Olej szafranowy (olej krokoszowy) – właściwości i działanie. Jak stosować olej szafranowy?

Olej szafranowy to inaczej olej tłoczony z nasion krokosza barwierskiego (Carthamus tinctorius), jednorocznej rośliny należącej do rodziny astrowatych. Nazwa jest nieco myląca, bowiem olej szafranowy nie ma nic wspólnego z najdroższą przyprawą świata – pospolite skojarzenie wiąże się natomiast z zastosowaniem kwiatów krokosza jako barwnika i podobieństwem jego suszonych płatków do znamion oryginalnego krokusa (szafranu).

Uważa się, że krokosz barwierski zalicza się w poczet najstarszych uprawianych przez człowieka roślin. Znali i stosowali go już starożytni Egipcjanie ok. 2 tysięcy lat p.n.e. – naukowcy odkryli ślady charakterystycznego barwnika w grobowcach faraońskich. Pochodząca z Azji roślina prawdopodobnie między V a XIV w. kolejno zadamawiała się w poszczególnych państwach Zachodu – od Włoch po Stany Zjednoczone. W średniowieczu jako „fałszywy szafran” była szeroko wykorzystywana w barwiarstwie, gdyż płatki kwiatów krokosza zawierają intensywny pomarańczowy i czerwony barwnik. Rozwój syntetycznych barwników sprawił, że Carthamus tinctorius został „przeprofilowany” i zainteresował się nim przemysł spożywczy i kosmetyczny, a w niemałym stopniu również świat medycyny.

Tradycyjne zastosowania krokosza barwierskiego

W ludowej medycynie hinduskiej kwiaty krokosza wykorzystywane są od wieków do leczenia świerzbu, artretyzmu oraz bolesności piersi. Starożytni Chińczycy polecali go z kolei jako środek na wywołanie miesiączkowania, lek na guzy układu pokarmowego oraz trudno gojące się rany. W Iranie z kolei barwiące ekstrakty polecano na łysienie, kolki jelitowe i nadmiar flegmy w organizmie, podczas gdy Persowie leczyli nimi nawet cukrzycę i melancholię. Jak widać, wiara w dobroczynne właściwości krokosza barwierskiego była szeroko rozpowszechniona i zdecydowanie optymistyczna. Wśród innych terapeutycznych zastosowań żółto-czerwonych kwiatów wymienia się także choroby serca, nadciśnienie, udary, a także liczne dolegliwości ginekologiczne.

Z drugiej strony, od ponad 50 lat ludzkość upatruje w krokoszu barwiarskim przede wszystkim źródła cennych tłuszczów roślinnych wykorzystywanych w przemyśle spożywczym, m.in. do wyrobu margaryny, oraz w nieco węższym zakresie jako surowiec kosmetyczny.

Produkcja i charakterystyka oleju szafranowego

Krokosz barwierski to roślina atrakcyjnie uniwersalna – odporna na różne warunki pogodowe, jest z powodzeniem uprawiana w Azji, Północnej i Południowej Ameryce, łącznie w ponad 60 krajach świata . Dobrze znosi silne wiatry, powodzie, a nawet gradobicie, a system korzeniowy ma przystosowany nawet do suchych warunków glebowych. W ostatnich latach uprawia się nowe odmiany z nasionami o wyższej zawartości tłuszczu.

Przekwitające kwiaty krokosza rodzą owoce w postaci niełupek, które w ponad 30% złożone są z oleju kartamusowego. Tradycyjnie wytłaczano go z nasion za pomocą prostych młynów, działających na zasadzie moździerza. Obecnie na masową skalę wykorzystuje się mechaniczne prasy w połączeniu z chemicznymi rozpuszczalnikami – w ten sposób uzyskuje się olej o wyższym poziomie kwasów tłuszczowych nienasyconych. Bardziej zaawansowane technologie obejmują również ekstrakcję za pomocą ultradźwięków!

W najpowszechniej spotykanej, rafinowanej postaci olej szafranowy ma bardzo jasną słomkową barwę i niewyczuwalny prawie, neutralny smak. W tej formie jest praktycznie nierozpoznawalny od oleju słonecznikowego. Stan stały osiąga w temperaturze od -13 do -20 stopni C, zaś jego punkty dymienia wynosi nawet 230 stopni C (w zależności od rodzaju oleju).

Wartości odżywcze oleju szafranowego

W zależności od sposobu tłoczenia z nasion krokosza pozyskuje się dwa różne oleje szafranowe – jeden jest bogatszy w tłuszcze jednonienasycone i nazywa się go typem oleinowym (od przewagi kwasu oleinowego); drugi zawiera więcej kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, zwłaszcza kwasu linolowego. To rozróżnienie jest dość istotne ponieważ wydatnie wpływa na sposób wykorzystania i walory zdrowotne obu olejów.

