejszy będzie cząber pod postacią olejku eterycznego lub oleju tłoczonego z nasion. Niestety, oba te produkty są jeszcze mało popularne w Polsce. Gamę olejków eterycznych zasila olejek z cząbru górskiego.

Cząber – uprawa

Cząber warto uprawiać samodzielnie z co najmniej trzech powodów. Po pierwsze, świeży cząber trudniej nabyć w sklepie, w porównaniu do powszechnie dostępnych bazylii czy oregano. Sklepowe zioła nie mogą zresztą równać się tym własnoręcznie wyhodowanym w ogródku czy nawet na balkonie. Po drugie, kwitnący od lipca do sierpnia cząber posiada niebywałe walory ozdobne. Jego kwiaty są drobne i delikatne, w kolorze białym, różowym lub fioletowym. Po trzecie, cząber jest wyjątkowo przystępny w uprawie. Wyrośnie na każdym gruncie i nie wymaga nawożenia. Po wysianiu przykrywa się go jedynie cienką warstwą ziemi, by nasionka miały dostęp do światła. Roślinę podlewamy umiarkowanie, gdyż jest odporna na suszę. W czasie uprawy musimy pamiętać o regularnym odchwaszczaniu.

Cenna wskazówka Cząber zbieramy latem, w czasie kwitnienia, ponieważ roślina wytwarza wtedy najwięcej olejków eterycznych. Ścinamy ją w całości w części naziemnej lub pozyskujemy tylko wierzchołki pędów. Pędy wiążemy sznurkiem i zawieszamy w pęczkach lub rozkładamy równomiernie w przewiewnym miejscu. Wysuszony cząber najlepiej przechowywać w szczelnym, szklanym pojemniku, by jak najdłużej trzymał aromat. Ze względu na niewielkie wymagania glebowe, cząber uda nam się wyhodować również w doniczce.

Cząber jest popularnym zielem pochodzącym z rejonu basenu Morza Śródziemnego, powszechnie uprawianym w wielu obszarach świata. Smakiem przypomina pieprz lub połączenie mięty i tymianku. Używa się go głównie w celach przyprawowych, najczęściej do potraw ciężkostrawnych i powodujących wzdęcia.

Cząber usprawnia pracę jelit i żołądka. Przyprawa ta działa poza tym przeciwzapalnie i antybakteryjnie. Wywar z cząbru ogrodowego, cząbrowy olejek eteryczny lub olej z nasion stosowane są w stanach zapalnych oraz w nieżycie żołądka i przy biegunce. Cząber to niewymagająca roślina uprawna, dlatego warto hodować ją w ogrodzie lub w doniczce.