Płazińce (Platyhelminthes) – tzw. robaki płaskie, typ zwierząt o prymitywnej budowie ciała, prowadzących najczęściej drapieżny lub pasożytniczy tryb życia. Zaliczają się do trójwarstwowców – w ich rozwoju zarodkowym dochodzi do wykształcenia się trzech warstw komórek – ektodermy, endodermy i mezodermy. Z ektodermy powstaje nabłonek, który pokrywa ciało płazińców.
Płazińce to zwierzęta dwubocznie symetryczne, o kształcie grzbieto-brzusznie spłaszczonym, od wewnątrz wypełnione parenchymą, która pełni funkcje szkieletu hydraulicznego. Pasożytnicze gatunki płazińców, takie jak przywry i tasiemce stanowią poważne zagrożenie dla ludzi oraz zwierząt dzikich, domowych i hodowlanych.
Cechy charakterystyczne płazińców
- dobrze wyodrębniona głowa;
- polaryzacja ciała na przód i tył;
- ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem, który w zależności od gromady, mogą pokrywać drobne rzęski;
- z mezodermy powstaje parenchyma;
- pod nabłonkiem znajduje się warstwa mięśni okrężnych i poprzecznych;
- oddychanie całą powierzchnią ciała;
- brak układu krwionośnego;
- obojnactwo – zachodzi zwykle zapłodnienie krzyżowe;
- brak otworu odbytowego w układzie wydalniczym – układ wydalniczy protonefrydialny;
- układ nerwowy złożony ze zwojów, o których odchodzą dwa pnie nerwowe biegnące wzdłuż ciała;
- ich ciało może ulegać regeneracji.
Budowa wewnętrzna płazińców
Zewnętrzny nabłonek płazińców może być wielokomórkowy i orzęsiony (u form wolnożyjących) lub syncytialny i nieorzęsiony (u form pasożytniczych). Bezpośrednio pod nabłonkiem znajdują się mięśnie okrężne odpowiadające za wydłużanie się ciała, a pod nimi z kolei mięsnie podłużne, które umożliwiają jego skracanie się. Strukturą oporową dla kurczących się mięśni jest parenchyma – rodzaj tkanki łącznej, wypełniającej pierwotną jamę ciała płazińców. Jest to zespół luźno połączonych komórek. Płyn zawarty w parenchymie zaopatruje całe ciało w substancje odżywcze z pożywienia. Następnie płyn ten jest napędzany do kanalików protonefrydialnych i odprowadzany na zewnątrz ciała – tak funkcjonuje układ wydalniczy płazińców. Układ pokarmowy składa się wyłącznie z otworu gębowego i ślepo zakończonego jelita. Nie występuje on w ogóle u tasiemców.
Podział płazińców
Wirki – płazińce niepasożytnicze, prowadzące drapieżny tryb życia. Są to organizmy wolnożyjące, zasiedlające zarówno wodę, jak i ląd. Ich pokarm stanowią głównie owady, a także drobne skorupiaki i pierścienice. Mogą rozmnażać się bezpłciowo, poprzez podział ciała, jednak do zapłodnienia (krzyżowego) dochodzi zwykle w wyniku kopulacji. Rozwój osobniczy prosty. W przedniej części głowy wirki posiadają jedną parę oczu. Ich ciała wykazują wysokie zdolności regeneracyjne. Przedstawiciele: wypławek biały, wypławek czarny.
Przywry – niebezpieczne pasożyty, żerujące głównie wewnątrz ciał zwierząt hodowlanych, spotykane także u człowieka. Charakteryzuje je złożony rozwój osobniczy, a cykle życiowe połączone są ze zmianami żywicieli. Przywry zamiast oczu posiadają przyssawki, które umożliwiają im uchwycenie się narządów żywiciela. Typowym przedstawicielem przywr jest motylica wątrobowa, która bytuje w wątrobie i przewodach żółciowych żywiciela ostatecznego. Tam też się rozmnaża – gdy zaś jaja motylicy zostaną wydalone i przedostaną się do środowiska wodnego, rozwijają się z nich kolejne formy. Pasożytują one na żywicielu pośrednim, którym w tym przypadku jest błotniarka moczarowa (ślimak). Po pewnym czasie opuszczają jej ciało i pozostają w środowisku wodnym. Następnie mogą zostać zjedzone przez żywiciela ostatecznego (krowę, owcę). W jego organizmie następuje zapłodnienie, uwalniają się larwy motylicy i rozwijają do postaci dojrzałej, po czym znów wydają jaja – cykl życiowy się powtarza. Przywry bytują w organizmach różnych gatunków ssaków i ptaków. Stanowią przyczynę poważnych chorób, a co za tym idzie także strat wśród zwierząt hodowlanych.
