Orkisz należy do pradawnego gatunku zboża, które na nowo wraca do łask. Rosnąca świadomość społeczna związana ze zdrowym odżywianiem i trendem na produkty ekologiczne spowodowała, że na rynku możemy znaleźć coraz więcej wyrobów orkiszowych. Stanowią one lepszą alternatywę dla pszenicy chlebowej, ponieważ zawierają mnóstwo białka, błonnika, witamin i minerałów. Co więcej, mogą je spożywać osoby na diecie redukcyjnej, alergicy, a nawet diabetycy!
Ziarna orkiszu, fot. shutterstock- Orkisz to kłosy kłosom nierówne
- Domowe poletko orkiszu
- Orkisz to złoto naszych przodków
- Orkisz to zboże dla alergików, diabetyków i odchudzających się
- Lekkostrawne produkty orkiszowe, które obniżają cholesterol
- Orkisz to sposób na poprawę ukrwienia organizmu
- Orkisz - garść minerałów dla naszych kości
- Dieta orkiszowa wzmacnia odporność i łagodzi stres
- Dania z orkiszem w polskiej kuchni
Orkisz to kłosy kłosom nierówne
Ostatnimi czasy gorący stał się temat odmian orkiszu. Okazuje się bowiem, że nie każda z nich zasługuje na miano prawdziwej Triticum spelta. Na rynku możemy znaleźć szeroką gamę produktów orkiszowych, takich jak mąka, kasza, płatki, otręby, ziarno, makarony, chleb, kawa czy ciasteczka. Dokonując zakupu powinniśmy jednak zapytać sprzedawcę o dwie rzeczy – ile wynosi procentowa zawartość orkiszu w kupowanym produkcie - oraz – z jakiej odmiany orkiszu został on wykonany. Jeżeli chcemy mieć pewność, że kupujemy pożywienie najlepszej jakości, powinniśmy sięgać jedynie po wyroby zawierające czyste odmiany tego zboża. Zgodnie z notatkami św. Hildegardy – frankońskiej mistyczki i uzdrowicielki z epoki Wieków Średnich - do takowych odmian należą:
- Oberkulmer Rotkorn
- Roter Tiroler
- Schwabenkorn
- Ostro (krzyżówka Oberkulmer Rotkorn)
- Frankenkorn
- Altgold-Rotkorn
- Bauernlaender Spelz
Z kolei pseudo-orkisz, czyli sztucznie skrzyżowane z pszenicą odmiany, których powinniśmy unikać, kryje się pod następującymi nazwami:
- Cosmos
- Rouquin
- Albin
- Hercule
- Lueg
- Hubel
Fałszywy orkisz charakteryzują krótkie kłosy i odmienne okresy wegetacji. Zdradza je również smak, który odróżnią znawcy zbóż. Co ciekawe, nawet certyfikat ekologiczny widniejący na opakowaniu produktu nie gwarantuje nam tego, że kupujemy czystą odmianę orkiszu! Chcąc uniknąć „podróbek” powinniśmy zatem zaopatrywać się w produkty zbożowe u zaufanego, sprawdzonego sprzedawcy albo… podjąć się samodzielnej uprawy „pradawnego” orkiszu!
Domowe poletko orkiszu
Uprawia orkiszu nie wymaga dużego doświadczenia. Należy zaopatrzyć się w jego kłoski i dobrej jakości ziemię. Przeznaczona pod uprawę gleba powinna być odpowiednio odkwaszona – jej pH nie może przekraczać 7. Można ją dodatkowo wzbogacić w składniki pokarmowe i odchwaścić, chociaż zboże to jest wyjątkowo odporne na chwasty, a także większość grzybów. Najlepsze są gleby klas: IIII, IIIa i IIIb i IVa .
Wśród orkiszu występują cztery różne formy: jare, ozime, ościste i bezostne – najczęściej jednak uprawia się odmiany ozime - są one najlepiej przystosowane do polskiego klimatu. Aby uzyskać zadowalające plony, należy pamiętać o odpowiednim nawadnianiu ziemi i zapewnić roślinie optymalne warunki cieplne podczas całego okresu wegetacji. Włączenie domowych wyrobów orkiszowych do codziennej diety z pewnością znacznie wzbogaci naszą codzienną dietę i pozwoli ograniczyć spożycie produktów wykonanych z tzw. zbóż podstawowych.
