Nikotyna ‒ właściwości, działanie i szkodliwość nikotyny

Nikotyna to substancja chemiczna pozyskiwana jest roślin, przede wszystkim z tytoniu. To on jest spalany w papierosach, cygarach i fajkach wodnych. Poza rakotwórczym działaniem nikotyna jest też bardzo uzależniająca. Niektóre badania dowodzą, że równie trudno wyjść z nałogu nikotynowego, co z uzależnienia od heroiny.

Mimo, że najczęstszym sposobem wprowadzania nikotyny do organizmu jest palenie papierosów, dużo więcej tej substancji wydziela się przy żuciu czy wciąganiu tytoniu. Szkodliwe działanie nikotyny nie ogranicza się jedynie do zwiększenia ryzyka zachorowania na raka płuc, krtani czy gardła, ale chorobotwórcze skutki mogą dotknąć także serce, gospodarkę hormonalną i układ pokarmowy. Świadomość negatywnych skutków palenia, nie powstrzymuje ludzi przed wpadaniem w nałóg. Na świecie wciąż jest ponad miliard palaczy. 

Trzeba jednak dodać, że wśród tych wszystkich śmiercionośnych właściwości nikotyny, są też dobre strony jej zażywania. Niektóre badania pokazują, że wspomaga pamięć i koncentrację.

Nikotyna biologiczna charakterystyka

Nikotyna opisuje się wzorem chemicznych C10H14N2. Jest to alkaloid o jasnożółtej barwie. Alkaloidy to związki charakterystyczne dla roślin. Nikotyna wytwarzana jest w korzeniach tytoniu na skutek uszkodzenia liści. Uszkodzona tkanka uwalnia hormony pobudzające produkcję nikotyny, która z korzeni wędruje z kolei do liści. Stanowi od 2 do 8 procent ich wagi.

Nikotyna jest rozpuszczalna w wodzie i w niepolarnych rozpuszczalnikach. Do ciała ludzkiego przechodzi przez płuca lub przez skórę. Jest substancją silnie toksyczną. Stymuluje nikotynowo-cholinergiczne receptory systemu nerwowego i wspomaga koncentrację przez przyspieszenie akcji serca i zwiększenie ciśnienia krwi. Regularne wprowadzanie nikotyny do organizmu powoduje namnażanie się receptorów nikotynowo-cholinergicznych, co podnosi tolerancję na ten trujący związek chemiczny i wyrabia uzależnienie.

Nikotyna przyspiesza również metabolizm, co prawdopodobnie jest przyczyną popularnego przekonania, że paląc, łatwiej zrzucić zbędne kilogramy.

Historia nikotyny

Nie jest pewne jak tytoń trafił z Ameryki do Europy, istnieje jednak domysł, że przywiózł go i odkrył Krzysztof Kolumb. W Ameryce znany jest od ponad 2000 lat i używany jako środek pobudzający lub środek medyczny.

Zwyczaj palenia cygar i fajek upowszechnił się w Europie w XVII w. Funkcjonowały wtedy dwie opinie: jedna, która twierdziła, że palenie ma charakter medyczny i terapeutyczny, druga, że to szkodliwy i uzależniający nawyk. Przemysł tytoniowy rozwinął się na szeroką skalę w XVIII i XIX w., kiedy zaczęto produkować papierowe papierosy, które znamy do dzisiaj. Produkcja ta była łatwa i szybka, dlatego prędko wypełniła rynek.

W 1828 r. dwaj Niemcy, lekarz Wilhelm Heinrich Posselt i chemik Wilhelm Heinrich Posselt, wydzielili z tytoniu nikotynę i uznali ją za truciznę. Pod koniec XIX w. zaczęto uświadamiać sobie jak bardzo niezdrowe jest palenie i zaczęto ograniczać możliwości sprzedaży wyrobów tytoniowych nieletnim. Dopiero jednak w XX w. pojawiły się badania wskazujące nikotynę jako przyczynę wielu chorób serca i płuc. W 1994 r. oficjalnie ogłoszono jej chorobotwórcze i uzależniające właściwości.

Jak nikotyna działa na ciało?

Nikotyna ma dwie pozornie wykluczające się właściwości: uspokajającą i pobudzającą.

Palenie papierosów często wywołuje poczucie wzmożenia sił. Dzieję się tak dlatego, że nikotyna pobudza nadnercza do produkcji adrenaliny. Adrenalina z kolei stawia ciało w gotowości do działania: wywołuje zwiększenie poziomu glukozy we krwi (przez redukcję wytwarzanej insuliny), przyspieszenie akcji serca, oddechu i ciśnienia krwi.

Z drugiej strony nikotyna podwyższa poziom dopaminy w mózgu, która działa stymulująco na obszar, odpowiadający za zadowolenie i motywację. Podobne działanie mają inne narkotyki: dają poczucie satysfakcji i przyjemności.

W zależności od indywidualnych cech systemu nerwowego, u wielu osób papierosy koją nerwy, uspokajają. Zwyczajnym i dość powszechnym zwyczajem u palaczy jest sięganie po przedmiot uzależnienia w chwilach napięcia i silnego stresu.

