Rośliny pionierskie. Definicja pojęcia - rośliny pionierskie
Ekologia.pl Wiedza Encyklopedia rośliny pionierskie
Definicja pojęcia:

rośliny pionierskie

Rośliny pionierskie — Rośliny pionierskie – to gatunki roślin, które dokonują kolonizacji określonego środowiska – nagich skał, zastygłych pól lawy, nowo powstałych wydm (sukcesja pierwotna) bądź terenów zdewastowanych przez działalność przemysłową – hałdy kopalniane, zniszczonych przez pożar czy pozostawionych odłogiem pól uprawnych (sukcesja wtórna).

Gatunki roślin pionierskich wykazują szereg przystosowań pozwalającym im na szybką i efektywną kolonizację nowych obszarów:

Porosty to pierwsze organizmy zasiedlające nowo powstałe siedliska. fot. pixabay.com

Do roślin pionierskich zaliczane są:

  • Porosty – organizmy składające się z grzybów tworzących symbiozę z prokariotycznymi cyjanobakteriami lub eukariotycznymi zielenicami. Są to organizmy bardzo szeroko rozpowszechnione na wszystkich długościach i szerokościach geograficznych, najbardziej charakterystyczne są dla obszarów o trudnych warunkach siedliskowych z ubogą roślinnością – w tundrze, na pustyniach, stepach, wysokich górach oraz na skałach. Główną cechą porostów umożliwiającą przeżycie w niekorzystnych warunkach jest ich zdolność do przetrwania bez dostępu do wody (poikilohydryczność). Porosty są również odporne na bardzo niskie i wysokie temperatury, zasolenie wody morskiej oraz na silne nasłonecznienie i związaną z tym dużą ekspozycję na promieniowanie UV. Organizmy te są zdolne do zasiedlania skał wapiennych, granitowych, betonu, cegieł, dachówek, czy zaprawy murarskiej (są to tzw. epility).
  • Mchy –  niewielkie rośliny, przeważnie występujące w skupiskach w zacienionych i wilgotnych miejscach. Posiadają niewielkie listki (mikrofile), łodyżki oraz chwytniki. Niektóre gatunki mchów występują na skałach i między kamieniami, są zdolne do życia w ekstremalnych warunkach pustyni lodowych na Antarktydzie. Są kolejnymi po porostach organizmami, które osiedlają się na nowo powstałych siedliskach, ich rozkładające się szczątki wraz z kruszoną przez chwytniki skałą przyczyniają się do powstania coraz grubszej warstwy gleby, na której mogą następnie osiedlać się bardziej złożone rośliny.

Początkowe stadia sukcesji na wyspie Surtsey, powstałej w wyniku podwodnej erupcji wulkanicznej w 1963r. Fot. www.vulkaner.no
  • Trawy i turzyce, np. wydmuchrzyca piaskowa (Leymus arenarius), piaskownica któtkoszyjkowa (Ammophila breviligulata) – rośliny pionierskie pojawiające się na nowo powstałych wydmach, szybki wzrost i rozprzestrzenianie oraz wiązkowy system korzeniowy sprawia, że piasek poprzerastany korzeniami szybko zostaje unieruchomiony, co umożliwia osiedlanie się drobnych krzewów, a następnie drzew.
  • Zielenice, trawy morskie z rodzaju Zostera, soliród (Salicornia L.) – rośliny pionierskie wód słonych.
  • Glony, mszaki, nurzaniec amerykański (Vallisneria americana) – rośliny pionierskie wód słodkich.
  • Paprotnik zbrojny (Polystichum munitum), żelazownik (Metrosideros polymorpha), borówka (Vaccinium reticulatum), sadleria (Sadleria cyatheoides) – gatunki pionierskie zastygłych pól lawowych na Hawajach.
  • Storczyki – gatunki pionierskie pojawiające się na gliniastym podłożu.


Gatunki pionierskie pojawiają się również na obszarach, które z różnych powodów zostały pozbawione roślinności, takich jak ugory, tereny poprzemysłowe, obszary zniszczone przez pożary, huragany oraz inne klęski żywiołowe, zręby leśne. Rośliny te zapoczątkowują sukcesję wtórną.

Można zaliczyć do nich:

  • różne gatunki drzew (brzoza, osika, sosna, olsza, wierzba iwa) – drzewa przystosowane do kolonizacji terenów niezalesionych;
  • maliny (Rubus L.);
  • różne gatunki wrzosów (Ericaceae);
  • trawy, turzyce;
  • gatunki z rodziny złożonych (Asteraceae).

Paprocie porastające zastygłe pole lawy na wyspie Hawaii. Źródło: photoeverywhere.co.uk

Sukcesja pierwotna i wtórna
Sukcesja jest to szereg naturalnych zmian składu gatunkowego i struktury biocenozy. Przebiega przez różne stadia, od stadium pionierskiego do osiągnięcia klimaksu – czyli końcowego, stabilnego stadium rozwoju roślinności i gleby.


Sukcesja pierwotna występuje, gdy organizmy żywe kolonizacja tereny pozbawione jakichkolwiek form życia. Jako pierwsze pojawia się stadium luźno rozproszonych porostów, organizmów przystosowanych do ubogich zasobów, jakie oferuje nowe siedlisko. Wydzielane przez porosty kwasy organiczne przyspieszają procesy wietrzenia i kruszenia skał, dzięki czemu zostaje zapoczątkowany proces tworzenia się gleby. W miarę powstawania gleby, porosty zastępowane są przez mchy i odporne na suszę paprocie. Obumierające szczątki mchów i paproci wraz z kruszoną przez nie skałą tworzą coraz grubszą warstwę gleby, w której stopniowo pojawiają się trawy i turzyce, a w kolejnych stadiach krzewy oraz drzewa.

Sukcesja pierwotna, prowadząca do powstania biocenozy lleśnej jest procesem długotrwałym, często trwa nawet kilkaset lat.

Sukcesja wtórna przebiega na obszarze już wcześniej zasiedlonym przez organizmy żywe, lecz pozbawionym tych organizmów w wyniku klęski żywiołowej, czy działalności człowieka. Charakterystyczną cechą sukcesji wtórnej jest szybkie zasiedlanie nowego terenu przez gatunki pionierskie i szybsze niż w przypadku sukcesji pierwotnej zastępowanie ich przez gatunki bardziej złożone z następnych stadiów sukcesji.

Sukcesja wtórna: na łąki i pola leżące odłogiem wraca las. By Tomasz Kuran aka Meteor2017 (Photo taken by Meteor2017) [GFDL or CC-BY-SA-3.0], via Wikimedia Commons
Indeks nazw
Szukaj lub wybierz według alfabetu
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Znaki ekologiczne
Responsible Choice
Responsible Choice
4.7/5 - (19 votes)
Subscribe
Powiadom o
1 Komentarz
Inline Feedbacks
View all comments

Przydaje się