Ciekawska, hałaśliwa, wystrojona w kolorowe piórka – tak prezentuje się nasza sójka. I wbrew temu, co sugeruje nam Jan Brzechwa, sójka wcale nie wybiera się za morze.
Sójka zwyczajna, fot. shutterstock- Jak wygląda sójka?
- Jak rozpoznać sójkę?
- Życie miłosne sójki zwyczajnej
- Sójka daje głos
- Sójka za morze?
- Pożyteczna jak sójka
Sójki zwyczajne zamieszkują często gęste lasy, z dużą ilością drzew, krzewów i zarośli. Drzewa są niezbędne ze względu na ich styl życia, chociaż żerują również na ziemi. Wysoki poziom różnorodności biologicznej jest ważny, aby ptaki mogły cieszyć się zróżnicowaną dietą. Sójki zwyczajne przechowują i jedzą żołędzie, więc dęby są ważnym elementem ich siedliska. Preferowane są lasy dębowe liściaste, ale najlepsze miejsca do gniazdowania zapewniają lasy iglaste. Eurazjatyckie sójki nie lubią otwartych przestrzeni, ze względu na obecność drapieżników.
Sójka (łac. Garrulus glandarius, ang. Eurasian Jay), kojarzona głównie z wierszem Jana Brzechwy, to pospolity ptak z rodziny krukowatych, którego często możemy obserwować jesienią, gdy uwija się nosząc żołędzie do swoich zimowych spiżarni. Co oznacza łacińska nazwa sójki? Pierwszy człon z gatunkowej nazwy sójki Garrulus glandarius oznacza po łacinie gadatliwy. Jeśli chodzi o glandarius, oznacza to „żołądź” i odnosi się do intymnego związku między sójką a dębem (Quercus spp.). Związek jest najbardziej oczywisty między końcem września a początkiem listopada, kiedy ptak ten zbiera żołędzie do swoich zimowych spiżarni. Każda Garrulus glandarius zamieszkuje na stałe jeden obszar, który może obejmować drzewostany dębów lub nie. Jeśli tak się nie stanie, ptaki muszą wędrować do najbliższego lasu, aby zdobyć zapasy. Przybywają do lasu i na ogół zabierają żołędzie prosto z drzew. Zbierają od 3 do 9 (9 w przypadku długich podróży, niektóre przechowują w przełyku) i wracają do domu, gdzie ukrywają każdego w osobnym miejscu. Żołądź jest wyciskany pod ściółką liści, między korzeniami, w glebie lub czasami w szczelinie kory. W sumie sójka może zebrać i ukryć w sumie około 5000 żołędzi. Uważa się, że te praktyki przyczyniają się do rozsiewania dębów. Dlatego leśnicy traktują sójkę jako swojego sprzymierzeńca w sadzeniu lasów.
Jak wygląda sójka?
Sójka to średniej wielkości ptak, rozmiarem przypominający gołębia. Masa jej ciała wynosi 150-175 g, a długość waha się w granicach od 32 do 35 cm. Sójka zamieszkuje lasy, parki, miejskie zieleńce i coraz częściej zwarte zabudowy miast. Sójki są wszystkożerne. Wiosną i latem jedzą głównie owady, zwłaszcza gąsienice i chrząszcze, a także jaja i pisklęta leśnych ptaków. Jesienią i zimą oprócz żołędzi żywią się wszelkiego rodzaju orzechami i owocami. Można by się zatem zastanawiać, dlaczego przechowują tak dużo żywności? Odpowiedź jest prosta ‒ skrytki są przydatnym zabezpieczeniem przed ogólnym niedoborem żywności, a zakopane żołędzie nie psują się szybko.
Sójka zwyczajna żywi się m. in. żołędziami, fot. shutterstock
Jak rozpoznać sójkę?
Upierzenie sójki zwyczajnej jest przeważnie jasne, szaro-czerwono-brązowe. Ich pióra odbijają światło UV. Ich grzebienie, które często unoszą się podczas komunikacji, są białe z czarnymi plamkami. Dzioby czarne, z czarnymi wąsami. Ich ogony są czarne na grzbiecie z białą łatą wokół podstawy. Charakterystycznym elementem upierzenia sójki są białe i niebieskie lusterka na bokach skrzydeł. Co ciekawe, błękitna barwa piór nie jest wynikiem obecności barwnika, ale efektem odpowiedniej struktury pióra, w których ma miejsce rozszczepienie wiązek światła i odbicie widma niebieskiego. Na skrzydłach widoczne są też białe paski widoczne podczas lotu. Pozostała część skrzydeł jest czarna, z wyjątkiem czerwonego trójkąta, w którym skrzydło łączy się z korpusem. W porównaniu do innych krukowatych, takich jak Corvus i Pica, sójki zwyczajne trzymają ogon raczej wysoko. Też w odróżnieniu od innych krukowatych sójki zwyczajne mają dwie fazy upierzenia: młodocianą i dorosłą. Młodociane upierzenie tracą do jesieni podczas pierwszego roku życia, więc wszystkie ptaki widziane jesienią to dorosłe osobniki.
Życie miłosne sójki zwyczajnej
Sójki są monogamiczne i rozmnażają się raz w roku na wiosnę. Na początku wiosny, zwykle w marcu i kwietniu, niesparowane ptaki spontanicznie gromadzą się, wybierając sobie partnera. Podczas tych spotkań ptaki łączą się w pary. Używają szerokiej gamy wokalizacji, z których jedna nazywa się „apelem lotniczym” i jest zaproszeniem do lotu. Spotkania godowe odbywają się losowo i mogą być rozpoczęte przez już sparowane ptaki ścigające się i pokazujące sobie nawzajem, co podnieca pobliskie niesparowane ptaki i zachęca je do przyłączenia się. Samce oferują swoim partnerkom pożywienie w ramach zalotów. Jeśli samica przynosi jedzenie swojemu partnerowi, mogą podawać je sobie do dziobów w tą i z powrotem, aż jeden z ptaków je zje. Wydaje się, że ten rytuał wzmacnia ich więź. Później, gdy samica zajmie się gniazdem, samiec będzie nadal dostarczał jej pożywienie.
