Ból głowy – objawy, przyczyny i leczenie bólu głowy

Ból głowy to problem, z którym choć raz w roku boryka się nawet 75% dorosłych. Niektórzy cierpią na ową przykrą dolegliwością nawet kilka razy w miesiącu. Trudno się też dziwić, że jest to najczęstsza przyczyna nieobecności w pracy lub w szkole, a czasami również impuls do rozwoju depresji czy zachowań antyspołecznych. Jak można więc radzić sobie z nękającym bólem głowy?

Ból głowy potrafi atakować nagle, z zupełnego zaskoczenia. W jednej chwili jesteśmy w szczytowej formie, w drugiej pod czaszką zaczyna rodzić się napięcie, które w ciągu kilku godzin może przerodzić się w cierpienie uniemożliwiające poruszanie się, mówienie, a nawet utrzymanie otwartych oczu. Do wieku lat piętnastu dwoje na troje dzieci zna już dobrze ból głowy, a wśród dorosłych wskaźnik ten wynosi nawet 90%!

Dlaczego głowa boli?

Sama lokalizacja bólu głowy mogłaby skłaniać nas do przekonania, że boli nas mózg. W rzeczywistości, w mózgu nie ma nocyreceptorów, które są w stanie reagować bólem na określone bodźce – stąd operacje na otwartym mózgu można prowadzić bez znieczulenia! Za przykre dolegliwości odpowiadają natomiast nerwy czaszkowe, a konkretnie nerw trójdzielny, który przewodzi doznania z czaszki, naczyń krwionośnych w jej wnętrzu i na zewnątrz, opon mózgowych, a także twarzy – ust, oczu, uszu czy nosa. Ból pojawia się, gdy jeden z nocyreceptorów umieszczonych w tych strefach zostanie poddany stymulacji, np. wskutek zapachu czy stresu, a sygnał przesłany zostaje nerwem trójdzielnym do mózgu. Tutaj wzgórze reguluje już nasilenie doznań, a także symptomy często towarzyszące bólowi głowy, np. nudności, światłowstręt czy wrażliwość na hałas.

Rodzaje bólu głowy

W literaturze medycznej opisano już nawet 150 rodzajów bólu głowy. Dzieli się je na pierwotne i wtórne, a dalej na podgrupy wedle rodzaju odczuć, ich lokalizacji oraz dodatkowych symptomów towarzyszących. Najczęstszy i najbardziej typowy ból głowy określany jest jako ból napięciowy i ma natężenie łagodne do umiarkowanego, a trwa od 30 minut od kilku dni. Porównuje się go do ciągłego ucisku na czoło, głowę lub szyję – jakby zaciskała się na nich żelazna obręcz.

Pośród innych, częściej spotykanych bólów głowy można wymienić, m.in:

• bóle klasterowe – bardzo silne, napadowe i zazwyczaj krótkotrwałe, choć mające skłonność do powtarzania się co jakiś czas, często o tej samej porze dnia;
• połowiczne bóle głowy o ciągłym, fluktuującym charakterze, pojawiającym się zawsze na tej samej stronie twarzy lub głowy;
• kłujące bóle głowy – opisywane jako zupełnie nieoczekiwane epizody silnego bólu trwającego 1-10 sekund, zupełnie jakbyśmy zostali dźgnięci szpikulcem do głowy;
• zatokowy ból głowy zlokalizowany w okolicach czoła, nosa i policzków, a czasem również za oczami i związany z infekcją zatok przynosowych.

Ponadto bóle w okolicach czaszki mogą przyjmować charakter palący, ćmiący czy uciskający, a towarzyszyć im mogą dodatkowo łzawienie spojówek, zawroty głowy, asymetrycznie opadające powieki czy nawet wymioty. Ogólnie rzecz ujmując, rozróżnia się także bóle nagłe i chroniczne, pojawiające się przez większość dni w miesiącu.

Ból głowy a migrena

Migrena jest jednym z rodzajów bólów głowy. Szacuje się, że dotyka nawet co siódmego człowieka na Ziemi, w tym trzy razy częściej kobiety (Steiner, 2013). Charakteryzuje się ją jako pulsujący ból, który często obejmuje tylko jedną stronę głowy. Jego nasilenie jest umiarkowane do bardzo silnego, a nieleczony trwa do 4 do nawet 72 godzin! Towarzyszy mu wrażliwość na światło, zapachy i dźwięki, zaś bieżące czynności fizyczne mogą go nasilać. Niektóre migreny przebiegają z tzw. aurą, czyli zaburzeniami wzroku obejmującymi mroczki, błyski czy nieostre widzenie. Współcześnie uważa się, że migrena ma zazwyczaj podłoże genetyczne, choć pojawia się również w związku z innymi problemami, np. depresją, bezsennością, czy zmianami hormonalnymi w ramach cyklu miesiączkowego.

Możliwe przyczyny bólu głowy

Jako jeden z najpowszechniejszym symptomów odczuwanych przez człowieka, ból głowy może mieć najróżniejsze przyczyny – od niewyjaśnionych po tak powszechne jak stres, niewyspanie czy przepracowanie. Bardzo często towarzyszy niezdrowemu stylowi życia obejmującemu nadmiar alkoholu i kofeiny, nieregularność posiłków czy snu oraz uzależnienie od mediów elektronicznych.
Jako typowa kobieca przypadłość bóle głowy towarzyszą fluktuacjom hormonów w ramach cyklu miesiączkowego i są jednym z podstawowych symptomów ciąży w pierwszym trymetrze, chociaż pojawiają się i w późniejszych miesiącach. Migreny i inne typy bólów bywają również skorelowane ze zmianami pogody, zanieczyszczeniem środowiska, ekspozycją na chemikalia lub dym papierosowy, a nawet konsumpcją określonych pokarmów typu dojrzewające sery, drożdże, wędliny czekolada czy czerwone wino. Czasami obserwowane są po intensywnym wysiłku fizycznym lub współżyciu seksualnym. Sama migrena bywa często zainicjowana silnymi emocjami, niskim poziomem cukru we krwi czy intensywną wonią.

