Alergie u dzieci – objawy, przyczyny i leczenie alergii u dzieci

Stale rosnąca epidemia alergii na świecie dotyczy nie tylko dorosłych, ale także i dzieci. U tych najmłodszych reakcje uczuleniowe bywają bardzo silne i są łatwe do pomylenia z innymi problemami zdrowotnymi. Symptomy te mogą też być szczególnie dotkliwe, powodując dyskomfort, którym maluchom trudno jest zrozumieć, a tym bardziej znieść. Co każdy rodzic powinien wiedzieć o alergiach u dzieci i sposobach ich zapobiegania?

Z danych epidemiologicznych wynika, że alergie są jednym z najczęstszych problemów zdrowotnych u dzieci żyjących w krajach rozwiniętych. Nawet 1 na 13 maluchów cierpi na uczulenia pokarmowe, zaś z wiekiem rośnie odsetek alergii wziewnych, osiągając wśród młodzieży do 17 roku życia powyżej 15%. Ogólny poziom alergii wśród dzieci szacuje się nawet na 30-35%! Specjaliści alarmują, że ich skutki mogą w wyraźny sposób odbić się na kondycji fizycznej i emocjonalnej, a, co gorsza, w bezpośredni sposób zagrażają nawet życiu. Nawet 700 na 100 tysięcy dzieci doznaje bowiem wstrząsu anafilaktycznego, będącego najbardziej drastyczną reakcją uczuleniową (Wang i in., 2019).

Dlaczego dzieci są podatne na alergie?

Istota uczulenia polega na wadliwym funkcjonowaniu układu immunologicznego. Jego główną rolą jest oczywiście obrona organizmu przed atakami wirusów, bakterii, grzybów, pasożytów, a także ciał obcych dostających się do ustroju. Niestety, z chwilą, gdy system odpornościowy zaczyna wadliwie rozpoznawać wrogów, mówimy o rozwoju alergii. Kontakt z czynnikiem drażniącym, czy to poprzez skórę, inhalację czy skonsumowanie, wywołuje swego rodzaju alarm i uwalnianie się histaminy. Ta ostatnia odpowiada za gwałtowne reakcje towarzyszące uczuleniom.

Niemowlęta i dzieci mają bardzo słabo rozwinięty układ immunologiczny, ponieważ do jego „wytrenowania” potrzeba czasu i licznych doświadczeń. Ograniczony kontakt z potencjalnymi alergenami, zredukowany dziś dodatkowo wskutek rygorystycznych norm higieny i spędzania dużej ilości czasu w czystych, kontrolowanych wnętrzach, skutkuje właśnie silnymi reakcjami uczuleniowymi.

Czynniki ryzyka rozwoju alergii u dzieci

To, czy konkretne dziecko rozwinie alergię, zależy od całego szeregu czynników. Jednym z najważniejszych jest genetyka – fakt posiadania rodziców z uczuleniami znacząco zwiększa ryzyko rozwoju alergii u dziecka. Co ciekawe, dziedziczy się nie tyle poszczególne alergie, co ogólną skłonność do nich!

Poza tym do grupy czynników ryzyka rozwoju uczuleń u dzieci zalicza się również:

• poród przez cesarskie cięcie, który ogranicza kontakt z mikroflorą dróg rodnych matki;
• brak lub skrócony okres karmienia piersią;
• zbyt higieniczne warunki życia we wczesnym okresie niemowlęcym;
• niektóre infekcje i leki przyjmowane przez matkę w okresie ciąży oraz porodu;
• wysokie stężenie pyłów w pierwszym roku życia dziecka;
• miesiąc urodzenia: wiosenne dzieci częściej cierpią na alergie na pyły; jesienne zaś na roztocza
• infekcje wirusowe przebyte w okresie niemowlęctwa;
• wczesna ekspozycja na dym papierosowy.

Nie da się przy tym z całą pewnością stwierdzić, które dziecko i w jakim stopniu cierpieć będzie na uczulenie. Bardzo wiele przypadków wymyka się bowiem wspomnianemu wyżej modelowi ryzyka.

Alergie pokarmowe u dzieci – najczęstsze u niemowląt

Najmłodsze dzieci najczęściej doświadczają reakcji alergicznych na składniki pożywienia, objawiające się zazwyczaj zmianami na skórze. Należą do nich przede wszystkim czerwone wysypki o charakterze pokrzywki bądź też łuszczącej się, suchej skóry. Ponadto alergie pokarmowe mogą powodować biegunki, silne wymioty oraz skurczowe bóle brzuszka. Rzadziej dochodzi do obrzęków, a nawet zablokowania dróg oddechowych.

Uczulenia tego typu najczęściej pojawiają się w pierwszych dwóch latach życia i, jeśli dotyczą mleka, soi, pszenicy lub jaj, mają często tendencję do stopniowego zanikania. Alergie na orzechy, arachidy, owoce morza i ryby pozostają niestety zwykle do końca życia. One też są najczęstszym powodem wspomnianych wyżej wstrząsów anafilaktycznych, które często wymagają hospitalizacji. Inne pokarmy mogące wywoływać reakcje uczuleniowe u dzieci to jabłka, brzoskwinie czy seler.

Niestety, wykrycie składnika diety, który powoduje uczulenie nie zawsze jest łatwe. Stąd pediatrzy polecają wprowadzać do jadłospisu niemowląt pojedyncze produkty i obserwować reakcje na nie. Jeśli system ten zawiedzie, proponuje się zwykle dietę eliminacyjną polegającą na odstawieniu podejrzanych pokarmów, np. mleka modyfikowanego na bazie mleka krowy. Na poprawę stanu małego pacjenta i pełne ustąpienie objawów trzeba jednak często poczekać kilka dni.

