Bilirubina – właściwości, działanie i rola bilirubiny w organizmie człowieka

Bilirubina figuruje na liście często zlecanych badań krwi, ale mało kto wie tak naprawdę po co mierzy się jej poziom. Sama nazwa pochodzi od zlepku dwóch łacińskich pojęć oznaczających „żółć wątrobową” oraz „czerwień”- razem daje to czerwonawy barwnik koloryzujący wydzielinę produkowaną przez komórki wątroby. O czym świadczyć może więc podwyższony wskaźnik bilirubiny?

O kolorach żółci wątrobowej rozprawiał już sam Hipokrates w IV w. p.n.e. Dopiero w XIX w. jednak medycyna skupiła się bliżej nad tematem pigmentów, zaś w 1847 r. niemieckiemu badaczowi Rudolfowi Virchowi i jego kolegom udało się wyizolować kryształy bilirubiny z krwiaka. To pozwoliło wysnuć teorię o powiązaniu barwnika żółci z układem krwionośnym.

Skąd się bierze bilirubina?

Organizm każdego kręgowca produkuje bilirubinę w naturalnym procesie katabolizowania czerwonych krwinek. Nasz krwiobieg stale bowiem zasilany jest nowymi erytrocytami produkowanymi w szpiku kostnym. Te stare i nietypowe muszą jednak być w jakiś sposób eliminowane. Przypomnijmy, że o kolorze i funkcjonowaniu krwinek decyduje zawartość hemoglobiny, która z kolei uzależniona jest od hemu, czyli enzymu zawierającego żelazo. Aby pozbyć się niepotrzebnych już erytrocytów nasze ciało rozkłada hem najpierw do postaci biliwerdyny, a następnie bilirubiny. Wszystko to dzieje się w komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego zlokalizowanego w wątrobie, szpiku oraz śledzionie. Bilirubina dostaje się do krwiobiegu, gdzie łączy się z albuminą i w tej postaci krąży tak długo, aż zostanie wychwycona przez wątrobę.

Rola bilirubiny w organizmie człowieka

Czy więc bilirubina jest wyłącznie „odpadkiem” powstałym w procesie niszczenia nieprzydatnych czerwonych krwinek? Niekoniecznie. Gdy zostanie bowiem wychwycona z krwi jest oddzielana od albuminy i ulega procesowi estryfikacji, w wyniku którego powstają związki pochodne, czyli tzw. bilirubina wiązana, inaczej sprzężona. Ta z kolei przenika do kanalików żółciowych wpływając na kolor żółci, czyli wydzieliny warunkującej trawienie tłuszczów. Owa koloryzacja jest bardzo ważnym kryterium diagnostycznym dla lekarzy – żółte zabarwienie skóry oraz białek oczu bywa bowiem częstą i łatwą do zaobserwowania oznaką zaburzeń w działaniu wątroby!

Co dzieje się dalej? Bilirubina sprzężona wędruje wraz żółcią do jelit, a następnie wydalana jest z organizmu wraz z resztkami pokarmowymi.

Kiedy wykonuje się badanie bilirubiny?

Za pomocą prostego badania próbki krwi możliwe jest określenie poziomu bilirubiny wolnej oraz bilirubiny sprzężonej, jak również bilirubiny całkowitej. Wskazaniem do testowania jest zazwyczaj podejrzenie żółtaczki i innych chorób wątroby, a także ewentualnego zablokowania dróg żółciowych. Ponadto lekarz może zlecić badanie poziomu bilirubiny w przypadku symptomów wskazujących na anemię wynikającą z niszczenia czerwonych krwinek, a także w celu monitorowania terapii marskości wątroby. W ogromnej większości przypadków testy wykonuje się jednak profilaktycznie u osób przyjmujących długotrwale leki, mogące negatywnie wpływać na działanie wątroby, np. antykoncepcję hormonalną czy kortykosteroidy. Ponadto wskazaniem do badania jest historia nadużywania alkoholu.

Symptomy, które mogą wskazywać na konieczność zmierzenia poziomu bilirubiny to nie tylko zażółcenie skóry, ale także ciemna barwa moczu, występowanie silnych mdłości i wymiotów, bóle brzucha połączone z silnym nadymaniem, stolec o kolorze gliny, a także uciążliwe zmęczenie.

Badania poziomu bilirubiny wykonywane są zazwyczaj wespół z innymi badaniami, zwłaszcza tzw. testami wątrobowymi określającymi ilości kluczowych enzymów bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem jednego z najważniejszych ludzkich narządów. Dodatkowo dla lepszej diagnozy lekarze zlecają często całkowitą morfologię, badanie poziomu albuminy i całkowitego białka we krwi oraz tzw. czas protrombinowy.

Jak przygotować się do badania?

Pomiaru poziomu bilirubiny oraz enzymów wątrobowych powinno dokonywać się z próbki krwi pobranej na czczo po nocnym wypoczynku. Idealnie ostatnich posiłek można skonsumować dnia poprzedniego, na 8-10 godzin przed badaniem.