Do wtórnych bólów głowy, będących jedynie symptomem innych problemów zdrowotnych, zalicza się infekcje wirusowe i bakteryjne, zwłaszcza zatok, ucha i zębów, ale także opon mózgowych. Do tej kategorii zaliczane są również bóle z przedawkowania alkoholu, będące wynikiem alergii, a także skutkiem urazów głowy. W rzadkich wypadkach ból głowy bywa również zwiastunem guza mózgu lub zaburzeń naczyń krwionośnych w obrębie czaszki, łącznie z udarem, krwawieniem wewnątrzczaszkowym czy obecnością tętniaka.

Wreszcie, bóle głowy bywają także powikłaniem punkcji kręgosłupa lub znieczulenia podpajęczynówkowego, gdy zaczyna wyciekać płyn mózgowo-rdzeniowy, a także efektem strukturalnych zmian lub nieprawidłowości w obrębie kręgosłupa, zwłaszcza odcinka szyjnego.

Domowe sposoby na ból głowy

Ponieważ bóle głowy trapią ludzkości od tysięcy lat, choć może nie w takim natężeniu jak współcześnie, nie brakuje sposobów na łagodzenie dolegliwości bez środków farmakologicznych. Jedną z najprostszych i zaskakujących skutecznych metod na pokonanie zbliżającego się wyczuwalnie ból jest wypicie w przeciągu godziny pół litra wody. Okazuje się bowiem, że nawet minimalne odwodnienie negatywnie oddziałuje na system nerwowy, zwłaszcza, jeśli zaburzeniu uległa również równowaga elektrolitów.

Ponadto do klasyki domowych terapii należą również zimne lub ciepłe kompresy na czoło, przy czym te pierwsze są faworyzowane przez większość osób. Nie zaszkodzi dodatkowa drzemka lub wcześniejsze położenie się spać, choć w wielu przypadkach równie skuteczna jest joga pobudzająca krążenie krwi w organizmie. Dalej, poleca się także akupresurę, a konkretnie uciskanie punktu L4 między kciukiem a palcem wskazującym oraz punktu PC6, trzy place ponad nadgarstkiem (Allais, 2012).

Niebagatelną rolę w domowym leczeniu odgrywają również środki naturalne, takie jak olejki eteryczne, zwłaszcza z lawendy (Sassanejad, 2012), świeży korzeń imbiru (Maghbooli, 2014), ekstrakty z lepiężnika i złocienia maruna. Z suplementów przy nawracających bólach głowy poleca się natomiast preparaty z magnezem oraz witaminami z grupy B.

Poza domem pomocy można szukać również u specjalistów z zakresu medycyny alternatywnej, zwłaszcza masażystów oraz praktyków akupunktury. Ta ostatnia jest szczególnie skuteczna przy leczeniu migren (Vickers, 2012).

Farmakologiczne leczenie bólu głowy

Niestety, większa część z nas przy pierwszym objawie bólu głowy otwiera natychmiast szufladę z lekami i sięga po środki przeciwbólowe sprzedawane bez recepty na bazie paracetamolu, ibuprofenu, kwasu acetylosalicylowego czy naproksenu. Są one zazwyczaj bardzo skuteczne w łagodzeniu umiarkowanego bólu, ale ich nadużycie prowadzi do zaburzeń układu pokarmowego, pracy wątroby lub nerek, a paradoksalnie również cyklicznych bólów głowy zwanych polekowymi.

Lekarze na bardzo dokuczliwe bóle głowy zapisują również silniejsze leki, takie jak ketoprofen czy tramadol, które stosować należy jednak z jeszcze większą ostrożnością. Ponadto, klasterowe bóle głowy i migreny leczy się również zastrzykami na bazie tryptanu, kroplami do nosa z lidokainą, jak również doustnymi preparatami z dihydroergotaminą czy kofeiną oraz antydepresantami. We wczesnej fazie bólu pomóc mogą również inhalację tlenem.

Kiedy ból głowy wymaga wizyty u lekarza?

Bywa, że ból głowy jest zupełnie nietypowy i towarzyszą mu symptomy, które mogą wskazywać na zagrożenie zdrowia, a nawet życia. Bezwzględnie więc należy udać się na pogotowie, kiedy doznamy bólu głowy o niespotykanym dotąd natężeniu, zwłaszcza, jeśli pojawił się bardzo nagle po takich aktywnościach jak kaszel, pochylenie do przodu czy współżycie seksualne. Niepokojące są również bóle głowy przebiegające z gwałtownymi wymiotami, drgawkami, zaburzeniami widzenia, mowy lub zachowania, sztywnością szyi oraz słabością lub dziwnymi odczuciami z jednej strony ciała. Konsultacji wymaga ponadto ból głowy, który nie reaguje na żadne leczenie lub się pogarsza i uniemożliwia nam normalne funkcjonowanie.

Niestety, większość osób genetycznie obciążona skłonnością do bólów głowy będzie musiała nauczyć dawać sobie radę we własnym zakresie. Lekarze wskazują, że kluczowym czynnikiem sukcesu w tym kontekście jest samodzielne diagnozowanie i unikanie sytuacji prowokujących ból, jak również skuteczne gaszenie go w zalążku – jeśli to możliwe, bez nieustannego stosowania środków przeciwbólowych!