Oboje rodzice budują i wyścielają gniazdo. Ich gniazda mają kształt kielicha i są zlokalizowane w krzakach. Są zbudowane z patyków, świeżo odłamanych z gałęzi i wyłożonych drobnymi korzeniami, lub drzewach. W sezonie odchowuje się tylko jeden lęg, na który składa się od 4 do 5 jaj. Sójki bardzo zaciekle bronią swojego gniazda. Gdy zbliża się drapieżnik, inkubujący ptak zareaguje stosownie do sytuacji. Jeśli intruz jest daleko i mógł nie zauważyć ptaka, rodzic po prostu wymknie się z gniazda lub całkowicie odleci, czasami wydając alarmujące okrzyki. Jeśli drapieżnik się zbliży, rodzic przykucnie niżej w gnieździe, twarzą w twarz z zagrożeniem, z otwartym dziobem. Jeśli sójka zdecyduje, że jedynym sposobem działania jest atak, poleci na drapieżnika, atakując go pazurami i dziobem i skrzecząc, używając dowolnej liczby sygnałów alarmowych.
Młode wykluwają się po 18 dniach i są nagie i ślepe. Opuszczają gniazdo po raz pierwszy, kiedy osiągają 20 do 23 dni, ale pozostają na utrzymaniu rodziców. Rodzice zaczynają je odzwyczajać, gdy mają około 40 dni, a niezależność uzyskują w wieku około dwóch miesięcy, chociaż nadal okradają rodziców z pożywienia przez kilka dni. Sójki zwyczajne osiągają wiek rozrodczy w wieku 2 lat.
Sójka daje głos
Sójkę nietrudno rozpoznać też po charakterystycznym, skrzeczącym głosie. To właśnie z powodu tego donośnego „krzaach!” sójka nazywana jest „strażniczką lasu”. Gdy w zasięgu wzroku sójki pojawia się drapieżnik, natychmiast krzyczy, alarmując wszystkich wokoło. Ptaki te – jak wiele krukowatych − są również doskonałymi naśladowcami głosów innych ptaków – szpaka, jastrzębia, myszołowa. Cecha ta sprawiła, że w starożytnej Grecji trzymano młode sójki w domu, tak jak wielu z nas dziś trzyma papugę lub kanarka.
Tryb życia sójki zmienia się wraz z porami roku. W trakcie lęgów, które odbywają się wiosną i latem, życie sójek ogranicza się do gniazda i do opieki nad potomstwem. Natomiast na jesieni ptaki te zaczynają gromadzić zapasy na zimę.
Sójki lęgi rozpoczynają dosyć późno, bo dopiero pod koniec kwietnia. Ptaki wiją gniazdo w koronie iglastych drzew − budową gniazda i opieką nad potomstwem zajmują się oboje rodzice. Samica składa 7-8 jaj, z których po 16-17 dniach wykluwają się młode. Pisklęta przebywają w gnieździe przez 3 tygodnie.
Ekologia.pl poleca
Sójka z rozpostartymi skrzydłami, fot. shutterstock
Sójka za morze?
Sójki, wbrew temu co sugeruje nam Jan Brzechwa, nie wybierają się wcale za morze. Sójki prowadzą tryb osiadły i koczujący. Młode ptaki, okresowo przemieszczają się na odległość kilkuset kilometrów na cieplejszy zachód Europy, na ich miejsce pojawiają się czasami stada sójek z zimniejszego wschodu i północy kontynentu. Podczas bardzo srogich zim można zauważyć nalot pobratymców ze wschodu. Natomiast starsze osobniki prowadzą osiadły tryb życia.
Pożyteczna jak sójka
Sójki zwyczajne pełnią wiele funkcji, które są korzystne dla zamieszkujących je ekosystemów. Ich sygnały alarmowe ostrzegają inne gatunki, w tym wiewiórki rude o obecności drapieżników. Zjadają padlinę, usuwając potencjalne źródła chorób i pomagając w rozkładzie materii organicznej. Jedną ważniejszych ról jest roznoszenie żołędzi z drzew Quercus. Sójki zwyczajne zjadają większość zebranych żołędzi, ale też je zakopują i zapominają o nich, co prowadzi do regeneracji populacji dębu. Dęby, w tym Quercus robur i Quercus petrea, są kluczowymi gatunkami w swoich siedliskach, zapewniając domy i pożywienie dla wielu gatunków zwierząt, roślin, grzybów i porostów. Około 80% wszystkich owadów znajdujących się na Czerwonej Liście IUCN potrzebuje dębów jako części swojego cyklu życiowego.
Ekologia.pl (JSz)
Bibliografia
- Andrzej G. Kruszewicz; “Spotkania z przyrodą. Ptaki w Polsce”; MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2008;
- Antonio Rolando; “Factors affecting movements and home ranges in the jay (Garrulus glandarius)”; Journal of Zoology, Volume 246, Issue 3, November 1998 , pp. 249-257;
- HBW Alive; “Eurasian Jay (Garrulus glandarius)”; data dostępu: 2019-11-13
- Goodwin, Derek. (2008). ; “Some aspects of the behaviour of the Jay Garrulus glandarius. ”; Ibis. 93. 414 - 442. 10.1111/j.1474-919X.1951.tb05444.x. ;
- Birdwords; “Eurasian Jay (Garrulus glandarius)”; data dostępu: 2020-11-18
