- Zmniejszanie się różnorodności biologicznej
- Sposoby ochrony gatunkowej
- Ochrona roślin nasiennych
- Ochrona drzew
- Ochrona zwierząt
Zmniejszanie się różnorodności biologicznej
Tempo zmniejszania się różnorodności biologicznej jest niepokojąco szybkie – szacuje się, że codziennie na świecie wymiera co najmniej jeden gatunek, a za kilkadziesiąt lat nawet połowa gatunków może zniknąć z powierzchni Ziemi.Przyczyny wymierania gatunków:
- niszczenie i przekształcanie siedlisk; wiele gatunków traci środowisko życia w związku z rozbudową dróg i autostrad, urbanizacją, wycinanie lasów w celu pozyskania drewna oraz obszarów na pola uprawne i pastwiska;
- zanieczyszczenie środowiska (kwaśne deszcze, dziura ozonowa, zmiany klimatyczne);
- wprowadzanie obcych gatunków, które zakłócają równowagę ekologiczną; obce gatunki często konkurują z gatunkami rodzimymi o pokarm i przestrzeń, lub polują na te gatunki, np. koty wprowadzone na wiele wysp przyczyniły się do wyginięcia wielu gatunków ptaków, np. nielotnego łazika południowego (Traversia lyalli) z Nowej Zelandii; szczury i myszy zawleczone na statkach powoduje straty w lęgach wielu gatunków ptaków morskich;
- działania mające na celu wytępienie lub znaczne ograniczenie populacji danego gatunku uważanego za szkodnika (drapieżników polujących na zwierzynę łowną lub zwierzęta hodowlane); przykładem gatunku wymarłego w wyniku intensywnych polowań jest wilk workowaty (Thylacinus cynocephalus) z Tasmanii;
- polowania na zwierzęta w celach komercyjnych (skóry tygrysów, gepardów i panter śnieżnych; rogi nosorożców, ciosy słoni afrykańskich);
- pozyskiwanie żywych zwierząt do prywatnych ogrodów zoologicznych, akwariów, sklepów handlujących zwierzętami; corocznie wiele gatunków ptaków chwytanych jest w tym celu w krajach azjatyckich; intensywne zbieranie z naturalnych siedlisk rzadkich i endemicznych gatunków roślin do prywatnych kolekcji (kaktusy, storczyki, epifity, rośliny mięsożerne).
Najskuteczniejszą formą ochrony gatunkowej zwierząt i roślin jest ochrona całych środowisk i ekosystemów. Fot. pixabay.com
Sposoby ochrony gatunkowej
Ochroną gatunkową na terenie danego państwa objęte są wszystkie gatunki roślin i zwierząt rzadkich i ginących. Zabrania się zabijania osobników należących do tych gatunków, zrywania chronionych roślin, niszczenia ich siedlisk, handlowania, w przypadku zwierząt także płoszenia i niepokojenia (np. przez robienie zdjęć), przetrzymywania ich w niewoli czy niszczenia gniazd i lęgów ptaków.Celem ochrony gatunkowej in situ jest zachowanie różnorodności biologicznej w warunkach naturalnych. Ochrona przybiera wtedy postać ochrony obszarowej w parkach narodowych czy rezerwatach.
Ochrona gatunkowa ex situ opiera się na zachowaniu pewnych elementów różnorodności biologicznej (danych gatunków) w warunkach sztucznych, kontrolowanych przez człowieka. Przykładem są programy hodowlane rzadkich gatunków zwierząt prowadzone w ogrodach zoologicznych, programy mające na celu reintrodukcję rzadkich gatunków zwierząt do ich środowiska naturalnego, kolekcje roślin z całego świata w ogrodach botanicznych czy tworzenie banków nasion rzadkich gatunków roślin.
Dla rzadkich i ginących gatunków Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) opracowała światową czerwoną księgę, w której został określony status każdego gatunku i działania w celu ich ochrony. W poszczególnych państwach przygotowano czerwone księgi i czerwone listy dla gatunków krajowych. Wiele gatunków zostało uznanych za zagrożone i objęto je ochroną prawną. W Polsce pod ochroną gatunkową znajduje się ok. 400 gatunków zwierząt, 213 gatunków roślin oraz 256 gatunków grzybów i porostów.
Wilk workowaty (Thylacinus cynocephalus) – gatunek drapieżnego torbacza, wymarłego na skutek intensywnych polowań. By Baker; E.J. Keller. [Public domain], via Wikimedia Commons
Ochrona roślin nasiennych
Wobec roślin stosuje się, obok ochrony środowiska występowania danego gatunku, dwie formy ochrony gatunkowej. Ochrona ścisła polega na wprowadzeniu bezwzględnego zakazu zrywania, kolekcjonowania i niszczenia wybranych roślin. Gatunki objęte ochroną częściową mogą być pozyskiwane w ściśle określonych ilościach i wyznaczonych terminach.
Kakapo – nielotna papuga występująca na Nowej Zelandii, krytycznie zagrożona wyginięciem. Wszystkie osobniki są obecnie utrzymywane na kilku wolnych od drapieżników wyspach u wybrzeży kraju. Celem programu hodowlanego (Kakapo Recovery Plan – plan przywrócenia kakapo) jest odtworzenie populacji gatunku na poziomie 150 dojrzałych płciowo samic.By Mnolf [GFDL, CC-BY-SA-3.0 or CC BY-SA 2.0 ], via Wikimedia Commons
Ochrona drzew
Wiekowe, pojedyncze drzewa najczęściej uznaje się za pomniki przyrody i otacza ochroną, podobnie dzieje się w przypadku starych drzewostanów w parkach narodowych oraz rezerwatach leśnych. Duży nacisk kładzie się na utrzymanie lasów o dużej różnorodności gatunkowej. Ważnym punktem działań ochronnych jest ochrona lasów przed pożarami, przed nadmierną wycinką drzew i nadmiernym pozyskiwaniem runa leśnego.Ochrona zwierząt
Najskuteczniejszą formą ochrony zwierząt, zarówno bezkręgowców i kręgowców jest ochrona całych środowisk i ekosystemów. W niektórych krajach zakłada się hodowle ślimaków o pięknych muszlach oraz rezerwaty, w których rozmnaża się i hoduje liczne gatunki gatunków motyli tropikalnych, co zaspokaja popyt wśród kolekcjonerów i sprawia, że ginie mniej osobników żyjących na wolności.Wiele gatunków zwierząt zostało objętych statusem zwierzyny łownej i wprowadzono dla nich okresy ochronne – czyli okresy, w których zabronione jest polowanie na te gatunki, najczęściej pokrywające się z okresem rozrodu tych zwierząt. Dla ryb wprowadzono limity połowu i wymiary ochronne (nie można łowić osobników mniejszych niż określona dla danego gatunku długość ciała).
Kamieniołom w Krowiarkach - pomnik przyrody. By Jacek Halicki [CC BY-SA 3.0 ], from Wikimedia Commons
Bibliografia
- Richard B. Primack, Anna A. Sher; “An Introduction to Conservation Biology”; Oxford University Press, 2016;
- Andrew S. Pullin,; “Biologiczne podstawy ochrony przyrody”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2017;
- Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006;
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999;
- Ewa Symonides; “Ochrona przyrody”; Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2014;
- promil
