- Historia rolnictwa ekologicznego
- Metody i zasady rolnictwa ekologicznego
- Kontrola rolnictwa ekologicznego
- Korzyści rolnictwa ekologicznego
- Kontrowersje wynikające z rolnictwa ekologicznego
Historia rolnictwa ekologicznego
Przez tysiące lat rolnictwo było praktykowane bez użycia sztucznych środków chemicznych. Dopiero w połowie XIX powstały pierwsze nawozy sztuczne, które nie dość, że były tanie, wydajne i łatwe do zastosowania to nie dbano o ich transport czy wpływ na środowisko. W latach czterdziestych nastąpił ogromny rozwój chemicznych pestycydów i nawozów. Zaczęto więc stosować na masową skalę chemiczne środki ochrony roślin i nawozy sztuczne. Perspektywa większych plonów, mniejszych strat, a tym samym zwiększonych zysków okazała się bardzo opłacalna w krótkoterminowej perspektywie. Jednak w perspektywie długoterminowej stosowanie tych związków doprowadziło do zniszczenia gleb, erozji i ogólnego spadku jej żyzności. Aktualne są także obawy przed długoterminowym stosowaniem chemicznych środków ochrony roślin na zdrowie zwierząt hodowlanych, a przede wszystkim człowieka.Na przełomie XIX i XX wieku naukowcy zajmujący się biologią gleby zaczęli szukać sposobów na zaradzenie tym skutkom ubocznym mając jednocześnie na uwadze utrzymanie zwiększonej produkcji.
W 1921 roku pionier i inicjator ruchu ekologicznego botanik Albert Howard wraz z żoną Gabrielle założyli Instytut Przemysłu Roślinnego w celu ulepszenia tradycyjnych metod uprawy w Indiach. Bazując na swoich umiejętnościach poprzez ulepszone narzędzia uprawy roli i metody hodowli zwierząt, a następnie poprzez włączenie aspektów tradycyjnych metod opracowali protokoły dotyczące rotacji upraw, technik zapobiegania erozji oraz systematycznego stosowania kompostów i nieszkodliwych nawozów. Około dziesięć lat później, po powrocie do Wielkiej Brytanii, Howard zaczął propagować system rolnictwa ekologicznego. Był to czas kiedy publicznie zaczęto zauważać szkodliwy wpływ środków chemicznych na środowisko oraz pogorszenie witalności i jakości upraw oraz zdrowia zwierząt gospodarskich w wyniku stosowania nawozów chemicznych. Powstawały pierwsze opracowania dotyczące rolnictwa ekologicznego. Dzięki czemu nowe metody, przyjazne uprawom i hodowli zwierząt oraz środowisku przy jednoczesnym braku utraty produktywności mogły być rozprzestrzeniane na szeroką skalę. W kolejnych latach powstawały ważne wpływowe ruchy i organizacje propagujące rozprzestrzenianie się rolnictwa ekologicznego.
Rosnąca świadomość ekologiczna ogółu populacji przekształciła pierwotnie napędzaną troską o zdrowie ludzi i bardzo ograniczoną formę rolnictwa ekologicznego na powszechnie dostępny rynek o wielkich zasobach i możliwościach rozwoju. Gotowość płacenia wyższych cen na towary pochodzące z rolnictwa ekologicznego oraz dotacje rządowe sprzyjają dalszemu rozwojowi tej branży. Choć rolnicy borykają się z uzyskaniem certyfikatu to jego otrzymanie staje się ostatecznie opłacalne. W krajach rozwijających się wielu rolników prowadzi gospodarstwa zgodnie z tradycyjnymi metodami, które są porównywalne z rolnictwem ekologicznym, ale nie bez certyfikatu. Co sprawia, że gospodarstwa te mogą nie mieć dostępu do najnowszych osiągnięć w dziedzinie nauk rolniczych o charakterze ekologicznym. Jednak w wielu przypadkach rolnicy przeszli na nowoczesne metody ekologiczne ze względów ekonomicznych.
