Sos tatarski – właściwości, skład i zastosowanie sosu tatarskiego

Sos tatarski to jeden z najpopularniejszych sosów w Europie. Pierwsze wzmianki na jego temat pojawiają się już w XVIII-wiecznych angielskich książkach kucharskich. Informacje dotyczące sosu tatarskiego odnajdujemy również w polskich księgach kulinarnych pochodzących z XIX wieku. Sos tatarski można dodać do jajek, owoców morza czy mięsa. To także smaczny dodatek do brytyjskiej potrawy fish and chips. Poznajmy lepiej ten przysmak, który zawładnął podniebieniami Brytyjczyków, Polaków i Francuzów.

Sos tatarski – co to takiego?

Sos tatarski to sos oparty na majonezie lub sosie majonezowym i pikantnych dodatkach takich jak marynowane w occie warzywa czy zioła. Często stosowanym dodatkiem do sosu są korniszony, sok z cytryny czy pietruszka, estragon i koper. Sos tatarski jest uznawany za danie typowe dla kuchni polskiej, angielskiej oraz francuskiej, ale jest chętnie jedzony także w Nowej Zelandii, Australii czy Południowej Afryce.

Nazwa sosu pochodzi od Mongołów, określanych przez miejscowych jako Tatarzy. Najechali oni Europę w XIII wieku. W rzeczywistości Tatarzy mają niewiele wspólnego z sosem. W poprzednich epokach nazwy dań były często dostosowane do modnych kwestii, aby przyciągnąć uwagę społeczeństwa.

Z powstaniem sosu tatarskiego wiąże się pewna historia. Wszystko zaczęło się od przyniesienia przez Mongołów do Rosji tradycji jedzenia drobno mielonego mięsa na surowo. Stamtąd przepis trafił do Hamburga, a następnie za pośrednictwem niemieckich emigrantów do Stanów Zjednoczonych. To tam pasztecik z surowej mielonej wołowiny z cebulą i bułką tartą nazywano stekiem z Hamburga. Do Europy wrócił już pod nazwą steak a’lla Americane. Z upływem czasu ten przysmak został nazwany tatarem ze steaków, a użyty w nim sos – sosem tatarskim.

Samo wyrażenie: mięso czy ryby ‘’po tatarsku’’ oznacza pieczenie mięsa tuż po panierowaniu go w pokruszonym chlebie lub grzankach. W poprzednich stuleciach niektóre tego typu potrawy serwowano z dodatkiem sosu stworzonego z cebuli, oleju, octu, musztardy oraz soku cytrynowego. W późniejszych recepturach dodawano także do tej mieszanki żółtko ugotowanego jajka. Taki sos pojawia się w przepisie na Gołębie po tatarsku z zimnym sosem w książce kucharskiej Johna Notta zatytułowanej ‘’The Cooks and Confectioners Dictionary or the Accomplish’d Housewife’s Companion’’ z 1723 roku.

Sos tatarski jako niezależne danie pojawia się w książkach kucharskich dopiero w XIX wieku. Początkowo niektóre przepisy nie zawierają żółtka jaj. We francuskim przepisie z 1825 roku zawartym w książce kucharskiej ‘’Manuel de gastronomie’’ pojawiają się okruszki chleba.

W brytyjskiej książce kucharskiej ‘’The Gastronomic Regeneration’’ z 1849 roku w sosie tatarskim znajdujemy takie składniki jak korniszony, kapary, pietruszka, szalotka, francuska musztarda oraz szczypta pieprzu Cayenne. W polskiej sztuce kulinarnej przepis na sos tatarski z żółtkami jajek na twardo odnajdujemy w książce Józefa Schmidta zatytułowanej ‘’Kuchnia polska czyli dokładna i długą praktyką wypróbowana nauka sporządzania potraw mięsnych i postnych’’ z 1860 roku.

W 1903 roku Auguste Escoffier podał przepis na remoladę z musztardą i esencją z sardeli, ale w pozostałej części swojej książki do określenia tego sosu używał pojęcia ‘’sos tatarski’’. W Austrii i Czechach nadal remolada jest utożsamiana z sosem tatarskim. Paul Bocuse w XX wieku opisał sos tatarski jako remoladę, w której charakterystyczne purée z sardeli ma zostać zastąpione gorącą musztardą Dijon.

W XX i XXI wieku sos tatarski zaczęto przygotowywać na bazie gotowego majonezu kupowanego w sklepach. Mimo to w książce kucharskiej z 1988 roku ‘’Kuchnia polska’’ stosowanie majonezu było wciąż nowością i wariantem. Polecano wykonywanie sosu zgodnie z tradycją. Obecnie w sklepach możemy kupić gotowy sos tatarski. Istnieje również możliwość zamawiania sosu tatarskiego jako dodatku do potraw w restauracjach.

Właściwości i wpływ na zdrowie sosu tatarskiego

Sos tatarski ma wyjątkowo wysoką zawartość potasu – 495 mg na łyżeczkę. Nasze dzienne zapotrzebowanie na potas wynosi 3500 mg. Stwarza to ryzyko dla osób z chorobą nerek lub osób, które przyjmują leki zmniejszające zdolność nerek do wydalania potasu. Pamiętaj jednak, że sos tatarski jest zwykle stosowany w niewielkich ilościach. Przedawkowanie potasu może doprowadzić do hiperglikemii, która objawia się arytmią serca oraz osłabieniem mięśni. Z drugiej strony dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości potasu jest korzystne dla zdrowia. Potas odrywa bowiem ważną rolę w procesie regulacji ciśnienia krwi. Potas łagodzi różnego rodzaju bóle. Z tego względu warto wprowadzić go do diety osoby borykającej się z tym problemem.

Dodatkowo sos tatarski jest kaloryczny: 100 gramów to aż 150 kcal. Dlatego jedzenie sosu tatarskiego nie jest wskazane osobom na diecie odchudzającej. Poniższa tabelka prezentuje obecność niektórych składników odżywczych w sosie tatarskim.

Sos tatarski w różnych krajach

Sos tatarski jest spotykany w kuchniach całego świata. We Francji sos tatarski składa się z majonezu, roztartego żółtka z jajka na twardo, posiekanego białka i posiekanego szczypiorku. W Austrii majonez miesza się z kaparami, korniszonami i natką pietruszki. W Australii i w Anglii jest chętnie jedzony z tzw. fish and chips, tradycyjnym daniem składającym się z pieczonej w cieście ryby i frytek. W brytyjskich przepisach na sos tatarski znajdziemy kapary, korniszony, sok z cytryny oraz koper. W amerykańskim wydaniu sos tatarski zawiera posiekane pikle, kapary, cebulę lub szczypiorek oraz świeżą pietruszkę. Często dodaje się do niego także posiekane jajka na twardą albo oliwki. W amerykańskim sosie tatarskim znajdziemy niekiedy cebulkę koktajlową oraz musztardę diżońską. W czeskich i austriackich restauracjach sos tatarski jest utożsamiany w remoladą. Te dwa określenia są używane tam zamiennie. Sos tatarski w wersji greckiej jest wzbogacony o miód lub syrop klonowy, pikle, cebulę mieloną, biały ocet lub sok z cytryny oraz pieprz. We współczesnych greckich wersjach tego sosu zamiast majonezu podaje się mniej kaloryczny jogurt grecki. Tym samym sos tatarski traci swój pierwotny skład.

Sos tatarski w kuchni

Sos tatarski znajduje zastosowanie w kuchni. Najczęściej dodaje się go do dań z owoców morza, na przykład do małży czy smażonych ostryg. Bardzo dobrze smakuje również z popularnym brytyjskim daniem Fish and chips, czyli po prostu rybą i frytkami. Sos tatarski chętnie nadaje smaku również różnego rodzaju pastom rybnym i innym daniom na bazie ryb. Sos tatarski jest bardzo chętnie jedzony również z dodatkiem jajek, którym dodaje smaku.

Przepis na sos tatarski

Sos tatarski z powodzeniem można przygotować samodzielnie w domu. Poniżej prezentujemy przepis na ten przysmak.

Składniki:

• 200 ml majonezu
• 3 łyżki kaparów, osuszone i posiekane
• 3 łyżki ogórków, odsączone i posiekane
• 1 mała cebula szalotka, drobno posiekana
• wyciśnięty sok z cytryny
• 3 łyżki posiekanej świeżej pietruszki
• płatkowane sól morska i świeżo zmielony pieprz czarny

Przygotowanie:
Wymieszaj wszystkie składniki w małej misce. Podawaj natychmiast. W razie potrzeby przechowuj w lodówce.

Sos tatarski jako najbardziej znanych sos w Polsce

Sos tatarski to jeden z najbardziej znanych sosów w Polsce oraz innych krajach europejskich, głównie w Wielkiej Brytanii i Francji. Tradycyjnie dodaje się go do różnych dań – ryb, mięs czy jajek. W zależności od kraju, w którym jest przygotowany, sos tatarski posiada odmienne składniki. Najpopularniejsze dodatki do sosu tatarskiego do korniszony, cebula szalotka oraz żółtka jajek. Pod koniec XX wieku sos tatarski zaczęto przygotowywać na bazie gotowego majonezu. Pierwsze wzmianki o sosie tatarskim pochodzą z XVIII wieku. Sos tatarski był chętnie wykonywany również na ziemiach polskich, o czym świadczy bogata literatura kulinarna. Przepisy na sos tatarski odnajdujemy między innymi w książce kucharskiej Józefa Schmidta. Sos tatarski mimo że dobrze smakuje i ma bogatą tradycję, jest również bardzo kaloryczny. Z tego powodu nie jest polecany osobom, które planują zrzucić nadliczbowe kilogramy. Zawiera również dużą ilość potasu, co ma swoje wady i zalety. Potas w odpowiedniej ilości reguluje ciśnienie krwi oraz łagodzi bóle mięśni. Przedawkowanie potasu prowadzi natomiast do hiperglikemii, a w skrajnych przypadkach nawet do arytmii serca. Aby zachować zdrowie, nie powinniśmy przesadzać z jego jedzeniem. Sięgając więc po sos tatarski powinniśmy zachować umiar.