Krukowate (Corvidae) –
rodzina z
rzędu wróblowych (Passeriformes) obejmująca ok. 130
gatunków występujących na całej kuli ziemskiej.
Występowanie i środowisko życiaKrukowate występują na wszystkich
kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, płd. krańców Ameryki Południowej,
Nowej Zelandii oraz niektórych
wysp oceanicznych. Zamieszkują różnorodne
środowiska – obszary
leśne (od
borealnych lasów szpilkowych po lasy tropikalne), obszary trawiaste (
stepy,
sawanny), pustynie i
góry. Niektóre gatunki są synantropijne – występują na terenach rolniczych i miejskich, np.
gawron,
kawka. Większość krukowatych stanowią gatunki osiadłe. Północne
populacje gawrona,
sójki oraz
modrosójki błękitnej są wędrowne.
Orzechówka jest
gatunkiem inwazyjnym.
W
Polsce stwierdzono występowanie 10 gatunków, w tym 7 lęgowych, do których zalicza się
sójka (Garrulus glandarius),
sroka (Pica pica),
orzechówka (Nucifraga caryocatactes),
gawron (Corvus frugilegus),
wrona siwa (Corvus cornix),
kruk (Corvus corax) oraz
kawka (Corvus monedula).
Historia ewolucyjna i podział systematycznyPrzodkowie krukowatych wyewoluowali najprawdopodobniej na obszarze
Australii we wczesnym oligocenie, ok. 30 mln lat temu. Najstarsze skamieniałości przedstawicieli tej rodziny ptaków należących do rodzajów Miopica i Miocorvus znane są ze środkowego miocenu i datowane są na ok. 17 mln lat.
Krukowate (Corvidae) wraz z skałowronami (Corcoracidae), dziwogonami (Dicruridae), modrogłówkami (Ifritidae), dzierzbami (Laniidae), czarniakami (Melampittidae), monarkami (Monarchidae), cudowronkami (Paradisaeidae) i wachlarzówkami (Rhipiduridae) zaliczane są do nadrodziny Corvoidea należącej do podrzędu śpiewających (Oscines) w obrębie rzędu wróblowych (Passeriformes). Obejmują ok. 130 gatunków zgrupowanych w 24
rodzajach.
Wygląd Krukowate są ptakami o średniej lub dużej wielkości, cechującymi się masywną budową ciała, długimi i szerokimi
skrzydłami, silnym i nieco wygiętym dziobem, nozdrzami przykrytymi szczeciniastymi
piórami (wyj. modrowroniec) oraz długimi, silnymi nogami pokrytymi charakterystycznymi
łuskami.
Ogon jest zwykle średniej długości; niektóre gatunki
cechują się bardzo długim ogonem (np. kitta czerwonodzioba). Brak jest wyraźnego
dymorfizmu płciowego.
Najmniejszym gatunkiem jest modrowronka mała (Cyanolyca nanus) o długości 20-23 cm i masie ciała 40 g. Największymi gatunkami są
kruk zwyczajny (Corvus corax) o długości 58-69 cm i masie ciała do 2 kg oraz kruk wielkodzioby (Corvus crassirostris) o długości 60-64 cm i
masie ciała do 1,5 kg.
Upierzenie większości gatunków jest czarne z metalicznym
połyskiem (np. kruk, gawron,
wieszczek,
wrończyk), czarno-szare (np. kawka, wrona siwa), czarno-białe (np.
sroka,
kruk srokaty), szare (np.
sójka kanadyjska, orzechówka popielata) lub jasnobrązowe (np. sójka zwyczajna,
sójka syberyjska). Niektóre gatunki krukowatych cechują się jaskrawym upierzeniem – niebieskim (np. modrosójka błękitna, kitta modra, modrowronka lazurowa, modrowroniec), zielonym (np. kitta szmaragdowa, kitta zielona) bądź kasztanowatym (np. srokówka czarnoczelna). Orzechówka zwyczajna posiada czekoladowobrązowe upierzenie z białymi plamkami.
