Arnika – właściwości, działanie i zastosowanie arniki
Arnika, to piękne i niepozorne kwiatki, które posiadają wielką moc. Właściwości arniki znane i stosowane były już kilka wieków temu. Roślina ta ma tyle zastosowań, że o mały włos nie wyginęła! W związku z tym trudno ją znaleźć rosnącą na przypadkowej łące. Za sprawą specjalnych upraw jest wykorzystywana w wielu środkach leczniczych.
A jak arnika
Arnika górska, inaczej nazywana też kupalnikiem górskim, pomornikiem lub trankiem górskim zalicza się do rodziny roślin astrowatych. Na zewnątrz wygląda niepozornie – charakteryzuje się krótką łodygą o wysokości 20–60 cm oraz małymi, pomarańczowo-żółtymi kwiatkami. Jej liście są gładkie lub ząbkowane, dość grube, bez ogonków, trochę lepkie.
Arnika rośnie w zachodniej i środkowej Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce największe skupiska tej rośliny znajdują się w Sudetach, Karpatach Wschodnich, na Pomorzu Mazurskim oraz Puszczy Białowieskiej. Powszechnie rozpoznawane są 32 gatunki arniki, w tym wykorzystywana do celów leczniczych arnika górska (Arnica montana L) i łąkowa (Arnica chamissonis). Aktualnie roślinie tej grozi całkowite wyginięcie, dlatego została objęta ochroną w całej Europie. Do przemysłu lekarskiego i kosmetycznego pozyskiwana jest ze specjalnych upraw.
W przeciwieństwie do większości innych ziół, jej cudowne właściwości lecznicze przez długi czas pozostawały nieodkryte. Pierwsze wzmianki na jej temat pojawiły się dzięki Hildegardzie z Bingen, ale dopiero w XVI wieku powstał pierwszy szczegółowy opis arniki. Od tamtej pory arnika zaczęła być wykorzystywana w ziołolecznictwie ludowym. Ostatecznie jednak do powszechnego użytku trafiła w XIX wieku.
Co dobrego znajdziemy w arnice?
Arnika w całości jest surowcem zielarskim stosowanym w kosmetyce czy farmaceutyce, zaczynając od korzenia, a na kwiecie kończąc. Korzeń, łodyga i kwiat zawierają mnóstwo leczniczych substancji, których do tej pory nie do końca wszystkich udało się zidentyfikować. Te najbardziej znane z nich to: flawonoidy, garbniki, goryczki, fenolokwasy, karotenoidy, alkohole trójterprnowe, a także olejek eteryczny. Substancje czynne z ekstraktów pozyskiwanych z arniki bardzo dobrze przenikają przez naskórek, docierając do głębiej położonych warstw skórnych. Dlatego bardzo ważne jest, by przy jej zbieraniu nie uszkodzić korzenia, inaczej utraci wiele z tych surowców. Zbiory tej rośliny odbywają się w okresie letnim, w czerwcu i lipcu.
Właściwości lecznicze arniki
Preparaty na bazie arniki przede wszystkim niwelują obrzęki i siniaki, a tym samym pobudzają krążenie krwi i rozpraszają nagromadzone płyny z uszkodzonych tkanek: krew, osocze i limfę. Arnika górska zawiera substancję aktywną, zwaną helenaliną, która działa na poziomie komórkowym. W trakcie urazu (np. uderzenia) dochodzi do aktywacji białka NF KAPPA-B i przemieszczenia go do komórki. Białko to odpowiedzialne jest za wytwarzanie substancji powodujących stan zapalny, dlatego powstają nieestetyczne i często bolesne siniaki. Helenalina blokuje aktywację NF KAPPA-B, dlatego tak ważne jest użycie preparatu z wyciągiem z arniki górskiej, np. żelu, tak szybko jak to możliwe.
Przy skręceniu, stłuczeniu, zwichnięciu czy w przypadku zakwasów mięśni, arnika jest niezastąpiona – szybko przynosi ukojenie. Poza tym, że działa przeciwzapalnie, usprawnia krążenie i uszczelnia naczynia krwionośne, to preparat z wyciągiem tej rośliny ma też właściwości rozgrzewające i przeciwbólowe. Dodatkowo sprawnie regeneruje uszkodzone tkanki. Dlatego preparaty z arniką są niezwykle cenione przy leczeniu wszelkich urazów i kontuzji.
