Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) – przyczyny, objawy i leczenie wstrząsu anafilaktycznego
Ekologia.pl Zdrowie Choroby Wstrząs anafilaktyczny – jak go rozpoznać i udzielić pomocy?

Wstrząs anafilaktyczny – jak go rozpoznać i udzielić pomocy?

Wstrząs anafilaktyczny, zwany również szokiem, jest najcięższą postacią alergii, która stwarza bezpośrednie zagrożenie dla życia. Każdy człowiek powinien znać jego oznaki i wymagane postępowanie w ramach pierwszej pomocy, aby w razie nagłej sytuacji mógł odpowiednio zareagować. Szerzenie świadomości o uczuleniach i ryzyku szoku anafilaktycznego może zapobiec wielu tragicznym wypadkom!

Płytki, świszczący oddech jest jednym z objawów wstrząsu anafilaktycznego. Źródło: shutterstock

Płytki, świszczący oddech jest jednym z objawów wstrząsu anafilaktycznego. Źródło: shutterstock
Spis treści


Trudno jest określić prawdziwą skalę występowania wstrząsu anafilaktycznego w społeczeństwie. Według Światowej Organizacji Alergii (WAO) dotyczy on nawet 2% społeczeństwa amerykańskiego i 3% ludności Europy. W niektórych krajach wskaźnik jest wyraźnie niższy, co stwarza pytanie, czy faktycznie wszystkie przypadki tej skrajnej formy alergii zgłaszane są służbie zdrowia. Tym niemniej, podaje się, że w USA rocznie umiera z tego powodu ok. 500 osób, w Japonii ponad 40, a zaś w Polsce zdaniem NFZ nawet ponad 100 osób. Co gorsza, z niezależnych źródeł wynika, że wstrząs anafilaktyczny w skali globalnej przybiera wyraźnie na sile!

Czym jest wstrząs anafilaktyczny?

O wstrząsie anafilaktycznym najczęściej mówi się w kontekście nagłej, szybko postępującej reakcji alergicznej, która może prowadzić do śmierci. Pojawić się ona może od kilku minut do kilku godzin po kontakcie z danym alergenem. Tak, jak w przypadku innych reakcji uczuleniowych, pod wpływem kontaktu z alergenem dochodzi do aktywacji mastocytów (komórek tucznych) oraz bazofili, zwanych również granulocytami zasadochłonnymi. Jednym słowem komórki układu odpornościowego zostają pobudzone w taki sposób, że powodują natychmiastowe wydzielanie histaminy i innych białek enzymatycznych odpowiedzialnych za rozwój reakcji alergicznej. Prowokuje to lawinowy łańcuch wydzielania kolejnych substancji, takich jak zapalne prostaglandyny. W efekcie zwiększa się przepuszczalność naczyń krwionośnych i dochodzi do ich nagłego rozszerzenia. Podwyższa się tętno oraz siła skurczu serdecznego, ale gwałtownie spada ciśnienie tętnicze. Transport tlenu do komórek ciała jest poważnie zaburzony. Ewentualna śmierć następuje wskutek ciężkiej niewydolności oddechowej lub niewydolności sercowo-naczyniowej. 

Co powoduje wstrząs anafilaktyczny?

Lista potencjalnych alergenów jest bardzo długa i obejmuje takie grupy jak żywność, leki, czynniki środowiskowe czy alergeny kontaktowe. Dla osób o silnie rozwiniętym uczuleniu każda styczność z alergenem może być źródłem gwałtownych reakcji histaminowych. Tym niemniej, w kontekście wstrząsu anafilaktycznego wyróżnia się kilkanaście bodźców, które szczególnie często są przyczyna groźnego dla życia szoku. Należą do nich przede wszystkim:

Możliwości jest oczywiście więcej, a czasami mówimy wręcz o idiopatycznym wstrząsie anafilaktycznym, gdzie objawom typowym dla wstrząsu nie towarzyszy żadna oczywista reakcja alergiczna. Ponadto, znane są również przypadki rozwoju wstrząsu anafilaktycznego po intensywnym wysiłku, zwłaszcza w połączeniu z przyjęciem określonego leku.