Zastępniki papierosów

Na rynku dostępnych jest wiele produktów, które mają pomóc w ciężkiej walce z uzależnieniem.
Oto najpopularniejsze z nich:

• Plastry – przyklejony raz dziennie plaster utrzymuje stały poziom nikotyny w ciele. Zapobiega to  głodowi nikotynowemu.
• Pastylki do ssania – pomagają doraźnie, przy silnej potrzebie i chęci zapalenia. Po ok. 10 minutach od zażycia pastylki, pokusa zapalenia osłabia się.  
• Gumy do żucia – działają podobnie jak pastylki.
• Inhalator – inhalator od razu uwalnia nikotynę. Przypomina też czynność palenia papierosów, jednak użytkownik nie zaciąga się, co zmniejsza szkodliwość działania nikotyny.
• Spray do nosa –przypomina tradycyjny spray do nosa na katar. Jednak nie powinno się go wprowadzać do zatok, ale pozostawić na nozdrzach. W ten sposób nikotyna szybko dostaje się do krwiobiegu.
• Wareniklina – jest to związek chemiczny, które skutecznie pomaga w walce z nałogiem. Tabletki z tą substancją musi wypisać lekarz. W mózgu wareniklina działa jak nikotyna, przez co zaspakaja głód, nie wprowadzając jednak do organizmu substancji, od której jest uzależniony.

 
Warto obserwować swoje zachowania i dobrać zastępnik, który najlepiej odpowiada charakterowi nałogu. Dla tych, którzy tęsknią za trzymaniem papierosa w ręku, najbardziej może przydać się inhalator. Osobom o ciężkim i stałym głodzie nikotynowym pomóc mogą plastry. Pastylki i gumy do żucia najlepiej sprawdzą się, kiedy pokusa przychodzi nagle, na przykład w sytuacji, kiedy kto inny pali, i pojawia się odruch sięgnięcia po papierosa.

Zastępniki oczywiście nie są obowiązkowe przy rozstawaniu się z nałogiem. Dla tych jednak, którzy nie chcą polegać jedynie na sile swojej woli, mogą okazać się pomocne.

Psychologiczny aspekt palenia

Mimo powszechnej wiedzy na temat negatywnego wpływu papierosów na zdrowie i jakość życia, ogromna liczba osób wciąż trzyma się swojego nałogu. Groźba nowotworów, chorób serca, cukrzycy, problemów z płodnością i innych patologii, wydaje się nie odstraszać wystarczająco.

Osoby, które palą dużo i regularnie uzależniają swoje ciało od nikotyny, a skutki jej odstawienia mogą być bardzo bolesne. Badania pokazują jednak, że nie tylko palacze nałogowi przeżywają wielkie trudności w rzucaniu palenia, ale także ci, którzy papierosa zapalają okazjonalnie. Ta druga grupa nie wprowadza na tyle dużo nikotyny do organizmu, aby musiała obawiać się głodu nikotynowego. Jednak nawet oni bardzo często nie potrafią rozstać się z tym niezdrowym zwyczajem. 

Artykuł na temat psychologicznych trudności z rzucaniem palenia napisali Lea M. Martin i Michael A. Sayette z Uniwersytetu w Pittsburgu. Wskazali oni na kłopoty z jakimi mierzą się nałogowcy przy niepaleniu i na to, że zastępniki papierosów, których na rynku w tym momencie jest pełno, dają jednak słabe efekty. Zmusza to do wniosków, że nie w samym ciele i biochemicznym uzależnieniu leży problem, ale również w aspekcie psychologiczno-socjologicznym.

Badania pokazują, że osoby z mniejszym społecznym dopasowaniem, z mniejszymi zdolnościami towarzyskimi częściej i łatwiej sięgają po papierosy. Również ci, którzy zmagają się z chorobami psychicznymi, częściej stają się palaczami. Szpitale psychiatryczne wypełnione są dymem papierosowym. Podobną popularnością te tytoniowe produkty cieszą się w więzieniach, gdzie nie są tylko sposobem spędzania czasu, ale także walutą. Kolejnymi grupami społecznymi, gdzie nałóg najczęściej zbiera swoje plony są mniejszości narodowe i seksualne, społeczeństwa o niskiej edukacji.

Wygląda jednak na to, że nie tylko grupy wykluczone w taki lub inny sposób są narażone na palenie. Papieros jest przedmiotem, który pomaga w życiu towarzyskim, w społecznym funkcjonowaniu. Jeżeli jakaś osoba pali, druga która się z nią spotyka najprawdopodobniej również sięgnie po papierosa. Nie jest do końca jasne dlaczego, tak się dzieje, jednak eksperymenty i badania przeprowadzone przez Martin i Sayette`a potwierdzają, że paląc, ludzie czują się bardziej otwarci, pewniejsi siebie, rozmowniejsi, łatwiej zmierzyć im się z niekomfortowymi towarzyskimi sytuacjami.

Związek między paleniem a funkcjonowaniem z innymi jest pewny, choć wciąż bardzo zagadkowy. Tłumaczy jednak dlaczego tak wielu palaczom trudno się z nałogiem rozstać, a podejmowane próby często kończą się przegraną. Rodzi to potrzebę dalszych badań i poszukiwań niekonwencjonalnych metod walki z uzależnieniem.

Nikotyna jest substancją niejednoznaczną. Na ciało i organizm działa właściwie wyłącznie szkodliwe, jednak badania pokazują, że w życiu pomaga ludziom przekraczać nieśmiałość czy wychodzić ponad społeczne nieprzystosowanie. Ta wieloznaczność i upowszechnienie kultury palenia w ciągu ostatnich czterystu lat, sprawia, że tak trudno wykluczyć ją z uwarunkowanych biologicznie i socjologicznie codziennych rytuałów.