W rolnictwie ekologicznym wykorzystuje się metody stosowane niegdyś w uprawie wraz z zastosowaniem najnowszych osiągnięć nauki. Źródło: shutterstock
Metody i zasady rolnictwa ekologicznego
Metody rolnictwa ekologicznego łączą naukową wiedzę z zakresu ekologii i nowoczesnych technologii wraz z tradycyjnymi praktykami rolniczymi opartymi na naturalnie zachodzących procesach biologicznych. A nauka zajmująca się badaniami w tym zakresie to agroekologia.Konwencjonalne rolnictwo wykorzystując sztuczne pestycydy i dobrze rozpuszczalne w wodzie chemiczne nawozy stoi jest szeroko rozpowszechnione w porównaniu do rolnictwa ekologicznego ograniczonego przepisami do stosowania wyłącznie naturalnego pochodzenia środków ochrony roślin i nawozów. Jednym z takich środków jest pyretryna, która naturalnie występuje w chryzantemie.
Do podstawowych metod rolnictwa ekologicznego zalicza się stosowanie płodozmianu i różnorodności upraw, stosowanie nawozów zielonych i kompostu, biologiczną kontrolę szkodników (np. poprzez wprowadzanie naturalnych drapieżników) w połączeniu z wykorzystaniem nowoczesnych maszyn. Dodatkowo unika się stosowania roślin zmodyfikowanych genetycznie.
Do ogólnych zasad (celów) rolnictwa ekologicznego zalicza się powstanie systemu zrównoważonego zarządzania rolnictwem, dążenie do wytwarzania produktów wysokiej jakości przy jednoczesnej różnorodności produktów rolnych. A także dbanie o to aby produkty te zaspokajały zarówno popyt jak i nie stwarzały zagrożenia dla środowiska, ludzi, czy fauny i flory (także nie wpływały negatywnie na dobrostan zwierząt hodowlanych). Odbywa się to przy jednoczesnym utrzymywaniu lub zwiększaniu zawartości materii organicznej w glebie, zapobieganiu wprowadzania zanieczyszczeń do środowiska oraz ochronę upraw z wykorzystaniem naturalnych wrogów pojawiających się szkodników (jednak przy zachowaniu bioróżnorodności w takim typie rolnictwa zwykle nie jest konieczne ingerowanie w ten proces). Na przykład zbiory nie mogą wpływać na równowagę biologiczną siedliska przyrodniczego oraz na utrzymanie bioróżnorodności.
Produkcja zwierzęca prowadzona w typie rolnictwa ekologicznego obarczona jest szeregiem dostosowań, które obejmują dbanie o dobrostan zwierząt od momentu urodzeniu poprzez chów i skończywszy na uboju (lub wprowadzenie do gospodarstwa takich zwierząt). Przede wszystkim personel zajmujący się danymi gatunkami powinien mieć o nich podstawową wiedzę. A w gospodarstwach ekologicznych powinny być hodowane wyłącznie właściwe gatunki i rasy zwierząt. Zwierzęta powinny mieć swobodę ruchu przy jednoczesnym ograniczeniu ich liczebności. Natomiast wszelkiego typu sytuacje stresogenne powinny być ograniczone do niezbędnego minimum. Ponadto pasza stosowana w rolnictwie ekologicznym powinna być odpowiedniej jakości a jej pochodzenie, przechowywanie i podawanie nie powinno budzić żadnych wątpliwości.
W gospodarstwach ekologicznych szczególną uwagę przywiązuje się do dobrostanu zwierząt. Źródło: shutterstock
Kontrola rolnictwa ekologicznego
W Polsce kontrola rolnictwa ekologicznego odbywa się poprzez komercyjną certyfikację gospodarstw zajmujących się tego typu rolnictwem. Natomiast organem nadzorującym jest Główny Inspektor Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Jednostki, które nadają certyfikaty i prowadzą kontrole w gospodarstwach ekologicznych posiadać muszą odpowiednie upoważnienia i akredytacje. W Polsce normą za sprawą, której wydaje się akredytacje jest norma PN-EN ISO/IEC 17065:2013 pn. „Ocena zgodności. Wymagania dla jednostek certyfikujących wyroby, procesy i usługi”. Istotnym aspektem jest także dobrowolne poddawanie się kontroli przez producentów żywności ekologicznej.Korzyści rolnictwa ekologicznego
Największą korzyścią wynikającą z zastosowania rolnictwa ekologicznego zamiast tradycyjnego jest minimalizowanie degradacji środowiska. Rolnictwo ekologiczne wykorzystujące naturalne powiązania występujące w przyrodzie prowadzi do osiągnięcia najlepszych dla roślin i zwierząt warunków, w tym zapewnienie substancji odżywczych, odpowiedniego nawodnienia oraz ograniczenia populacji szkodników.Tam gdzie stosowano na masową skalę mechanizację rolnictwa w pewnym stopniu odchodzi się od tego rodzaju aktywności na rzecz większego wykorzystania pracy ludzi i zwierząt przy zachowaniu wszelkich aspektów dobrostanu zwierząt. Wśród wykorzystania zwierząt stosuje się głównie zaprzęg czy naturalne zachowania zwierząt jak np. rozgrzebywanie gleby przez świnie i kury. A przede wszystkim wspierane jest lokalne rolnictwo poprzez sprzedaż produktów jak najbliżej miejsca wyprodukowania, a jeśli nie jest to możliwe wykorzystuje się transport i opakowania o jak najmniejszym negatywnym wpływie na środowisko.