Orzechy ziemne bardzo często są alergenem powodującym anafilaksję. Źródło: shutterstock

Symptomy wstrząsu anafilaktycznego

Wstrząs anafilaktyczny pojawia się co prawda dość nagle i ma gwałtowny przebieg, ale ponieważ otoczenie nie musi wiedzieć o naszej alergii, a tym bardziej jej rozwoju, symptomy nie muszą być dla wszystkich ludzi oczywiste. Generalnie, za typową reakcję uważa się zmiany w obrębie śluzówki, ciśnienia tętniczego, układu oddechowego i pokarmowego.

Chory może początkowo narzekać na zawroty głowy i poczucie bliskie omdleniu, bywa, że pojawia się u niego nagły katar. Zwykle zaczyna szybko oddychać, chwyta się rękoma za klatkę piersiową i wydaje się mieć problem z zaczerpnięciem powietrza. Czasami słychać wręcz świszczący oddech typowy przy astmie! Tętno jest wyraźnie podwyższone, skóra robi się nieprzyjemnie wilgotna, a człowiek wydaje się zdezorientowany, często wręcz spanikowany. W końcu może stracić przytomność.

Inne dość znaczące symptomy zależą od źródła i rodzaju alergenu i mogą obejmować również wysypkę w postaci pokrzywki, wyraźną opuchliznę twarzy lub kończyn (tzw. obrzęk naczynioruchowy), mdłości oraz silne bóle brzucha.

Tabela przedstawiająca charakterystyczne objawy wstrząsu anafilaktycznego; opracowanie własne

Co robić, gdy ktoś w pobliżu jest w trakcie wstrząsu anafilaktycznego?

Za pierwszą pomoc w przypadku wstrząsu anafilaktycznego uważa się podanie zastrzyku z epinefryny. Osoby zagrożone anafilaksją mają zwykle taki zastrzyk przy sobie w formie łatwej do aplikacji auto-strzykawki zwanej EpiPen. Epinefryna jest syntetyczną postacią adrenaliny, hormonu, który pomaga nam, reagować w sytuacji zagrożenia. Powoduje ona obkurczenie rozszerzonych naczyń krwionośnych, podwyższenie ciśnienia krwi, a jednocześnie poszerzenie oskrzeli. Wiążąc się z receptorami na mięśniach gładkich płuc epinefryna obniża blokadę płuc i przywraca normalne tempo oddechu. Co więcej, lek oddziałuje również na receptory będące częścią układu odpornościowego i tym samym hamuje wydzielanie histaminy odpowiedzialnej za reakcję alergiczną. W ciągu kilkunastu sekund chory zaczyna odczuwać wyraźną ulgę.

EpiPen jest łatwy w obsłudze nawet dla osób nieprzeszkolonych. Wystarczy zdjąć nasadkę, przytknąć strzykawkę do zewnętrznej części uda (nawet przez ubranie) i nacisnąć znajdujący się na końcu tłok. Dezynfekcja nie jest konieczna.

Uwaga!
Epinefrynę podajemy wyłącznie w udo, nigdy w pośladki, dłonie, przedramiona czy stopy!

Jednocześnie, zarówno w przypadku, gdy podaje się zastrzyk, jak i bez niego, wymagane jest wezwanie pogotowia ratunkowego lub zabranie chorego do szpitala. Istotne jest zgłoszenie operatorowi, że pacjent najprawdopodobniej dostał się do wstrząsu anafilaktycznego. Jeśli sytuacja się nie poprawia mimo podania epinefryny, po 10 minutach można podać drugi zastrzyk, ale najlepiej, jeśli jest on już wykonany pod kontrolą lekarską. Należy przy tym liczyć się z faktem, że epinefryna sama w sobie wywołuje skutki uboczne w postaci pocenia się, osłabienia, podwyższenia tętna, bladości, zawrotów głowy oraz pobudzenia nerwowego.

