Duszności – objawy, przyczyny i leczenie duszności

Duszności same w sobie nie są chorobą, ale symptomem potencjalnie wskazującym na problemy oddechowe, sercowe, nerwowo-mięśniowe, a nawet psychogeniczne. Naucz się je rozpoznawać i redukować we własnym zakresie, aby poprawić komfort codziennego życia. Kiedy warto udać się z dusznościami do lekarza?

Ogromna większość populacji doświadcza duszności w krótszych lub dłuższych okresach i różnym natężeniu. Definiuje się je jako poczucie braku tlenu i niemożności oddychania wystarczająco szybko lub głęboko. Warto podkreślić, że jest to tylko subiektywne wrażenie, które w rzeczywistości nie stanowi zagrożenia dla zdrowia, choć jest bardzo uciążliwe. Przypomnijmy, że oddychanie jest procesem regulowanym układem autonomicznym, co pozwala nam nabierać regularnie tlen, bez świadomego myślenia o tym. Jego pracę reguluje centralny system nerwowy połączony z mechanoreceptorami i chemoreceptorami zlokalizowanymi w drogach oddechowych. To właśnie ich aktywność odpowiada za poczucie duszności.

Jak rozpoznaje się duszności?

Różni ludzie w odmienny sposób odczuwają i określają fenomen zwany dusznościami. Mówi się o ciasności w klatce piersiowej, tlenowym głodzie, trudnościach w zaczerpnięciu powietrza, a nawet uczuciu duszenia. Czasami towarzyszy im przyspieszenie tempa oddechu bądź tętna, czasami dodatkowym symptomem bywają słyszalne świsty lub szmery.

Duszności są naturalną reakcją organizmu na ekstremalny wysiłek fizyczny, niskie temperatury oraz przebywanie w bardzo wysoko położonych lokalizacjach. Często dokuczają też osobom otyłym. Poza tymi sytuacjami są jednak zazwyczaj objawem problemów medycznych, które należy zgłębić. Jeśli więc regularnie doświadczasz duszności lub są one nagłe i bardzo intensywne, zgłoś się jak najszybciej do lekarza. Symptomy takie jak ból w klatce piersiowej, mdłości, omdlenie, zaburzenia świadomości i niebieski odcień ust powinny skłaniać do natychmiastowego wezwania karetki. Konsultacji wymagają też zawsze duszności, którym towarzyszy obrzęk stóp i kostek, gorączka i zimnica oraz świszczący oddech.

Aby postawić diagnozę lekarz powinien przeprowadzić szereg testów, które obejmują przede wszystkim spirometrię, oksymetrię, RTG klatki piersiowej lub tomografię komputerową, EKG oraz podstawowe badania krwi.

Duszności jako objaw problemów płucnych i krążeniowych

Potrzeba zaczerpnięcia większej ilości powietrza może być odpowiedzią mózgu na faktyczny niedostatek tlenu we krwi. Występuje on dość często w przypadku schorzeń płuc lub serca, czyli organów, które bez ustanku dbają o dotlenianie wszystkich komórek ciała. Jakikolwiek problem na etapie pobierania powietrza do płuc, przekazywania tlenu do krwi i rozprowadzania go po organizmie może więc skutkować uczuciem duszności.

Nic dziwnego, że w przypadku powtarzających się problemów z oddychaniem przede wszystkim podejrzewa się zaburzenia pracy płuc. Faktycznie, duszności mogą być wynikiem astmy, alergii wziewnych, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (COPD) czy zakrztuszenia, o którym niekoniecznie musimy wiedzieć – wystarczy, że ciało obce przypadkowo znajdzie się w niewłaściwym odgałęzieniu przełyku. Poza tym duszności towarzyszą często infekcjom dróg oddechowych, takim jak zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, grypa czy Covid-19. Niestety, przyczyną problemów z oddychaniem mogą być też poważne schorzenia takie jak zwłóknienie płuc, nadciśnienie płucne, zapadnięcie płuca, zatorowość płucna, sarkoidoza lub nowotwór. Stwarzają one bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i bezwzględnie wymagają pomocy lekarskiej.

Bywa jednak też tak, że płuca działają bez zarzutu, a problem z dotlenieniem krwi pojawia się na poziomie układu sercowo-krążeniowego. Bardzo często jest to po prostu niedokrwistość (anemia), czyli niedostatek hemoglobiny odpowiedzialnej za transport tlenu krwiobiegiem. Na szczęście można ją łatwo zdiagnozować na postawie badań krwi. O wiele poważniejsze diagnozy objawiające się dusznościami obejmują arytmię, kardiomiopatię, zapalenie wsierdzia, osierdzia lub mięśnia sercowego, a nawet zawał serca.

Inne możliwe przyczyny duszności

Sam fakt, że miewasz duszności nie oznacza jeszcze, że cierpisz na chorobę płuc lub serca. Istnieje wiele innych przypadków, które mogą utrudniać oddychanie, a tylko niektóre z nich poważnie zagrażają zdrowiu. Jeśli problem pojawia się głównie w nocy, przed zaśnięciem, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że związany jest z bezdechem sennym, dolegliwością chroniczną, ale stosunkowo dobrze kontrolowaną.