PożywienieWiększość krukowatych stanowią gatunki
wszystkożerne,
odżywiające się i innymi bezkręgowcami (np.
dżdżownicami),
nasionami,
orzechami, jagodami,
odpadkami, padliną,
jajami i pisklętami innych ptaków oraz drobnymi
kręgowcami. Sójki (np. sójka zwyczajna, sójka syberyjska) i orzechówki (np. orzechówka zwyczajna, orzechówka popielata) gromadzą na
zimę zapasy pożywienia (owady, nasiona, orzechy, żołędzie) w kryjówkach pod opadłymi
liśćmi lub
igliwiem, pod ziemią bądź w spękaniach
kory drzewa. Umiejętność ponownego odszukania tych zimowych spiżarni wiąże się z bardzo dobrze rozwiniętą pamięcią przestrzenną tych ptaków.
Rozmnażanie i rozwójKrukowate są ptakami monogamicznymi, łączą się w pary na całe życie. Zwykle żyją parami, w grupach rodzinnych lub w większych
stadach (również w zbiorowiskach mieszanych), żerujących i gnieżdżących się wspólnie. Pozostałe gatunki wykazują silne zachowania
terytorialne.
Gniazdo jest kuliste lub płaskie w kształcie platformy, budowane z
gałązek na drzewie, w dziupli, w szczelinie
skalnej, w
jaskini, na ziemi wśród gęstej
roślinności, w kominie, na słupie telegraficznym bądź na
budynku. Wyściółkę gniazda stanowią
porosty,
mchy, miękkie
trawy,
korzonki, pióra oraz
włosy . Gniazdo budowane jest wspólnie przez samca i samicę.
Krukowate przystępują do
rozmnażania po ukończeniu 2-3 lat życia. Wyprowadzają 1 lęg rocznie. W zniesieniu znajduje się 2-9 jaj cechujących się przeważnie bladoniebieską lub bladozieloną
barwą; u niektórych gatunków jaja są białawe, kremowe lub płowe z ciemnymi plamkami. Jaja wysiadywane są przez samicę przez okres 12-45 dni (zwykle 16-22 dni); w tym okresie samiec dostarcza samicy pożywienie. Opiekę nad pisklętami sprawują oboje rodzice; u niektórych gatunków występują pomocnicy lęgowi (młode
osobniki z poprzednich lęgów). Okres pierzenia trwa 18-45 dni, pisklęta pozostają w gnieździe przez 6-10 tygodni.
Krukowate cechują się wysokim poziomem
inteligencji, co wiąże się w dużym stopniu z długim okresem opieki nad
potomstwem, podczas którego młode ptaki uczą się od dorosłych osobników niezbędnych umiejętności. Inteligencja tych ptaków przejawia się w planowaniu złożonych działań w celu zdobycia pożywienia (np. zrzucanie orzechów z dachu w celu ich rozłupania), bardzo dobrej zdolności zapamiętywania i naśladowania zachowań osobników własnego i innych gatunków, wysokim poziomem zachowań socjalnych, a także umiejętności wytwarzania
narzędzi u
wrony brodatej (Corvus moneduloides) zamieszkującej Nową Kaledonię i Wyspy Lojalności.
Bibliografia:- Encyklopedia biologiczna T. V, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
- Handbook of the Birds of the World. Volume 14: Bush-shrikes to Old World Sparrows, Josep del Hoyo, Andrew Elliott, David A Christie, Lynx Edicions, Barcelona 2009.
- Mały słownik zoologiczny. Ptaki, Przemysław Busse (red.), Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
- Przewodnik Collinsa. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, Lars Svensson, Killian Mullarney, Dan Zetterström, MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2013.
- The World of Birds, Johnatan Elphick, Natural History Museum, London, 2014.
- A supermatrix phylogeny of corvoid passerine birds (Aves: Corvides), Knud Andreas Jønsson, Pierre-Henri Fabre, Jonathan D. Kennedy, Ben G. Holt, Michael K. Borregaard, Carsten Rahbek, Jon Fjeldså, Molecular Phylogenetics and Evolution 94 (2016) 87–94. Dostęp – 02.08.2019 Link do artykułu: https://macroecointern.dk/pdf-reprints/J%F8nsson_et_al_MPE_2016.pdf