Pole orkiszu, fot. shutterstock
Orkisz to złoto naszych przodków
Historia orkiszu sięga jeszcze dalej niż do czasów średniowiecza. Zboże to znali już Starożytni. W Imperium Rzymskim spożywali je gladiatorzy i zawodnicy olimpijscy. Zdrowe kłosy cenili także mieszkańcy Bliskiego Wschodu i Germanie, którzy wierzyli, że dodają im one sprawności, siły i inteligencji. W Wiekach Średnich szpelc cieszył się szczególnym uznaniem. Niemiecka mistyczka, Hildegarda z Bingen, przypisywała mu wartości leczniczego zioła. Twierdziła, że ma on właściwości krwiotwórcze, budujące mięśnie i rozweselające. Zgodnie z jej zaleceniami, właściwa dieta powinna stanowić najważniejszy punkt na drodze do osiągnięcia pełni sił witalnych. Podstawą takiej diety powinien być orkisz. Współcześnie dieta orkiszowa nie stanowiłaby większego wyzwania, ponieważ szpelc występuje na rynku w rozmaitych postaciach. Poza pieczywem z tego zboża, w sklepach znajdziemy makarony, płatki, ciastka, mąkę, otręby, kawę, a nawet piwo. Nie zawsze jednak ten gatunek zboża był w naszym kraju równie powszechny, co dzisiaj. Jego uprawy niemal całkowicie zniknęły w latach 80. Powodem była niska cena i znikoma opłacalność produkcji. Na szczęście, obecnie, dzięki trendowi na przywracanie do uprawy starych gatunków zbóż i stworzenie lokalnego rynku zbytu, orkisz na nowo wrócił do łask.
Orkisz to zboże dla alergików, diabetyków i odchudzających się
Orkisz stanowi dużo zdrowszą alternatywę dla popularnej pszenicy chlebowej. Dostarcza więcej białka (13-17 %) niż jej ziarno, zaś zawarty w nim gluten znacznie rzadziej uczula, a nawet jest tolerowany przez niektórych chorych na celiakię. Co więcej, orkisz zawiera tłuszcze, białko, węglowodany, błonnik, cukry, skrobie, sterole, sole mineralne - cynk, fosfor, magnez, mangan, miedź, potas, selen, sód, wapń i żelazo oraz witamin - witamina A, witaminy z grupy B (witamina B1, B2, B3, B5, B6 i B9), witamina E i K.
Znajdziemy w nim także cenne nienasycone kwasy tłuszczowe - linolenowy i linolowy oraz wspierający układ pokarmowy błonnik. Włączenie produktów orkiszowych do diety pomaga obniżyć poziom cholesterolu, przyspiesza przemianę materii, łagodzi dolegliwości ze strony układu pokarmowego, zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych, wspiera diety redukcyjne i jadłospis diabetyków. Co ciekawe, ziarna orkiszu są doskonałym surowcem do wytwarzania napoju przypominającego w smaku kawę, a także nadają się do ekologicznych wypełnień poduszek i materaców.
Lekkostrawne produkty orkiszowe, które obniżają cholesterol
Wysoka zawartość błonnika w ziarnach orkiszu sprawia, że trawienie pokarmów przebiega sprawnie, a składniki odżywcze są łatwiej przyswajane. Zastąpienie pieczywa pszennego orkiszowym zmniejsza ryzyko zaparć, wzdęć, wrzodów i skurczów. Jest ono szczególnie zalecane osobom z poważnymi problemami żołądkowo-jelitowymi. W produkty z orkiszem powinny zaopatrzyć się również osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu we krwi. Zawarty w nich błonnik wpływa bowiem na procesy absorbcji cholesterolu i hamuje jego wchłanianie.
Orkisz to sposób na poprawę ukrwienia organizmu
Zawarta w orkiszu miedź i żelazo mają nieoceniony wpływ na nasz układ krwionośny. Pierwiastki te są niezbędne do tworzenia czerwonych krwinek i optymalnego dotleniania całego organizmu. Dzięki prawidłowemu krążeniu rany goją się szybciej, wzrasta poziom energii, a metabolizm przebiega lepiej. Dodatkowo poprawia się stan naszych włosów, a ryzyko wystąpienia anemii maleje.
