Gorączka – objawy, przyczyny i leczenie gorączki

Gorączka kojarzy się z poważną chorobą i bardzo złym samopoczuciem. Po wysokim odczycie na termometrze zazwyczaj natychmiast sięgamy więc pod leki zbijające temperaturę. Czy są one jednak rzeczywiście konieczne? Co warto wiedzieć o gorączce, powikłaniach i ewentualnych korzyściach z nią związanych?

Za prawidłową temperaturę ciała przywykło się uważać 36,6 stopni C. W rzeczywistości u zdrowych ludzi odnotowywane są pomiary od 36,1 do 37 stopni C i cały ten zakres mieści się w granicach fizjologicznej normy. Niewielkie wahania temperatury mogą być wynikiem zmian poziomu aktywności w ciągu dnia czy przebiegu owulacji u kobiet. Zasadniczo osoby starsze mają też średnio niższą temperaturę ciała niż ludzie młodzi.

Kiedy mówimy o gorączce?

Jeśli temperatura ciała zmierzona pod pachą wynosi od 37,1 do 37,9 stopni C, mówimy o stanie podgorączkowym. Powyżej 38 stopni C diagnozuje się już gorączkę, natomiast powyżej 38,5 stopni C wysoką gorączkę. Niestety, nasze ciała mają ograniczony zakres akomodacji do wysokiej temperatury. Ze względu na proces denaturacji białek 42,3 stopnie C uważane są już za śmiertelne i powodują uszkodzenie mózgu, nieustanne konwulsje oraz wstrząs. Co ciekawe, w 1980 r. w USA u 52-letniego mężczyzny przebywającego w szpitalu zarejestrowano nawet 46 stopni C i pacjent przeżył. Fenomen ten do dzisiaj pozostaje jednak niewyjaśniony.

Warto zwrócić uwagę, że istnieją różne techniki pomiaru, które dawać mogą różne odczyty na termometrze. Generalnie, za najbardziej precyzyjne uważa się pomiary wykonane w odbycie. Te w ustach są średnio o 0,3 stopnia niższe, zaś pod pachą nawet o 0,5-0,6 stopnia zaniżone. Za najmniej dokładne uważa się pomiary czołowe wykonane zdalnym termometrem.

Objawy towarzyszące gorączce

Czy bez termometru można jakoś rozpoznać gorączkę? Matki na całym świecie robią to instynktownie dotykając ustami czoła dziecka i rozpoznając nietypowe ciepło. Generalnie, przy stanach podgorączkowych człowiek może czuć się dość dobrze, choć jest wyraźnie cieplejszy. Czasem odczuwa też słabość i nadmierne pocenie. Wysoka temperatura daje jednak już o sobie znać dreszczami, silnymi potami, a paradoksalnie również uczuciem zimna.

Dodatkowym symptomem bywają bóle głowy, stawów oraz mięśni, skrajne wyczerpanie, a także zaczerwienione policzki i szkliste oczy. Chory zazwyczaj traci apetyt, jest rozdrażniony i apatyczny. W rzadkich wypadkach wyjątkowo wysokiej gorączki pojawiają się również omamy i halucynacje.

Najczęstsze przyczyny gorączki

Rolę naszego wewnętrznego termostatu odgrywa podwzgórze. Jest ono stymulowane przez substancje zwane pirogenami, które wędrują wraz krwiobiegiem z miejsc, które system immunologiczny uznał za problematyczne, do mózgu. Podwyższenie temperatury ciała jest bowiem reakcją odpornościową i może mieć cały szereg przyczyn. Do najczęstszych należą oczywiście infekcje wirusowe i bakteryjne, które mogą dotyczyć zarówno dróg oddechowych, jak i ran, zębów, pęcherza moczowego czy nerek. Generalnie, ze względu na słabo rozwiniętą odporność swoistą, małe dzieci łatwiej i szybciej reagują wysoką temperaturą na obecność patogenów.

