Chrząszcze (Coleoptera) – najliczniejszy rząd owadów (Insecta), szeroko rozprzestrzeniony na całej kuli ziemskiej.
Występowanie
Chrząszcze są grupą kosmopolityczną, zamieszkującą różnorodne środowiska na wszystkich kontynentach, z wyjątkiem Antarktydy, Grenlandii, niektórych wysp arktycznych i lodowców wysokogórskich. Największe bogactwo gatunkowe występuje w lasach równikowych.
Systematyka
Rząd liczy ok. 400 tysięcy opisanych gatunków, jednak szacuje się, że ich liczba może sięgać nawet 1,5 miliona. W Polsce występuje ok. 7 tysięcy gatunków chrząszczy.
Chrząszcze dzielą się na cztery podrzędy:
Drapieżne (Adephaga)
- chrząszcze, u których biodra tylnych odnóży są długie, nieruchliwe i sięgają poza sternit I segmentu odwłoka;
- ciało owada dorosłego jest zwykle smukłe, wypukłe od strony grzbietowej; pokrywy z wyraźnymi rowkami i guzkami
- owady dorosłe i larwy są drapieżne, odżywiają się głównie innymi owadami, pierścienicami oraz ślimakami
- zamieszkują różne środowiska, niektóre gatunki występują w jaskiniach oraz w gniazdach mrówek i termitów
- tylne skrzydła zredukowane u niektórych gatunków;
- np. biegaczowate (Carabidae) i pływakowate (Dittiscidae).
- zamieszkują różne środowiska, niektóre gatunki występują w jaskiniach oraz w gniazdach mrówek i termitów
- większość gatunków chrząszczy, głównie lądowych, nieliczne gatunki wodne
- biodra tylnych odnóży nie sięgają do tylnej krawędzi sternitu I segmentu odwłoka i są ruchome;
- odżywiają się różnorodnym pokarmem
- zróżnicowane wymiary ciała (0,3 – 155 mm);
- np. kusakowate (Staphylinidae), żukowate (Scarabeidae), jelonkowate (Lucanidae), świetlikowate (Lampyridae), biedronkowate (Coccinellidae), kózkowate (Cerambycidae).
Archostemata
- ok. 40 gatunków żyjących współcześnie i wiele gatunków wymarłych;
- najbardziej prymitywny pod względem budowy podrząd chrząszczy;
- końce tylnych skrzydeł spiralnie skręcone podczas spoczynku;
- biodra tylnych odnóży ruchome, czułki nitkowate lub paciorkowate.
Myxophaga
- ok. 100 gatunków niewielkich chrząszczy, występujących w siedliskach podmokłych;
- odżywiają się głównie glonami i sinicami
- posiadają długie orzęsione skrzydła oraz buławkowate czułki.
Budowa i tryb życia
Chrząszcze są rzędem o dużym zróżnicowaniu morfologicznym i trybie życia. Owady te są bardzo zróżnicowane pod względem kształtu ciała – niektóre są długie i wąskie, inne owalne i spłaszczone. Chrząszcze wodne charakteryzują się opływowym kształtem ciała. Są przystosowane do pobierania różnego rodzaju poakrmu – istnieją gatunki roślinożerne, drapieżne, żywiące się martwymi lub rozkładającymi się szczątkami innych zwierząt (saprofagi), w tym żerujące na odchodach (koprofagi) oraz na martwych zwierzętach (nekrofagi).
Najmniejszym gatunkiem rzędu jest chrząszcz Scydosella musawasensis z rodziny piórkoskrzydłych (Ptiliidae) o długości ciała ok. 325 µm, największym gatunkiem jest herkules (Dynastes hercules) o długości 18 cm. Najcięższym gatunkiem jest goliat, zarówno w stadium larwalnym i jako owad dorosły (samiec), osiągający odpowiednio masę 115 g przy 11,5 cm długości i 70 – 100 g przy długości 11 cm.
Nazwa rzędu – tęgopokrywe (Coleoptera) – odnosi się przedniej pary skrzydeł, przekształconych w grube pokrywy i osłaniających tylną parę błoniastych skrzydeł, służących do lotu.
Cechą charakterystyczną chrząszczy jest aparat gębowy typu gryzącego, składający się z wargi górnej, dobrze rozwiniętych żuwaczek, żuchwy oraz wargi dolnej.
Chrząszcze mają dobrze wyksztalcene oczy złożone, złożonych z wielkiej ilości ommatidiów. Czułki mają różne kształty, posiadają różną liczbę członów. Głowa i tułów niektórych gatunków są opatrzone w duże wyrostki, np. u rohatyńca nosorożca czy jelonka rogacza.
Budowa odnóży rozmaitych gatunków chrząszczy jest odzwierciedleniem ich trybu życia – trzyszcze i biegacze posiadają długie odnóża, odnóża skarabeusze wyposażone są w kolce do kopania, odnóża chrząszczy wodnych mają wiosłowaty kształt, co umożliwia poruszanie się w wodzie.
Cykl życiowy
Chrząszcze mają zróżnicowane i złożone cykle rozwojowe. Są owadami holometabolicznymi – przechodzą przeobrażenie zupełne. Z zapłodnionego jaja rozwija się larwa (pędrak), które przekształca się w poczwarkę, a ta następnie w formę ostateczną, czyli imago.
Znaczenie
Większość chrząszczy pełni ważną rolę w obiegu materii organicznej – rozkładają martwą materię roślinną i zwierzęcą, stanowią ważne ogniwo w łańcuchach pokarmowych. Wiele gatunków chrząszczy drapieżnych pełni ważną rolę w zwalczaniu szkodników roślin uprawnych (np. biedronka odżywiająca się mszycami). Chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Carabidae) są naturalnymi wrogami wielu szkodliwych owadów – żywią się jajami much i gąsienicami.
Niektóre chrząszcze z rodziny stonkowatych (Chrysomelidae), ograniczają rozprzestrzenianie się chwastów, poprzez zjadanie ich nasion, dzięki czemu niekonieczne jest używanie herbicydów.
Część gatunków służy jako pokarm dla wielu gatunków zwierząt hodowanych w terrariach, a także jako pokarm dla ludzi, np. larwa mącznika młynarka (Tenebrio molitor).
Wiele gatunków chrząszczy jest również szkodnikami roślin uprawnych, np. ryjkowcowate (Curculionidae), strąkowcowate (Bruchidae), rozwijające się w nasionach roślin motylkowych, tutkarzowate (Attelabidae), których larwy żyją w zwiniętych liściach drzew i krzewów owocowych oraz w owocach.
Chrząszcze z rodziny kornikowatych (Scotylidae) są szkodnikami lasów – larwy żyją w chodnikach pod korą drzew.
Wiele gatunków chrząszczy jest szkodnikami żywności – mącznik młynarek jest szkodnikiem niewłaściwie przechowywanego zboża, mąki, a także otrębów, sucharów i innych produktów zbożowych; larwy chrząszczy z rodziny skórnikowatych (Dermestidae) odżywiają się wędlinami oraz serami.