Ogólnie rzecz biorąc, olej krokoszowy jest oczywiście tłuszczem w czystej postaci, bez śladu białka czy węglowodanów. W swoim składzie oprócz kwasów tłuszczowych nienasyconych i małej proporcji kwasów tłuszczowych nasyconych zawiera także bardzo duże ilości witaminy E ilościach oraz mniejsze witaminy K.

Olej szafranowy dla zdrowia

Choć stosunkowo mało znany i zdecydowanie przyćmiony renomą oliwy z oliwek, olej krokoszowy nie ma się czego powstydzić, łącznie z walorami zdrowotnymi. Przede wszystkim jest bogatym źródłem kwasów tłuszczowych nienasyconych, których organizm bezwzględnie potrzebuje do prawidłowego funkcjonowania. Pomaga przyswajać rozpuszczalne w tłuszczach witaminy A, D, E i K i w zasadniczy sposób wpływa na równowagę hormonalną.

Naukowcy podkreślają, że oleje roślinne bogate w tłuszcze nienasycone, m.in. olej szafranowy, mają bardzo korzystny wpływ na ograniczenie ryzyka rozwoju cukrzycy, wpływając zarówno na poziom glukozy we krwi, jak i odporność komórek ciała na insulinę. W jednym z badań wykazano, że spożywanie 8 g oleju szafranowego dziennie przez okres 4 miesięcy wydatnie zmniejszyło markery stanu zapalnego u uczestników, a jednocześnie obniżyło ich poziom cukru we krwi mierzony na czczo. Inne studium dowiodło, że tak samo długa, czteromiesięczna suplementacja olejem szafranowym, zmniejsza poziom złego cholesterolu we krwi, a sugeruje się także, że może działać przeciwzakrzepowo!

Ponadto uważa się, że olej krokoszowy może działać ochronnie na wątrobę, stymulować wydzielanie estrogenu u kobiet (jako formę łagodzenia objawów menopauzy i przeciwdziałania osteoporozie), a także przeciwdziałać otyłości!

Olej szafranowy dla urody

Podobnie jak oliwa z oliwek, olej szafranowy może być również traktowany w kategorii naturalnego kosmetyku i to pozbawionego skutków ubocznych, w tym także reakcji alergicznych. Aplikowany na skórę ma działanie nawilżające i łagodzące i stąd poleca się go przede wszystkim przy problemach z nadmierną suchością naskórka. Wysoki poziom witaminy E działa ponadto regenerująco i może być sprzymierzeńcem w walce z oznakami starzenia, zwłaszcza zmarszczkami i utratą jędrności skóry.

Z racji na neutralny zapach olej krokoszowy zachwalany jest przez masażystów i aromaterapeutów jako olej bazowy, którym rozcieńcza się czynne olejki eteryczne. Można go również wcierać w skórę głowy dla poprawy kondycji włosów oraz dodawać do ciepłej kąpieli, aby wygładzić skórę i zapobiec jej wysuszaniu.

Wykorzystanie oleju szafranowego w kuchni

Wysokooleinowy olej krokoszowy odznacza się wysokim punktem dymienia porównywalnym oliwą z oliwek lub olejem sezamowym i z tego względu polecany jest do smażenia, pieczenia i duszenia. Delikatny w smaku, nie wpływa na aromat przygotowywanych dań i nawet podczas smażenia nie powoduje zwiększonej produkcji wolnych rodników – głównego zagrożenia związanego z ogrzewaniem mało stabilnych tłuszczów roślinnych. Można go śmiało wykorzystywać do pieczenia ciast oraz smażenia słodkich przysmaków typu pączki czy racuchy.

Linolowa wersja oleju krokoszowego, bogata przede wszystkim w kwasy tłuszczowe wielonienasycone, w ogóle nie nadaje się do obróbki cieplnej. Można ją więc dodawać do sałatek i innych zimnych dań lub do potraw gotowanych, ciepłych, ale nie gorących. Ta postać oleju powinna też być przetrzymywana w lodówce, aby zapobiec zbyt szybkiemu zjełczeniu.

Podsumowując, olej krokoszowy to jeden z najbardziej uniwersalnych olejów spożywczych, zwłaszcza, jeśli wyposażymy się w obie jego wersje. Przydatny także do pielęgnacji ciała, może z łatwością zastąpić olej do smażenia, pieczenia, marynat czy sałatek, doskonale łącząc się z innymi składnikami. Połączony z octem ryżowym, miodem, sokiem pomarańczowym i imbirem tworzy na przykład pyszny dressing do świeżych warzyw, w którym nuta olejowa jest przyjemnie subtelna i wyczuwalna tylko w kontekście gładkości na języku. Nie pozostaje więc nic innego, jak zachęcić do eksperymentowania z bardzo zdrowym i dość atrakcyjnym cenowo olejem z krokosza barwierskiego!