Normy bilirubiny

Za normę stężenia bilirubiny całkowitej we krwi określa się przedział od 0,2 do 1,1 mg/dl (3,42–20,6 µmol/l). Bilirubina wolna (inaczej pośrednia) może przy tym wahać się w granicach 0,2 – 0,7 mg/dl (3,42–12 µmol/l), zaś bilirubina sprzężona (bezpośrednia) 0,1 – 0,3 mg/dl (1,7–5,1 µmol/l). Norma ta nie dotyczy kobiet ciężarnych, u których fizjologiczny poziom bilirubiny we krwi jest podwyższony i nie musi to oznaczać żadnego problemu zdrowotnego.

Wyższe niż wskazana norma wartości bilirubiny wykrywa się często również we krwi świeżo narodzonych dzieci, co związane jest z pojawianiem się typowej żółtaczki noworodkowej. W pierwszej dobie maluszki mogą mieć nawet 4 mg/dl bilirubiny całkowitej, a w trzecim dniu nawet 10 mg/dl. Wartość ta w sposób naturalny powinna spaść do poziomu ok. 1 mg/dl pod koniec pierwszego miesiąca życia. Żółtaczka noworodkowa jest naturalnym efektem słabo rozwiniętych jeszcze mechanizmów sprzężenia wątrobowego. W poważniejszych przypadkach może wymagać naświetlania lampami UV.

Ciekawostka: Mężczyźni posiadają średnio o nieco wyższy poziom bilirubiny całkowitej we krwi niż kobiety. Rasą o najniższym poziomie są natomiast Afroamerykanie.

Co, jeśli poziom bilirubiny jest za wysoki?

Sam fakt podwyższonego poziomu bilirubiny (hiperbilirubinemii) nie pozwala postawić żadnej jednoznacznej diagnozy, gdyż może być spowodowany różnymi czynnikami. Jeśli mamy za dużo bilirubiny bezpośredniej, zazwyczaj wskazuje to na wadliwe funkcjonowanie wątroby; jeśli natomiast zbyt wysoki jest poziom bilirubiny pośredniej, przyczyn zaburzeń szuka się często gdzie indziej.

Jeśli problem związany jest faktycznie z wątrobą, wysoka bilirubina może być wynikiem marskości organu, wirusowego zapalenia wątroby czy choroby alkoholowej. Ponadto jej wysoki poziom bywa skorelowany z kamicą żółciową, zapaleniem lub nowotworem woreczka żółciowego, bądź też zapaleniem trzustki. Alternatywnie hiperbilirubinemia bywa też oznaką anemii hemolitycznej lub negatywnej reakcji na transfuzję krwi lub określone leki.

U noworodków, u których hiperbilirubinemia utrzymuje się mimo upływu czasu i naświetlań diagnozuje się czasem wrodzone infekcje, niezgodność grup krwi między matką a dzieckiem, niedobór tlenu czy też chorobę wątroby.

Stosunkowo częstą, ale na szczęście niegroźną przyczyną podwyższonej bilirubiny jest zespół Gilberta. To dość łagodne schorzenie genetyczne, które powoduje niedobór enzymu odpowiedzialnego za rozkładanie bilirubiny. Bardzo często nie daje on praktycznie żadnych objawów lub jedynie okresowo prowadzi do żółknięcia skóry i białek oczu.

Uwaga: Wynik badania poziomu bilirubiny może zostać zaburzony wskutek bardzo natężonej aktywności fizycznej. Jeśli intensywnie trenujesz, np. biegasz maratony, powinieneś powiadomić lekarza o tym fakcie, aby ułatwić mu interpretację wyników.

Czy bilirubiny może być za mało?

Co jednak, jeśli poziom zmierzonej bilirubiny całkowitej jest niższy niż norma? Zazwyczaj nie jest to żadnym powodem do niepokoju. Warto uświadomić sobie, że określone leki i substancje, np. kofeina, niesterydowe środki przeciwzapalne z rodziny salicylanów, a także penicylina oraz barbituraty mogą wpływać na obniżenie poziomu bilirubiny. Najnowsze badania prowadzone w Chinach i na Tajwanie sugerują jednak, że niski poziom bilirubiny może być czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na chroniczną chorobę nerek oraz chorobę sercowo-naczyniową. Wydaje się więc, że bilirubina może mimo wszystko spełniać pewną funkcję ochronną w organizmie działając przeciwutleniająco oraz przeciwzapalnie!

W jaki sposób można naturalnie obniżać poziom bilirubiny?

Ponieważ hiperbilirubinemia bardzo często jest związana z wadliwym działaniem wątroby, sugeruje się, że pewne zmiany w stylu życia, zwłaszcza odżywiania, mogą odciążyć nieco przepracowany organ i tym samym w naturalny sposób obniżyć poziom barwnika żółci. W szczególności poleca się:

• zadbać o dużą ilość płynów w diecie, zwłaszcza czystej wody, przy jednoczesnej rezygnacji z konsumpcji alkoholu;
• zwiększyć spożycie świeżych warzyw i owoców, błonnika oraz oliwy z oliwek
• ograniczyć konsumpcję wysoko przetworzonej żywności, czerwonego mięsa i słodyczy.

Powyższe wskazania oczywiście przyniosą szereg korzyści całemu organizmowi i mogą być śmiało wdrażane niezależnie od wyników badań krwi. Pamiętajmy jednak, że wysoki poziom bilirubiny może być oznaką poważniejszych schorzeń, których nie wyleczymy zwykłą zmianą diety czy naturalnymi suplementami!