U alergików nagłe duszności mogą być objawem wstrząsu anafilaktycznego, który stanowi zagrożenie dla życia. Czasami reakcja na alergeny faktycznie powoduje opuchliznę gardła i pacjent ma rzeczywiście problem z zaczerpnięciem tchu. Szybkie podanie leków jest w tej sytuacji kluczowe.

Paradoksalnie istnieje też jednak wiele leków, które w ramach skutków ubocznych mogą wywoływać duszności. Należą do nich przede wszystkim statyny podawane dla obniżenia poziomu cholesterolu we krwi oraz beta-blokery przepisywane na nadciśnienie i nie tylko. Jeśli długoterminowo przyjmujesz jakieś medykamenty, upewnij się, że to nie one są winne nieprzyjemnym uczuciom w piersi.

Nagłe duszności bywaj konsekwencją urazu lub ekspozycji na tlenek węgla, który jest niewyczuwalny w powietrzu, a grozi poważnym zatruciem. Czasami jest to również konsekwencja przepukliny przełyku. Istnieją też złożone choroby systemowe, które mogą manifestować się problemami z płynnością oddechu – należą do nich przede wszystkim stwardnienie rozsiane oraz miastenia.

W zaskakująco dużej części przypadków duszności okazują się być jednak objawem stresu psychologicznego i stanów lękowych. Problemy psychologiczne, chociaż wydają się tkwić w naszej głowie, w rzeczywistości intensywnie oddziałują na procesy fizjologiczne i mogą m.in. prowadzić do zmian w rytmie pracy serca. Ich z kolei rezultatem bywają właśnie zaburzenia oddechu. W szczególności silne duszności towarzyszą atakom paniki, które mogą się przydarzyć każdemu z nas. Oddech znacząco wówczas przyspiesza, ale staje się bardzo płytki, a człowiek ma wrażenie, że się dusi. Ból w klatce piersiowej i silne pocenie towarzyszą uczuciu zbliżającej się katastrofy.

Naukowcy tłumaczą ten psychosomatyczny fenomen uruchomieniem naturalnego mechanizmu walki lub ucieczki. Przestraszony z jakiegoś powodu mózg podwyższa tętno, aby krew szybciej dopływała do narządów, co z kolei sprawia, że oddychamy szybciej. Organizm chce bowiem dostarczyć do mięśni jak najwięcej tlenu, nawet jeśli faktyczny bieg lub walka nie wchodzą wcale w grę. To po prostu jedna z pozostałości po czasach, kiedy źródła stresu bywały szybkie i agresywne.

Leczenie duszności

W zależności od diagnozy lekarz zaproponuje metodę leczenia problemu, który duszności wywołuje. W przypadku chorób płuc będą to leki rozszerzające oskrzela, przeciwzapalne sterydy, a czasami również antybiotyki czy środki przeciwwirusowe. Problem anemii rozwiązuje się zwykle suplementacją żelaza, a schorzenia sercowe wymagają złożonej terapii, włącznie z ewentualną interwencją chirurgiczną. Duszności złagodzić mogą również leki przeciwalergiczne oraz uspokajające. Te ostatnie podaje się w związku z całym szeregiem zaburzeń psychicznych, zwłaszcza stanami lękowymi.

W uzasadnionych przypadkach pomocne może być podawanie tlenu przez maskę oraz fizjoterapia. Specjalne ćwiczenia mogą wzmocnić serce i płuca, zmniejszając wysiłek potrzebny do realizacji codziennych wyzwań. Wreszcie wskazana bywa również psychoterapia oraz nauka metod relaksacyjnych, które pozwolą zredukować poziom codziennego stresu.

Jak we własnym zakresie radzić sobie z dusznościami?

Dusznościom w pierwszym rzędzie da się zapobiegać unikając sytuacji, które mogą je prowokować, takich jak:

• przebywanie w pomieszczeniach z toksycznymi wyziewami bądź dymem papierosowym;
• uprawianie intensywnego wysiłku przy silnym mrozie lub upale i wysokiej wilgotności
• podejmowanie się stresujących wyzwań lub angażowanie w personalne konflikty.

Wskazane jest unikanie palenia papierosów, utrzymywanie zdrowej wagi i regularne wykonywanie ćwiczeń oddechowo-relaksacyjnych. W szczególności pomocne jest oddychanie głębokie z zaangażowaniem przepony oraz wdychanie przez nos przy wydychaniu przez ściągnięte w dzióbek usta. Regularna praktyka poprawia objętość płuc i zmniejsza nasilenie duszności. W każdym razie kluczowe jest, aby pamiętać, że duszności rzadko są faktycznym objawem duszenia się, a zwykle jedynie odczuciem – spokój i głębokie oddychanie są więc korzystniejsze niż panika, że dzieje się coś złego!