ekoton
Ekoton – obszar przejściowy pomiędzy dwoma sąsiadującymi ekosystemami lub strefowymi formacjami roślinnymi (biomami) powstały w wyniku oddziaływania naturalnych czynników środowiskowych (tzw. ekoton naturalny) (np. brzeg lasu i łąki, brzeg jeziora, mokradła, lasy namorzynowe, lasotundra) bądź działalności człowieka (tzw. ekoton sztuczny) (np. brzeg lasu i pola uprawnego, zadrzewienia śródpolne, miedza, oczka wodne).
Ekoton może być wąski (np. brzeg lasu i łąki) bądź szeroki (np. lasy namorzynowe). Ekoton charakteryzuje się wysoką różnorodnością biologiczną ze względu na duże zróżnicowanie nisz ekologicznych (tzw. efekt brzegowy); w jego obrębie występują zarówno gatunki zasiedlające sąsiadujące ekosystemy i biomy, jak i gatunki charakterystyczne dla ekotonu. Obszar ten pełni rolę „strefy buforowej” chroniącej ekosystemy i biomy przed stresami środowiskowymi (zmianami klimatu, klęskami żywiołowymi, zanieczyszczeniami) i przyczynia się do zwiększenia różnorodności genetycznej (wewnątrzgatunkowej) umożliwiając przepływ genów pomiędzy populacjami roślin i zwierząt.
Powstanie ekotonu
Ekoton (gr. óikos – dom, domostwo + tónos – napięcie) stanowi obszar przejściowy pomiędzy dwoma (lub kilkoma) sąsiadującymi ekosystemami złożonymi z zespołów organizmów żywych powiązanych wzajemnymi zależnościami wewnątrz- i międzygatunkowymi (biocenozy) i ich nieożywionego środowiska (biotopu Ekotony często występują na obszarach charakteryzujących się skokowymi lub stopniowymi zmianami czynników środowiskowych (np. temperatury powietrza, ilości i rozkładu opadów atmosferycznych, nasłonecznienia, składu gleby) wynikających z warunków klimatycznych panujących na danej szerokości geograficznej kuli ziemskiej (tzw. zmienność równoleżnikowa) (np. obszary przejściowe pomiędzy biomami) bądź wysokości nad poziomem morza (tzw. zmienność wysokościowa) (np. obszary przejściowe między piętrami roślinności w górach). Ekotony są strefami przejściowymi występującymi między różnymi układami ekologicznymi, jak ekosystemy lądowe (np. obszary leśne i obszary trawiaste), ekosystemy lądowe i wodne (np. obszary leśne i jeziora) bądź ekosystemy wodne (np. ujścia rzek do mórz lub oceanów). Ekotony mogą mieć charakter lokalny (np. brzeg lasu i pola uprawnego, górna granica lasu na obszarach górskich) lub regionalny (np. granice między ekosystemami leśnymi i trawiastymi, granice pomiędzy biomami). Strefy te mogą mieć kształt wyraźnie zaznaczonej i stosunkowo wąskiej linii granicznej sięgającej od kilku do kilkuset metrów szerokości (np. mokradła, brzeg lasu i pola uprawnego, miedza) bądź przejściowego pasa sięgającego od kilkuset metrów do kilkuset kilometrów szerokości (np. brzeg lasu i jeziora, lasy namorzynowe, lasotundra). 
Cechy charakterystyczne ekotonu
Ekotony cechują się wysokim bogactwem i różnorodnością gatunkową zespołów organizmów żywych, często wyższą niż w graniczących ekosystemach i biomach, co wiąże się w głównej mierze z dogodnymi warunkami środowiskowymi i dużym zróżnicowaniem dostępnych nisz ekologicznych (tzw. efekt brzegowy, efekt styku). Na obszarze ekotonu występują zarówno gatunki roślin i zwierząt tworzące biocenozy sąsiadujących ekosystemów lub biomów, jak również gatunki charakterystyczne dla tego ekotonu (tzw. gatunki brzegowe). Ekotony, ze względu na dużą zmienność (skokową lub stopniową), są obszarami niestabilnymi podatnymi na oddziaływanie stresów środowiskowych wpływających na ich różnorodność biologiczną oraz strukturę i funkcjonowanie tworzących je zespołów organizmów żywych (biocenoz).
Rodzaje ekotonów
Ekotony, jako obszary przejściowe łączące zróżnicowane ekosystemy lądowe lub wodne bądź grupy ekosystemów współtworzących biomy (formacje biotyczne) właściwe dla danej strefy klimatycznej, stanowią istotną część biosfery kuli ziemskiej. Na Ziemi występuje więc szereg rodzajów ekotonów, których charakter zależy ściśle od abiotycznych i biotycznych warunków środowiska panujących w sąsiednich ekosystemach i biomach (np. klimatu, rozkładu opadów, rodzaju gleby, topografii terenu, składu gatunkowego i rozmieszczenia organizmów żywych).