Tasiemce – pasożyty bytujące w jelicie cienkim kręgowców. Cechuje je rozwój złożony oraz cykle życiowe uzależnione od zmian żywicieli. Ich ciała składają się z trzech części – główki wyposażonej w przyssawki, szyjki oraz strobili. W strukturze szyjki dochodzi do intensywnych podziałów komórkowych, dzięki którym wydłuża się strobila, złożona z wielu członków. Pomiędzy członkami strobili dochodzi do samozapłodnienia. Zapłodnione jaja odrywają się i zostają wydalone na zewnątrz. Żywicielem pośrednim jest w ich przypadku świnia lub krowa, żywicielem ostatecznym zaś człowieka. Tasiemce nie posiadają układu pokarmowego – substancje odżywcze wchłaniają całą powierzchnią ciała. W zależności od gatunku, tasiemce mogą bytować w ciałach owiec, kotów, psów, wilków, lisów czy królików. Osiągają różne rozmiary – tasiemiec uzbrojony około 4 m, a nieuzbrojony nawet 12 m.
Płazińce – pytania i odpowiedzi
Co zaliczamy do płazińców?
Płazińce dzielą się na trzy główne grupy:
- Wirki – płazińce wolnożyjące, które prowadzą drapieżny tryb życia (np. wypławek biały, wypławek czarny)
- Przywry – pasożytnicze płazińce, które mają złożony rozwój osobniczy i cykle życiowe związane ze zmianą żywicieli (np. motylica wątrobowa)
- Tasiemce – pasożyty żyjące w jelitach kręgowców, charakteryzujące się segmentowanym ciałem i brakiem układu pokarmowego (np. tasiemiec uzbrojony)
Czy płazińce mogą powodować choroby?
Tak, niektóre płazińce, takie jak przywry i tasiemce, są odpowiedzialne za poważne choroby pasożytnicze. Przykładem jest motylica wątrobowa, która może powodować chorobę zwierząt hodowlanych, a także tasiemce, które mogą prowadzić do problemów zdrowotnych u ludzi i zwierząt.
Jakie są rozmiary płazińców?
Rozmiary płazińców mogą się znacznie różnić. Niektóre gatunki, takie jak tasiemiec nieuzbrojony, mogą osiągać długość nawet do 12 metrów, podczas gdy inne, jak wirki, mają tylko kilka milimetrów długości.
Jakie znaczenie mają płazińce w ekosystemie?
Płazińce pełnią różne role w ekosystemach, w tym jako drapieżniki, pasożyty i detrytusożercy. Wirki pomagają w kontroli liczebności drobnych organizmów wodnych i lądowych, podczas gdy pasożytnicze płazińce mogą wpływać na zdrowie zwierząt i ludzi, powodując choroby.
Bibliografia:
- Pawłowski, J. (2001). Zwierzęta płaskie (Platyhelminthes) – biologia, systematyka, ekologia. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Lewandowska, E., & Kaczmarek, K. (2013). Parazytologia w praktyce weterynaryjnej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
- Nowak, B., & Łukowska, M. (2002). Płazińce pasożytnicze u człowieka. Wydawnictwo Medyczne.
- Mikuła, B. (2011). Podstawy parazytologii dla studentów biologii i medycyny. Wydawnictwo Akademickie.
- Sleigh, M.A. (1991). The Biology of Platyhelminthes. Oxford University Press.
- Krebs, C.J. (2014). Ecology: The Experimental Analysis of Distribution and Abundance. Pearson Education, Inc.
- Roberts, L.S., Janovy, J.J. (2009). Foundations of Parasitology. McGraw-Hill Higher Education.
- Moore, D.M., & Rickards, R. (1996). The Evolution of Parasitism in Platyhelminthes. Journal of Parasitology, 82(5), 763-768.
- Kennedy, C.R., & Shaw, D.J. (1994). The biology of parasitism in platyhelminths. International Journal for Parasitology, 24(7), 1-18.