Oprócz infekcji, które obejmują też grypę, Covid-10 czy posocznicę, podwyższona temperatura ciała może również być wynikiem:

• udaru słonecznego lub ogólnego przegrzania organizmu
• stanów zapalnych związanych z przebiegiem chorób autoimmunologicznych, np. reumatycznego zapalenia stawów;
• szczepionek i terapii immunologicznych;
• zakrzepów w żyłach głębokich;
• przyjmowania niektórych leków oraz środków narkotycznych;
• ząbkowania u niemowląt;
• zaburzeń hormonalnych, zwłaszcza w przebiegu nadczynności tarczycy
• odwyk alkoholowy;
• chorób nowotworowych.

Często nie jest więc łatwo określić od razu przyczynę gorączki – zarówno tej nagłej, wysokiej, jak i umiarkowanej, ale utrzymującej się w długim okresie czasu. Prawidłowa diagnoza wymaga zwykle przeprowadzenia szeregu dodatkowych badań krwi, w tym przede wszystkim poziomu białka ostrej fazy (CRP).

Czy gorączka może być niebezpieczna?

U małych dzieci nagły wzrost temperatury ciała prowadzi czasem do pojawienia się drgawek gorączkowych. Przypominają one ataki epileptyczne i bywają przerażające dla rodziców, a maluch często w przeciągu 15 sekund traci przytomność przy zachowaniu otwartych oczu. Stwarza to zagrożenie upadku i urazu, ale na szczęście drgawki ogólnie uważane są za niegroźne i niewywołujące długotrwałych konsekwencji. Jedynie u dzieci, u których drgawki gorączkowe trwają ponad 15 minut, dotyczą jedynie wybranego obszaru ciała i mają charakter nawracających zachodzi ryzyko rozwoju epilepsji w późniejszym życiu.

Nie oznacza to jednak, że wysoka gorączka jest zawsze bezpieczna. Obok wspomnianego już zagrożenia uszkodzenia mózgu w temperaturze powyżej 42 stopni C, nadmierne pocenie bywa przyczyna odwodnienia, do którego szczególnie łatwo dochodzi u małych dzieci oraz osób starszych.

Domowe sposoby leczenia gorączki

We współczesności najczęściej wykorzystywaną metodą obniżania temperatury ciała są preparaty sprzedawane bez recepty w aptece. Na szczególną uwagę zasługuje tutaj paracetamol, który w zaleconych dawkach jest bezpieczny nawet w dłuższym okresie czasu i może być podawany niemowlętom. Działanie przeciwgorączkowe w połączeniu z działaniem przeciwbólowym oraz przeciwzapalnym posiada również ibuprofen, który może być jednak drażniący dla żołądka. Kwas salicylowy dostępny pod postacią dobrze znanej aspiryny to natomiast lek skutecznie rozrzedzający krew i zbijający temperaturę, który nie powinien być jednak nigdy podawany dzieciom do lat 16 ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Reye’a. Ta rzadka acz bardzo poważna choroba prowadzi do obrzęku mózgu i wątroby, a w skrajnych przypadkach nawet do śmierci.

Gorączkę da się jednak skutecznie zwalczać także naturalnymi metodami. Pierwszym i podstawowymi jest fizyczne obniżanie temperatury ciała, które może realizować poprzez letnią (nie zimną!) kąpiel, chłodne okłady na czole i karku bądź rozebranie chorego i zmianę ciepłej kołdry na lekkie prześcieradło. Przy wysokiej gorączce stosuje się również obmywanie całego ciała gąbką zamoczoną w chłodnej wodzie lub zakładanie na nogi mokrych skarpetek.