Częścią pierwszej pomocy w sytuacji wstrząsu anafilaktycznego jest również udrożnienie dróg oddechowych poprzez intubację lub tracheotomię. Procedura powinna być wykonana przez pracowników służby zdrowia, ale jeśli ich przyjazd jest mocno opóźniony lub niemożliwy, uważa się, że w sytuacji ostatecznej, z realną groźbą śmierci przez uduszenie, pomocy mogą podjąć się nawet osoby niewykwalifikowane wykonując tzw. konikotomię. W tym celu należy ostrym narzędziem dokonać nacięcia chrząstki tarczkowej krtani wyczuwalnej tuż pod jabłkiem Adama i umieścić w otworze słomkę, rurkę czy nawet osłonkę od długopisu. Jakkolwiek drastyczny i groźny wydaje się to krok, w uzasadnionych przypadkach może ratować życie!

Ponadto podczas wstrząsu podaje się często również przeciwzapalne kortykosteroidy, które zapobiegają nawrotowi symptomów anafilaksji kilka godzin potem.

Podsumowując, każdy, kto jest świadkiem wstrząsu anafilaktycznego lub podejrzewa go u siebie powinien jak najszybciej zadzwonić po karetkę lub udać się na pogotowie. Poza wykonaniem zastrzyku za pomocą EpiPenu osoby z poza branży medycznej nie są właściwie w stanie pomóc choremu – konikotomię przeprowadza się jedynie w sytuacji ostateczności.

Osoby zagrożone wstrząsem anafilaktycznym powinny nosić ze sobą zastrzyk z epinefryną, tzw. EpiPen. Źródło: shutterstock

Prewencja wstrząsu anafilaktycznego

Na wstrząs anafilaktyczny przede wszystkim narażone są osoby o silnie rozwiniętych alergiach, zwłaszcza te, które w przeszłości doznały już wstrząsu. W takich przypadkach poleca się noszenie zawsze przy sobie dwóch auto-strzykawek z epinefryną. Poza tym należy mieć świadomość bodźców, które wywołują u nas gwałtowne reakcje alergiczne i pieczołowicie ich unikać. Z obserwacji medycznych wynika, że do wstrząsu anafilaktycznego dochodzi często przy nałożeniu się na siebie styczności z alergenem oraz jednej lub więcej z poniższych okoliczności:


Mając powyższe na uwadze, istotne jest, aby racjonalnie zarządzać ryzykiem i wybierać zawsze bezpieczniejszy scenariusz, zwłaszcza, jeśli alergikiem jest dziecko będące pod naszą opieką. Ze skłonnością do wstrząsu anafilaktycznego da się żyć, ale musi być to życie ostrożne!

Ekologia.pl (Agata Pavlinec)
Bibliografia
  1. World Allergy Organization; "Anaphylaxis: Global Overview"; https://www.worldallergy.org/education-and-programs/education/allergic-disease-resource-center/professionals/anaphylaxis-global-overview; 2021-06-10;
  2. Paul J. Turner i in.; "Global Trends in Anaphylaxis Epidemiology and Clinical Implications"; https://www.jaci-inpractice.org/article/S2213-2198(19)30967-5/fulltext; 2021-06-10;
  3. Joyce E Yu i in.; "The Epidemiology of Anaphylaxis"; https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26357949/; 2021-06-10;
  4. Anaphylaxis campaign; "Signs and Symptoms"; https://www.anaphylaxis.org.uk/hcp/what-is-anaphylaxis/signs-and-symptoms/; 2021-06-10;
  5. American College of Allergy, Asthma and Immunology; "Anaphylaxis"; https://acaai.org/allergies/anaphylaxis; 2021-06-10;
  6. NHS; "Anaphylaxis"; https://www.nhs.uk/conditions/anaphylaxis/; 2021-06-10;
4.7/5 - (11 votes)
Post Banner Post Banner
Subscribe
Powiadom o
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments