Rekultywacja gruntów
Rekultywacja (odtwarzanie) gruntów jest procesem nadającym lub przywracającym gruntom zdegradowanym i zdewastowanym wartości użytkowych i przyrodniczych, które utraciły m.in. na skutek zmiany lub pogorszenia się stanu środowiska, działalności przemysłowej (głównie przemysłu górniczo-hutniczego) lub niewłaściwie prowadzonej działalności rolniczej. Głównym celem rekultywacji gruntów jest możliwość ich późniejszego użytkowania na potrzeby rolnictwa, leśnictwa i rekreacji.Techniczna (podstawowa) rekultywacja gruntów obejmuje:
- właściwe ukształtowanie rzeźby terenu;
- poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych gleby;
- odtwarzanie gleby poprzez pokrycie gruntów skażonych warstwą świeżej gleby (np. zasypywanie hałd pokopalnianych);
- meliorację – uregulowanie stosunków wodnych w glebie poprzez nawadnianie gruntów przesuszonych i osuszanie terenów podmokłych;
- umacnianie skarp;
- budowę dróg dojazdowych.
Rekultywacja terenów dawnej kopalni odkrywkowej. Wikimedia.org
- wyrównanie powierzchni gruntu;
- przysypanie powierzchni gruntu warstwą świeżej, żyznej gleby o grubości 30-50 cm;
- utwardzenie gleby;
- zaoranie;
- właściwe nawożenie i nawadnianie gruntu;
- chemiczne odtruwanie w przypadku gruntów skażonych;
- wprowadzenie roślin próchnicotwórczych (trawy, łubin i inne gatunki roślin motylkowych);
- zalesianie.
Zalesianie hałdy na obszarze Kopalni Węgla Kamiennego Halemba. Wikimedia.org
Rekultywacja wód
Rekultywacja wód jest procesem mającym na celu przywrócenie zanieczyszczonym wodom powierzchniowym płynącym ich pierwotnej funkcji hydrobiologicznej, gospodarczej oraz rekreacyjnej.Rekultywacja wód powierzchniowych obejmuje:
- zwiększenie dopływu czystych wód;
- przepłukiwanie;
- natlenianie wód;
- regulację biegu rzeki, np. przywrócenie rzece naturalnego, meandrującego koryta;
- introdukcję wybranych gatunków ryb i zooplanktonu.
Rekultywacja wód podziemnych obejmuje oczyszczanie warstwy wodonośnej (eliminację stwierdzonego zanieczyszczenia) za pomocą:
- izolacji źródła zanieczyszczenia za pomocą barier ochronnych;
- wydobycia substancji wywołującej zanieczyszczenie zbiornika;
- unieszkodliwienia substancji wywołującej zanieczyszczenie w warstwie wodonośnej (obróbka fizykochemiczna, biodegradacja);
- ograniczenia emisji zanieczyszczeń;
- zmiany sposobu użytkowania wód.
Przywracanie rzekom naturalnego biegu jest jedną z metod rekultywacji wód płynących. Wikimedia.org
Rekultywacja jezior
Rekultywacja jezior ma na celu poprawę jakości wody w jeziorach zeutrofizowanych (przeżyźnionych), a także ich przywrócenie cech fizycznych, chemicznych i biologicznych jak najbardziej zbliżonych do stanu naturalnego. Główną przyczyną degradacji ekosystemów jeziornych jest nadmierny dopływ nutrientów (głównie związków azotu i fosforu) skutkujący nadmiernym rozwojem i zakwitami fitoplanktonu. Rekultywacja ekosystemów jeziornych polega więc w głównej mierze na usunięciu lub ograniczeniu głównej przyczyny eutrofizacji, czyli dopływu nutrientów.Rekultywacja jezior o dużym stopniu eutrofizacji wymaga zastosowania szeregu metod mających na celu ograniczenie biomasy fitoplanktonu (sinic, glonów) wywołującego zakwity; w tym przypadku nawet całkowite ograniczenie dopływu nutrientów często okazuje się nieskuteczne.
Metody te obejmują:
- likwidację kolonii sinic za pomocą działających wybiórczo trucizn (np. siarczanu miedzi);
- usuwanie materii organicznej nagromadzonej w zbiorniku poprzez sztuczny odpływ wody z warstw przydennych;
- destratyfikację (burzenie stratyfikacji termicznej jeziora) – sztuczne napowietrzanie przydennych warstw wody poprzez wtłaczanie sprzężonego powietrza przy dnie i wprowadzanie wody jeziora w ruch cyrkulacyjny; proces ten ma na celu dostarczenie tlenu warstwom przydennym oraz ograniczenie rozwoju fitoplanktonu;
- sztuczne napowietrzanie dolnej warstwy jeziora (hypolimnionu) bez burzenia stratyfikacji termicznej; głównym celem metody jest natlenienie głębszych warstw jeziora, co wpływa na poprawę warunków życia zamieszkujących tę strefę organizmów, a także powoduje wytrącanie się nierozpuszczalnych związków fosforu niedostępnych dla fitoplanktonu;
- stymulowanie procesów denitryfikacji poprzez wprowadzanie azotanów na powierzchnię osadów przydennych;
- bagrowanie – mechaniczne usuwanie osadów przydennych;
- biomanipulację – ograniczanie eutrofizacji jezior poprzez wprowadzanie gatunków ryb drapieżnych (np. szczupaków), które ograniczają populację ryb odżywiających się planktonowymi organizmami (np. rozwielitkami); wzrost populacji rozwielitek odżywiających się glonami zapobiega kolejnym zakwitom, co wpływa na poprawę warunków tlenowych w przydennych warstwach jeziora oraz na rozwój wodnych roślin kwiatowych (makrofitów); rośliny te umacniają osady denne jeziora, unieruchamiając w nich nutrienty, dzięki czemu stają niedostępne dla fitoplanktonu.
Aerator (napowietrzacz) wykorzystywany w procesie rekultywacji silnie zeutrofizowanego Jeziora Głębokiego w Szczecinie. Wikimedia.org
Bibliografia
- Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. IX. ”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999;
- Gary W. VanLoon, Stephen J. Duffy; “Chemia środowiska”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007;
- January Weiner; “Życie i ewolucja biosfery – podręcznik ekologii ogólnej”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008;
- Zdzisław Kajak; “Hydrobiologia – limnologia. Ekosystemy wód śródlądowych”; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998;
- promil