Orkisz - garść minerałów dla naszych kości
Skład mineralny orkiszu wpływa dodatnio na stan naszych kości. Zestaw, w skład którego wchodzą: cynk, magnez, miedź, fosfor i selen czuwa nad prawidłowym rozwojem tkanki kostnej. Odpowiednia podaż tych pierwiastków w sposób aktywny zapobiega osteoporozie i innych schorzeniom kośćca związanym ze starzeniem się organizmu.
Dieta orkiszowa wzmacnia odporność i łagodzi stres
Obecna w zbożu orkiszowym tiamina znacznie zwiększa wydajność układu odpornościowego, łagodząc dodatkowo napięcie psychiczne, stres i stany niepokoju. Poleca się je osobom, które są narażone na zwiększony wysiłek zarówno fizyczny, jak i psychiczny. W ziarnach orkiszu znajdziemy także inne witaminy z grupy B, które czuwają nad prawidłowym funkcjonowaniem naszego organizmu.
Ekologia.pl poleca
Z orkiszu można wyrabiać mąkę czy płatki orkiszowe, fot. shutterstock
Dania z orkiszem w polskiej kuchni
Dzięki rosnącej popularności orkiszu, w którym gustują zwłaszcza osoby odżywiające się świadomie, poszukujące produktów ekologicznych, a także pacjenci cierpiący na różne schorzenia układu pokarmowego, zboże to jest coraz częściej obecne w polskiej kuchni. Dieta orkiszowa nie tylko wspomaga diety redukcyjne ze względu na wysoką zawartość błonnika, lecz także dostarcza nam imponującego zestawu witamin i minerałów. Nie bez powodu średniowieczna mistyczka uważała to zboże za niezbędnik zdrowego jadłospisu. Na szczęście obecnie niezwykle łatwo można włączyć orkisz do codziennej diety. W sklepach, poza pieczywem, dostaniemy bez problemu ciastka, makarony, mąkę, płatki, a nawet kawę orkiszową.
Składniki (porcja dla 4 osób):
- 150 g mąki orkiszowej
- 1/3 szklanki cukru brązowego
- pół łyżeczki proszku do pieczenia
- pół łyżeczki soli himalajskiej
- 300 ml mleka kokosowego
- 3 jajka
- 1 łyżka oleju z pestek winogron
- garść rodzynków i migdałów
Przygotowanie:
Mieszamy ze sobą wszystkie składniki, po czym dodajemy do nich mleko kokosowe, jajka, olej i przystępujemy do wyrabiania ciasta. Kiedy masa jest już gotowa, wykładamy nią foremki przeznaczone do wypieku babeczek i wstawiamy wszystko do piekarnika nagrzanego do temperatury 225 st. C. Ciastka pieczemy przez ok. 20 minut.
Smacznego!
Ekologia.pl (Alicja Chrząszcz)
Bibliografia
- Tyburski J., Babalski M.,2007. ; “Uprawa pszenicy orkisz. ”; Poradnik dla rolników. CDR w Brwinowie O/Radom.;
- “http://www.ars.usda.gov”; data dostępu: 2019-10-29
- “http://www.organicfacts.net”; data dostępu: 2019-10-29
- Jacek Rożnowski, Jadwiga Kłosowska, Paweł Polzer; “Żywieniowe i prozdrowotne znaczenie pszenicy orkisz (Triticum spelta L.)”; © Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2015, s. 45-49;
- G.Bonafaccia i in.; “Characteristics of spelt wheat products and nutritional value of spelt wheat-based bread”; sciencedirect.com; 2019-10-29
- E.S. Oplinger i in., Alternative Field Crops Manual; “Spelt”; hort.purdue.edu; 2019-10-29
- Rebecca Williams; “Research explores spelt nutrition”; grdc.com.au; 2019-10-29
- Emmanuelle Escarnot i in.; “Comparative study of the content and profiles of macronutrients in spelt and wheat, a review”; researchgate.net; 2019-10-29
- Katherine Marengo; “What are the health benefits of spelt?”; medicalnewstoday.com; 2019-10-29
