Ruta zwyczajna roślina – sadzenie, uprawa i pielęgnacja ruty zwyczajnej

W dawnej Polsce ruta zwyczajna uważana była za symbol dziewictwa i czystości – pleciono z niej wianki dla panien młodych, które po nocy poślubnej były uroczyście palone. A jeśli któraś niewiasta nie wydała się za mąż? W starych porzekadłach funkcjonuje określenie „siać rutkę”, które oznacza ni mniej, ni więcej tylko staropanieństwo. Na szczęście, dziś ruta zwyczajna bywa wysiewana w ogrodach bez żadnych negatywnych skojarzeń społecznych, a z korzyścią dla krajobrazu.

Symbolika ruty zwyczajnej odbiła się szerokim echem nie tylko w krajach słowiańskich, ale także w całej Europie. Jako roślina pochodząca oryginalnie z Bałkanów i rosnąca w stanie dzikim we Włoszech, Bułgarii, aż po Krym, przez stulecia była cennym surowcem zielarskim i przyprawowym, ale także rośliną pełną magicznych mocy – pleciono z niej wieńce pogrzebowe, przyrządzano afrodyzjaki, a nawet uważano ją za broń przeciw potworom.

Na dzień dzisiejszy ruta zwyczajna (Ruta graveolens) uprawiana jest na praktycznie wszystkich kontynentach, poza Antarktydą, ale spotyka się ją też w przyrodzie, bowiem ma tendencję do dziczenia. Jako roślina należąca do rodziny rutowatych charakteryzuje się wysoką, pojedynczą łodygą sięgającą nawet 1 m i drobnymi pierzastymi liśćmi, które z bliska wyglądają bardzo ciekawie, dzięki kształtowi odwróconego jaja. Od czerwca do sierpnia ruta pokrywa się żółtymi kwiatostanami w kształcie drobnych wiech, które w większej ilości stwarzają bardzo ciekawy efekt kolorystyczny. Bylina cechuje się dość ostrym zapachem, przez niektórych uznawanym za nieprzyjemny, i gorzkim posmakiem, ale przez ogrodników ceniona jest przede wszystkim za trwałość i krajobrazowy potencjał.

Ruta zwyczajna – wymagania glebowe

Ruta zwyczajna, choć wywodzi się ze strefy klimatu umiarkowanego ciepłego, dość dobrze czuje się także na północy Europy. Im wyższe temperatury, tym roślina ma bardziej krzewiasty pokrój i zdrewniałe łodygi, ale w polskich warunkach najważniejszym czynnikiem udanej uprawy jest pełne nasłonecznienie zagonu. Stanowisko w półcieniu co prawda nie zabije roślin, ale znacząco ograniczy ich kwitnienie.

Jeśli chodzi o podłoże, to ruta nie jest przesadnie wymagająca. Dobrze radzi sobie w ciężkiej, nieurodzajnej glebie, ale także  we żwirze. Ogólnie kwitnieniu sprzyja dobry drenaż ziemi, więc w miarę możliwości warto uzupełnić stanowisko pod rutę zwyczajną piaskiem lub perlitem. Na silnie iłowym podłożu najlepiej jest przygotować podwyższony zagon i wypełnić go ziemią z piaskiem. Idealny odczyn gleby pod uprawę ruty zwyczajnej wynosi 6.5 do 8.5 pH.

Sadzenie i uprawa ruty zwyczajnej

Rutę zwyczajną z powodzeniem uprawia się z nasion, które powinny być jednak wykiełkowane w warunkach domowych – późną jesienią, zimą lub wczesną wiosną. Jeśli planujemy wysiew bezpośrednio na zagon, musimy się wstrzymać aż do drugiej połowy maja, kiedy minie ryzyko przymrozków.

Nasiona umieszczamy w donicach lub na tacach do kiełkowania wypełnionych lekką ziemią zmieszaną z niewielką dawką kompostu. Powinny one znaleźć się na powierzchni – maksymalnie 1 mm głęboko, gdyż do wykiełkowania potrzebują światła słonecznego. Podłoże powinno być wilgotne, a całość warto przykryć folią polietylenową i przetrzymywać w jasnym pomieszczeniu o ok. temperaturze 20 stopni C. Pierwsze roślinki pojawią się po upływie 1-3 tygodni.

Gdy rozsada osiągnie kilka centymetrów, może być przemieszczona do oddzielnych doniczek balkonowych lub na zagon. Między poszczególnymi roślinami należy zachować ok. 30 cm odległości – będą się one sukcesywnie rozrastać wszerz. Po przekwitnięciu kwiatostany ruty warto pościnać z dwóch ważnych względów – rozsiewa się ona sama i może zdominować zagon, a poza tym regularne cięcie pomaga nadać rucie bardziej krzaczastego pokroju. Ten zabieg warto powtarzać co roku!

Uwaga! Wszelkie prace ogrodnicze wokół ruty zwyczajnej należy prowadzić w gumowych rękawiczkach i pełnej odzieży. Soki rośliny zawierają bowiem toksyny, które w kontakcie ze skórą pod wpływem promieniowania słonecznego powodują poważny stan zapalny przebiegający z dużymi pęcherzami, przypominającymi poparzenie.