Ekstrakty pozyskiwane z arniki bardzo łatwo przenikają przez naskórek i docierają do naczynek krwionośnych, powodując ich obkurczenie i jednocześnie wzmacniając ich ścianki. Dlatego też wyciąg z tej rośliny wykorzystywany jest w kosmetykach przeznaczonych do skóry naczynkowej. Co prawda rozszerzone naczynka nie znikną zupełnie, ale po pewnym czasie staną się mniej widoczne, a co ważniejsze – nie będą pojawiały się nowe „pajączki”. Skuteczniejsze efekty uda się osiągnąć, gdy regularnie stosuje się całą linię kosmetyków z zawartością arniki: do oczyszczania skóry, codziennej pielęgnacji, oraz specjalne maseczki i serum.
Wyciąg z arniki to idealny składnik kosmetyków przeznaczonych do cery tłustej, łojotokowej i z wypryskami. Karotenoidy obecne w tej roślinie doskonale sprawdzają się w zwalczaniu trądziku. Z kolei tymol i kwas chlorogenowy wykazują właściwości dezynfekujące – bardzo dobrze radzą sobie nie tylko z bakteriami i wirusami, ale także z grzybami. Delikatnego naparu z arniki można używać do przecierania skóry, zamiast toniku. To także dobry preparat do płukania włosów, jeśli zmagamy się z przetłuszczającymi się kosmykami.
Arnika posiada także właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze. Wszystko za sprawą wspomnianej wcześniej helenaliny oraz flawonoidów, które wykorzystuje się w preparatach stomatologicznych, m.in. w płynach do płukania ust. Pomagają zwalczyć zapalenie dziąseł, a także owrzodzenia dziąseł oraz jamy ustnej. Jest też skutecznym środkiem likwidującym uporczywe afty.
Preparaty z arniką doskonale sprawdzą się, gdy w wyniku zmiennej temperatury doszło do odmrożenia lub oparzenia skóry. Właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze arniki sprawiają, że uszkodzone tkanki szybciej się goją i regenerują. Trzeba jednak zachować ostrożność. Przy ciężkich urazach tkanek, zwłaszcza oparzeniach trzeciego stopnia, preparaty z wyciągiem z arniki nie tylko nie pomogą, ale mogą wręcz zaszkodzić i pogorszyć stan naszej rany.
Preparaty z wykorzystaniem arniki można również stosować doustnie, by wspomóc proces trawienia. Substancje zawarte w tej roślinie pobudzają wydzielanie soków żołądkowych i żółci.
Arnika – zioło przeznaczone dla wszystkich?
Ze stosowaniem arniki trzeba uważać, nie każdy może jej swobodnie używać. Arnika nie jest wskazana dla osób cierpiących z powodu alergii, a także zmagających się z chorymi płucami. W związku z tym, że wiele preparatów na bazie arniki zawiera alkohol (np. nalewki), odradza się spożywanie jej osobom z problemami wrzodowymi i nadżerkami żołądka, a przede wszystkim z chorobą alkoholową. Nie wolno stosować wyrobów z arniki bezpośrednio na otwarte rany i oparzenia II i III stopnia.
Substancje czynne obecne w arnice, zawarte w preparatach dostępnych w aptece, silnie działają na układ krążenia i przewód pokarmowy. Mogą podnosić ciśnienie tętnicze, zaburzać pracę serca, podrażniać żołądek, powodować bóle brzucha oraz wymioty. Preparaty na bazie tej rośliny są niebezpieczne przede wszystkim dla osób z wadami serca i po przebytym zawale. Olejki eteryczne z arniki wywołują silne podrażnienia skóry.
Stosowanie preparatów z arniki, nawet zwykłych naparów czy nalewek, trzeba wcześniej dokładnie uzgodnić z lekarzem. On dobierze odpowiedni preparat i zaleci jego dawkowanie.
Czy przedawkowanie jest możliwe?