Poza tym działanie przeciwgorączkowe posiada szereg ziół, z których niektóre wykorzystywane są w medycynie ludowej od wieków. Dobrym przykładem jest moringa (Moringa oleifera), czyli egzotyczne drzewo, z którego korzeni, kory i liści sporządza się suplementy oraz lecznicze herbaty. Bardzo podobne właściwości posiada popularny już Polsce korzeń kudzu, czyli opornika łatkowatego (Pueraria montana), niezwykle bogaty w izoflawonoidy i często stosowany w medycynie chińskiej do obniżania temperatury ciała.

Poza tym na gorączkę poleca się napoje napotne, które ułatwiają ciału pozbywanie się nadmiaru ciepła przez skórę. Tutaj na szczególna uwagę zasługuje herbata z lipy, brzozy brodawkowatej oraz czarnego bzu. W przyrodzie istnieją też rośliny, które zawierają naturalny kwas salicylowy, czyli związek aktywny obecny w aspirynie. Należą do nich przede wszystkim maliny (owoce i liście), kora wierzby białej oraz krwawnik pospolity – wszystkie działają łagodnie i znacznie mniej efektywnie niż leki z apteki, ale stanowią ważne wspomaganie w procesie obniżania gorączki.

Uwaga: Mimo, że dawniej było bardzo popularne, nacieranie ciała alkoholem w celu obniżenia gorączki nie jest już wskazane.

Kiedy nie warto zwalczać gorączki?

Naukowcy sugerują, że gorączka może mieć pewien korzystny na walkę z patogenami, gdyż wyższa temperatura ułatwia systemowi odpornościowemu pokonywanie bakterii i wirusów. Dokładniej, ma ona przyspieszać proces ekspresji określonych genów, które odpowiedzialne są za produkcję przeciwciał. Z drugiej strony, gdy gorączka jest zbyt wysoka, bywa wyniszczająca i niepotrzebnie osłabiająca. Badania w tym zakresie nie są wcale jednoznaczne, ale coraz częściej sugeruje się, że o ile poważną gorączkę zawsze należy zwalczać, o tyle temperatura poniżej 38,5 stopni C u dorosłych nie wymaga żadnej interwencji, a jej ewentualne zbijanie nie ma wpływu na przebieg infekcji.
 
Czasami naprawdę najbardziej racjonalny jest więc odpoczynek połączony z przyjmowaniem dużej ilości płynów, a temperatura sama opadnie, gdy system odpornościowy poradzi sobie z zagrożeniem. Naszym wrogiem nie jest bowiem sama temperatura, ale jej przyczyna, czyli najczęściej infekcja.

Kiedy należy udać się na pogotowie?

W ogromnej większości przypadków gorączka przechodzi sama bez żadnych powikłań, a domowe sposoby jej zwalczania redukują ewentualny dyskomfort. Istnieją jednak okoliczności, w których pomoc lekarska jest wymagana. Należą do nich przede wszystkim wysokie pomiary temperatury zdiagnozowane u niemowląt – 38 stopni C u dzieci do 3 miesiąca życia, zaś 38,8 stopni C u niemowląt powyżej 6 miesiąca życia, zwłaszcza, jeśli temperatura utrzymuje się dłużej niż 1 dzień i towarzyszy jej kaszel lub biegunka.

Ponadto na pogotowie powinni udać się także dorośli, u których utrzymuje się temperatura powyżej 39,5 stopni C mimo podania leków przeciwgorączkowych. Gorączka jest także alarmująca, jeśli pojawia się w połączeniu ze sztywnością szyi, wysypką, światłowstrętem, drgawkami, a także widocznym odwodnieniem (sucha skóra, zapadnięte oczy, brak łez). Wreszcie, bardzo niepokojące jest utrzymywanie się podwyższonej temperatury ciała przez ponad 7 dni – w tym przypadku warto skontaktować się z lekarzem rodzinnym, aby wykluczyć poważniejsze choroby i znaleźć przyczynę zaburzeń temperaturowych. Bywa, że są one pierwszym symptomem toczącej się gdzieś w organizmie infekcji!