Podlewanie i nawożenie ruty zwyczajnej

Małe sadzonki ruty zwyczajnej potrzebują dość intensywnego podlewania aż do osiągnięcia pełnej wysokości i pierwszego zakwitu. Potem radzą sobie już dość dobrze bez dodatkowych zabiegów – nawet okresy suszy nie powinny zaszkodzić uprawie.

Ruta zwyczajna co do zasady lubi gleby ubogie, więc nie ma wielkiego sensu, aby podsypywać jej jakikolwiek nawóz. Jedynie rośliny uprawiane w doniczkach można od czasu do czasu wzbogacić klasycznym nawozem mineralnym.

Rozmnażanie ruty zwyczajnej

Ruta zwyczajna przede wszystkim rozmnaża się za pomocą nasion, które są w stanie bez problemów przezimować w glebie i późną wiosną zaskoczyć nas nowymi roślinami. Aby mieć proces rozszerzania uprawy pod kontrolą lepiej jest więc ścinać kwiaty tuż po przekwitnięciu, bądź poczekać aż na łodydze uformują się dojrzałe torebki nasienne. Ostrożnie zebrane i rozłupane dadzą nam one doskonały materiał do dalszego wysiewu.

Alternatywnie, rutę zwyczajną rozmnaża się za pomocą sadzonek pędowych – wystarczy uciąć ok. 10-centmetrowy koniec łodygi i zanurzyć go w wilgotnym piasku. W odpowiednio wysokiej temperaturze (ok. 20 stopni) pęd szybko się ukorzeni i będzie można go umieścić na zagonie. I w tym przypadku trzeba jednak pamiętać o zasadzie ostrożności, każącej zawsze używać rękawic ochronnych!

Ochrona ruty zwyczajnej

Śródziemnomorski charakter ruty zwyczajnej sprawia, że wysianie jej do gleby w marcu lub kwietniu zazwyczaj kończy się całkowitą klęską. Tym niemniej, dojrzałe rośliny są już wysoce odporne na mróz i zasadniczo w polskich warunkach nie potrzebują żadnych środków ochrony. Niektóre źródła polecają jednak, aby w okresie mroźnych bezśnieżnych zim pokryć ziemię między roślinami grubszą warstwą kory mulczującej.

Jeśli chodzi o inne choroby, to ruta zwyczajna jest zaskakująco odporna i nie sprawia ogrodnikom większych problemów. Należy być jednak świadomym, że zbyt mokra gleba może prowadzić do gnicia korzeni.

Ruta zwyczajna w ogrodzie

Ruta zwyczajna nie jest klasyczną ogrodową rośliną ozdobną i trudno ją sobie wyobrazić na eleganckiej nowoczesnej posesji. Posiada jednak swój unikalny urok, który doskonale pasuje do ogrodów utrzymanych w stylu nieformalnym, rustykalnym czy angielskim. Można ją zasadzić w głębi rabaty z innymi kwitnącymi gatunkami, np. szałwią. Ponadto prezentuje się dobrze jako ograniczenie skraju zagonów, a nawet jako niski żywopłot odgradzający optycznie jedną część ogrodu od drugiej.

Ze względu na intensywny zapach rutę zwyczajną sadzi się często również w pobliżu truskawek lub róż, gdyż ma ona zdolność do odstraszania niszczycielskich żuków. Nie lubią jej również psy oraz koty, co może być przydatne w przypadku problemów z niechcianymi odwiedzinami czworonogów.

Ziele ruty zwyczajnej przy zachowaniu wspomnianych wyżej obostrzeń można również ścinać na cele lecznicze, kulinarne, a także ozdobne – wysuszone w pozycji pionowej kwiaty stanowią uroczy dodatek do suchych bukietów. Do gotowania stosujemy drobne gałązki, które należy umieszczać w potrawie jedynie na kilkanaście sekund, aby uniknąć gorzkiego smaku, ale nadać daniom przyjemnego aromatu porównywanego z ostrym serem. W Etiopii w podobny sposób przygotowuje się nawet kawę, a szefowie kuchni zwykle łączą rutę zwyczajną z mięsem, marynatami oraz jajkami.

Jako surowiec leczniczy ruta polecana jest przede wszystkim przy problemach nerwowo-mięśniowych oraz jako środek wywołujący menstruację. Należy jednak stosować ją z rozwagą, bowiem zbyt duże ilości są toksyczne, potencjalnie śmiertelne i poronne.

Ruta zwyczajna jako ciekawe urozmaicenie rabaty

Ruta zwyczajna w ogrodzie to pomysł dość oryginalny jak na dzisiejsze czasy, ale zarazem szalenie praktyczny i ciekawy. Wraz z modą na ekologiczną uprawę i aranżacje inspirowane dziką przyrodą, które nie wymagają dużo zabiegów pielęgnacyjnych, byliny takie jak ruta zwyczajna stają się ciekawym urozmaiceniem dla gatunków bardzo powszechnych na rabatach.

Nie dajmy się jednak zwieść skojarzeniom z niewinnością i optyczną kruchością żółtych kwiatów – ruta zwyczajna stwarza zagrożenie dla zdrowia i w żadnej postaci nie powinna być podawana ciężarnym, dzieci zaś należy przestrzec przed zabawą z łodygami. Ogród, w całym swoim naturalnym pięknie, bywa bowiem niebezpieczny!