Arnikę trzeba stosować z umiarem i rozwagą. Ryzyko przedawkowania produktów z wyciągiem z arniki jest bardzo duże i może wpływać na nieprawidłowe funkcjonowanie organizmu. Gdy po użyciu produktu z arniką wystąpią takie objawy, jak: bóle głowy, zwężenie źrenic, biegunka, nudności i wymioty, przekrwienie żołądka oraz osłabienie pracy serca – niezwłocznie udaj się do lekarza, a nawet i do szpitala. Są to objawy, które mogą prowadzić do licznych powikłań i trwałych uszczerbków na zdrowiu.
Olej z arniki
Olej z arniki powstaje w wyniku procesu maceracji (moczenia) suchych płatków arniki górskiej w oleju słonecznikowym. Charakteryzuje się ostrym, przyjemnym zapachem, który przypomina cynamon. W konsystencji jest półpłynny, o kolorze pomarańczowo-brunatnym. W jego składzie obecne są kwasy tłuszczowe, które stanowią 60 % jego zawartości, flawonoidy w ilości 0,4–0,6 %, w tym pochodne flawonoidów takie jak kwercetyna i kemferol oraz kwasy fenolowe (kawowy, chlorogenowy). Flawonoidy mają działanie moczopędne i korzystnie wpływają na pracę serca. Olej łagodzi silny ból, poprawia krążenie krwi, zmniejsza stan zapalny oraz łagodzi ból reumatyczny. Wykazuje też właściwości antyseptyczne, bakteriostatyczne i przeciwzapalne.
Maść arnikowa
Czynne substancje, które znajdują się w składzie maści arnikowej, dobrze są wchłaniane przez naskórek, tym samym wnikają w głębsze warstwy skóry. Maść doskonale sprawdzi się w leczeniu takich urazów jak krwiaki, stłuczenia, siniaki, liczne obrzęki czy wylewy podskórne. Arnika stosowana jest również w leczeniu chorób reumatycznych i bólu mięśni.
Nalewka arnikowa
Do przygotowania tego roztworu, potrzebne będą 2 łyżki pogniecionych kwiatów arniki, które następnie zalewamy 0,5 l spirytusu, o mocy 70 proc. Zamykamy szczelnie w szklanym naczyniu i odstawiamy je w ciepłe miejsce na około 10 dni. Potem przecedzamy nalewkę i przechowujemy w naczyniu z ciemnego szkła. Najlepiej nadaje się do nacierania bolących stawów i mięśni.
Czy warto stosować preparaty z wyciągiem z arniki?
Arnika posiada moc łagodzenia opuchnięć, stłuczeń i niwelowania siniaków. Pomaga skórze naczynkowej pozbyć się nieestetycznych „pajączków”, zaś skórze trądzikowej uporczywych pryszczy. To tylko niektóre cudowne właściwości tej rośliny i jeśli borykamy się z którymś wcześniej wspomnianym problemem, to jak najbardziej powinniśmy stosować preparaty z wyciągiem z arniki. Jeśli występują jakiekolwiek przeciwwskazania, albo mamy wątpliwości, trzeba udać się o poradę do lekarza. Arnika zawiera cenne substancje, ale niestety nie wszystkim one służą. Warto z rozwagą zażywać tego typu preparatów, gdyż możemy sobie tylko zaszkodzić.
- Izabela Weremczuk-Jeżyna, Halina Wysokińska; "Kultury korzeni transformowanych Arnica montana L. - izolacja metabolitów wtórnych"; biotechnologia 2 (65) 54-60 2004;
- Mirosława Krauze-Baranowska, Katarzyna Kimel; "Arnika górska i jej znaczenie lecznicze w świetle badań naukowych"; armacja Polska, ISSN 0014-8261 (print); ISSN 2544-8552 (on-line);
- Sugier D, Sugier P, Jakubowicz-Gil J, Winiarczyk K, Kowalsk i R.; "Essent ial Oil from Ar nica Montana L. Achenes: Chemical Ch aracteristics and Anticancer Activity."; Molecules 2019; 24(22): 4158. doi: 10.3390/molecules24224158;
- Kowalsk i R, Sugier D, Sugie r P, Ko łodziej B.; "Evaluation of the chemical composition of essential oils with respect to the maturity of flower heads of Arnica montana L. and Arnica chamissonis Less. cultivated for industry."; Ind. C rops Pro d. 2015; 76: 857–865. doi: 10.1016/j.i ndc rop.2015.07.029.;