Zatem rolnictwo ekologiczne zapewnia wysoką różnorodność biologiczną, a tym samym naturalną regulację procesów biologicznych na danym terenie. Ponadto nie szkodzi glebom i obiegowi wody na danym terenie, a jeżeli już dochodzi do tego to z pewnością nie w takim stopniu co zmechanizowane wielkoobszarowe rolnictwo wykorzystujące chemiczne nawozy oraz sztuczne środki ochrony roślin. Produkty pochodzące z gospodarstw ekologicznych są zdrowsze, nie są obarczone oddziaływaniem chemicznych środków ochrony roślin, a przede wszystkim wykazują niższy negatywny wpływ na środowisko od pozostałych. Zyskuje na tym również krajobraz, który w rolnictwie ekologicznym jest bardziej zróżnicowany i bogatszy w gatunki fauny i flory.
Produkty pochodzące z rolnictwa ekologicznego są zwykle oznaczone specjalnymi znakami, które zachęcają do sięgania po te produkty. Źródło: shutterstock
Kontrowersje wynikające z rolnictwa ekologicznego
Pomimo tego, że produkty wytworzone w gospodarstwach ekologicznych są generalnie zdrowsze i ich produkcja zdecydowanie mniej negatywnie oddziałuje na środowisko to wykazują niższą opłacalność pod względem uzyskiwanych zysków. Wytworzenie takiej samej ilości produktu (np. pod względem wagowym) w rolnictwie ekologicznym wymaga zwykle większego obszaru co wiąże się m.in. z potrzebą wylesiania lub zagospodarowania cennych przyrodniczo obszarów. Jednak można tego uniknąć poprzez zagospodarowywanie mniej cennych pod względem obszarów. Innym rozwiązanie mogłoby być pozostawianie niewielkich obszarów, które byłoby pozbawione jakiejkolwiek ingerencji ze strony człowieka.
Odpowiednie planowaniu usytuowania rolnictwa ekologicznego nie powinno wpływać negatywnie na obszary cenne przyrodnicze, a wręcz może wzbogacać krajobraz. Źródło: shutterstock
Bibliografia
- Conford P. 2001. ; “The Origins of the Organic Movement. ”; Floris Books, Glasgow.;
- Lockeretz W. 2007. ; “Organic Farming: An International History. ”; CAB International (CABI), Oxfordshire, UK & Cambridge, Massachusetts.;
- Lotter D.W. 2003. ; “Organic agriculture.”; Journal of Sustainable Agriculture 21 (4): 59–128.;
- Phalan B., Onial M., Balmford A., Green R.E. 2011. ; “Reconciling Food Production and Biodiversity Conservation: Land Sharing and Land Sparing Compared. ”; Science 333 (6047): 1289–1291.;
- Stolze M., Piorr A., Häring A.M., Dabbert S. 2000. ; “Environmental impacts of organic farming in Europe. Organic Farming in Europe: Economics and Policy. ”; Universität Hohenheim, Stuttgart-Hohenheim.;
- Tuomisto H.L., Hodge I.D., Riordan P., Macdonald D.W. 2012. ; “Does organic farming reduce environmental impacts? ”; – A meta-analysis of European research, Journal of Environmental Management 112: 309–320.;
- Tyburski J., Żakowska-Biemans S. 2007. ; “Wprowadzenie do rolnictwa ekologicznego. ”; Wydawnictwo SGGW, Warszawa.;
- promil