Alergie pokarmowe u dzieci nie są leczone w sposób farmakologiczny. Rodzicom poleca się raczej skorygowanie jadłospisu maluszka i konsekwentne unikanie konkretnych alergenów. W późniejszym wieku, pod kontrolą lekarską, można spróbować włączyć kontrowersyjny pokarm do diety z nadzieją, że dojrzalszy układ pokarmowy przestanie traktować go jako nieprzyjaciela.

Ciekawostka: Alergie pokarmowe u dzieci często współwystępują z takimi problemami jak astma, katar sienny czy atopowe zapalenie skóry, nawet, jeśli ich nasilenie przypada na innych okres czasu. Niemowlęta z zaawansowaną lub umiarkowaną egzemą mają nawet 30-50% wyższe ryzyko rozwoju uczulenia na daną strawę.

Alergie wziewne

Niemowlęta co do zasady nie cierpią na uczulenia spowodowane obecnością alergenów w drogach oddechowych. Skłonność do alergii wziewnych pojawia się już jednak często w wieku przedszkolnym i może nasilać się z czasem. Winnym są przede wszystkim pyłki roślin pojawiające się w powietrzu w sezonie wiosenno-letnim, a także roztocza, które, choć towarzyszą nam we wnętrzach przez cały rok, najbardziej dokuczliwe są jesienią. Ponadto problematyczna może być również sierść i ślina zwierząt domowych.

Klasyczne objawy alergii wziewnych obejmują kichanie, łzawienie oczu, zapalenie spojówek oraz intensywny często, wodnisty katar, który nasila się po kontakcie z alergenem. W dłuższym okresie czasu nieleczona alergia wziewna w połączeniu z innymi czynnikami, takimi jak częste infekcje dróg oddechowych, prowadzić może do rozwoju astmy, która polega na zwężeniu się kanalików oskrzelowych. Tutaj najczęstsze symptomy obejmują kaszel, charakterystyczne świsty przy wydechu oraz zadyszkę prowadzącą nawet do zawrotów głowy i omdleń.

Uczulenia na pyły, roztocza i inne wziewne alergeny leczy się poprzez unikanie kontaktu z czynnikiem drażniącym oraz podawanie doustnych leków antyhistaminowych. W rezultacie pokoje alergicznych dzieci muszą być często odkurzane, a pościel i zabawki prane. Roztocza skutecznie niszczy również ekspozycja na słońce lub mróz. Bardziej zaawansowana forma terapii obejmuje odczulanie, które ma za zadanie długoterminowo zredukować siłę reakcji immunologicznych na danych czynnik.

Alergie kontaktowe

Trzecim najczęstszym rodzajem alergii dotykającym również najmłodszych są reakcje na przezskórny kontakt z substancją drażniącą. Problem jest o tyle trudny do diagnozowania, że egzema mająca postać swędzącej czerwonej wysypki z łuszczącymi się plamami bardzo często jest przejawem alergii pokarmowej, nie zaś kontaktowej. Nawet w tym wypadku nasilać ją może jednak suche powietrze, szorstkie tkaniny, pocenie się oraz detergenty czy substancje zapachowe.

Klasyczne kontaktowe zapalenie skóry o podłożu alergicznym je de facto rodzajem egzemy spowodowanym stykiem np. z niklem obecnym np. w kolczykach czy guzikach, roślinami takimi jak bluszcz, dąb czy sumak, składnikami kosmetyków i past do zębów, proszkami do prania pozostającymi na odzieży, barwnikami i aromatami, a nawet niektórymi lekami stosowanymi na skórę. Pokrzywka w postaci czerwonych bąbli pojawia się natomiast zwykle po ukąszeniu owadów, kontakcie ze śliną zwierząt lub pyłkiem kwiatów czy lateksem.

Alergie kontaktowe często mijają same po upływu kilku dni od styczności z alergenem. Te powtarzalne skłaniają zwykle lekarzy do wykonania testów uczuleniowych i poza codzienną ostrożnością mogą wymagać okresowego podawania leków antyhistaminowych w formie tabletek lub kremów, a w bardziej zaawansowanej postaci nawet kortykosteroidów.

Czy można zapobiegać rozwojowi alergii u dzieci?

Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy, ryzyko rozwoju uczuleń u dzieci obciążonych genetycznie można teoretycznie redukować poprzez:

• jak najdłuższe karmienie piersią, względnie stosowanie hipoalergicznego mleka modyfikowanego;
• stopniowe, ale konsekwentne wprowadzanie do jadłospisu alergizujących składników takich jak gluten, jajka czy orzechy już w pierwszym roku życia (wyniki badań naukowych w tym zakresie nie są jednak jednoznaczne);
• redukowanie kontaktu z roztoczami i pyłkami roślin w pierwszych miesiącach życia;
• wczesny kontakt ze zwierzętami futerkowymi – tak długo, jak nie została stwierdzona alergia na ich sierść;
• bezwzględne ograniczanie kontaktu dzieci z dymem papierosowym i to już na etapie ciąży!

Pamiętajmy jednak, że alergie należą do najbardziej dynamicznych problemów zdrowotnych. Wraz z czasem ich przebieg może diametralnie się zmieniać, przybierając na sile, ustępując czy nawet przechodząc w inną postać. W rzeczywistości okazuje się, że spora część małych alergików „wyrasta” ze swoich przypadłości. Tym, którzy mają mniej szczęścia, pomóc mogą natomiast odpowiednio dobrane leki oraz odpowiedzialne podejście rodziców!