Przykłady ekotonów:
- brzeg lasu i łąki – strefa przejściowa pomiędzy ekosystemami leśnymi (np. lasami liściastymi lub mieszanymi) i ekosystemami łąkowymi pochodzenia naturalnego lub antropogenicznego porośniętymi trawami, turzycami i roślinami zielnymi;
- brzeg lasu i pola uprawnego – strefa przejściowa pomiędzy ekosystemami leśnymi (np. lasami liściastymi lub lasami mieszanymi) i polami uprawnymi obsadzonymi roślinami użytkowymi (np. zbożami, roślinami okopowymi);
- miedza – wąski pas nieuprawianej gleby porośnięty zwartą roślinnością trawiastą, chwastami ruderalnymi i zaroślami, stanowiący strefę przejściową pomiędzy polami uprawnymi obsadzonymi roślinami użytkowymi (np. zbożami, roślinami okopowymi);
- obszary górskie – pasma lub masywy górskie wyznaczające granicę występowania określonych gatunków roślin i zwierząt na danym obszarze geograficznym (np. masyw Mont Ventoux oddzielający florę i faunę północnej i południowej Francji
- górna granica lasu – obszary górskie stanowiące strefę przejściową pomiędzy lasami regla górnego i łąkami wysokogórskimi (Alpy, Karpaty) bądź wysokogórskimi lasami iglastymi (ceja) i formacjami trawiasto-zaroślowymi (paramo) (Andy);
- mokradła – obszary podmokłe porośnięte roślinnością bagienną stanowiące strefę przejściową pomiędzy ekosystemami lądowymi i ekosystemami słodkowodnymi, występujące wzdłuż brzegów jezior, stawów, rzek, strumieni lub kanałów wodnych;
- lasy namorzynowe – obszary podmokłe porośnięte słonoroślami (namorzynami) stanowiące strefę przejściową pomiędzy ekosystemami lądowymi i ekosystemami morskimi, występujące na wybrzeżach mórz i oceanów strefy międzyzwrotnikowej;
- estuaria – rozszerzone, lejkowate ujścia rzek do mórz lub oceanów, otoczone słonymi bagnami porośniętymi roślinnością trawiastą, stanowiące strefę przejściową między ekosystemami słodkowodnymi i ekosystemami morskimi;
- lasy mieszane – strefy przejściowe pomiędzy ekosystemami leśnymi, np. mieszane lasy iglasto-liściaste oddzielające borealne lasy iglaste Kanady od lasów liściastych zrzucających liście na zimę porastających wschodnie stany USA
- lasostep – obszary porośnięte lasami liściastymi (siedliska wilgotne) i roślinnością stepową (siedliska suche), stanowiące strefę przejściową pomiędzy umiarkowanymi lasami liściastymi zrzucającymi liście na zimę i stepami w Eurazji;
- lasotundra – obszary porośnięte roślinnością tundrową i torfowiskową oraz luźnymi drzewostanami złożonymi z niskich drzew (np. brzozy, świerka), stanowiąca strefę przejściową pomiędzy borealnymi lasami iglastymi i tundrą w Ameryce Płn. i Eurazji.
Ekotony stanowiące obszary przejściowe pomiędzy naturalnymi ekosystemami lub biomami są z reguły szerokimi pasami o warunkach zmieniających się stopniowo wzdłuż gradientów środowiskowych. Ekotony występujące pomiędzy ekosystemami naturalnymi i ekosystemami antropogenicznymi (np. agroekosystemami) są natomiast wąskimi i dobrze zdefiniowanymi liniami granicznymi charakteryzującymi się skokowymi zmianami warunków środowiskowych.
Znaczenie ekotonu
Ekoton stanowi obszar charakteryzujący się wysoką różnorodnością biologiczną przejawiającą się obecnością gatunków roślin i zwierząt pochodzących z przyległych ekosystemów i biomów i gatunków występujących wyłącznie w obrębie tego ekotonu (tzw. gatunków brzegowych). Przyczynia się również do zwiększenia różnorodności genetycznej (wewnątrzgatunkowej) pełniąc rolę „pomostu” umożliwiającego przepływ genów pomiędzy różnymi populacjami roślin i zwierząt. Ekotony uczestniczą w procesie krążenia materii i przepływu energii między sąsiadującymi ekosystemami lub biomami zapewniając prawidłowe funkcjonowanie tych układów ekologicznych. Stanowią niezwykle istotną „strefę buforową” chroniącą wrażliwe ekosystemy przed oddziaływaniem różnych stresów środowiskowych, m.in. zmian klimatu, naturalnych klęsk żywiołowych (np. powodzi, suszy, tsunami) bądź zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych (np. mokradła, lasy namorzynowe). Ekotony są także czułymi wskaźnikami zmian klimatycznych zachodzących na kuli ziemskiej.
