Kwas oleinowy – właściwości, działanie i zastosowanie kwasu oleinowego

W każdym oleju i tłuszczu znajdziemy mniejszą lub większą ilość kwasu oleinowego – najbardziej rozpowszechnionego ze wszystkich kwasów tłuszczowych. Nic dziwnego, że w ludzkim organizmie spełnia on bardzo ważne role, m.in. zapewniając prawidłową budowę błon komórkowych i zasilając komórki ciała w energię. Bez kwasu oleinowego zaburzona byłaby gospodarka hormonalna, transport minerałów, a nawet funkcjonowanie układu odpornościowego. Jak więc upewnić się, że mamy go na pewno pod dostatkiem?

1. Czym jest kwas oleinowy?
2. Pokarmowe źródła kwasu oleinowego
3. Zastosowania kwasu oleinowego
4. Czy kwas oleinowy jest zdrowy?
5. Jak wykorzystywać kwas oleinowy?

Nasze ciało potrzebuje niewielkich ilości tłuszczu, aby zachować pełnię zdrowia. Mowa nie tylko o kaloriach, które stanowią paliwo dla organizmu, ale także o mechanizmach regulujących podstawowe funkcje fizjologiczne. Owe tłuszcze złożone są kwasów tłuszczowych, które w ciągu ostatnich lat stały się dość głośnym tematem medialnym – poleca się nam ograniczać spożycie szkodliwych nasyconych kwasów tłuszczowych, a zwiększać ilość nienasyconych kwasów w diecie. Wśród tych ostatnich szczególną sławą cieszą się kwasy jednonienasycone, do których zaliczamy także omega 9 – którego najsłynniejszym reprezentantem jest właśnie kwas oleinowy!

Czym jest kwas oleinowy?

Wyizolowany kwas oleinowy ma postać bezbarwnego lub blado słomkowego oleju o neutralnym zapachu. Unosi się on na wodzie i smakuje podobnie do smalcu. W temperaturze pokojowej jest substancją stałą lub pół-stałą, zaś temperatura topnienia, w zależności od postaci krystalicznej wynosi 13 lub 16 stopni C. Sama nazwa pochodzi od łacińskiego słowa oleum, czyli olej, co odnosi się oczywiści do powszechności kwasu oleinowego w przyrodzie.

W ludzkim organizmie kwas oleinowy tworzy przede wszystkim trójglicerydy, będące częścią naszej tkanki tłuszczowej (stanowią jej nawet do 50%), ale także buduje błony komórkowe odpowiedzialne za transport substancji odżywczych do komórki oraz wchodzi w skład estrów cholesterolowych. Ponadto jest składnikiem estrów woskowych, spotykanych np. w wosku pszczelim czy wosku karnauba, pozyskiwanego z brazylijskich palm. 

Pokarmowe źródła kwasu oleinowego

W pożywieniu, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego, znajdują się przede wszystkim trójglicerydowe estry kwasu oleinowego – czysta postać kwasu nie jest zazwyczaj spotykana w przyrodzie, a jeśli się pojawia, sprawia, że produkt jest niejadalny.
Najlepsze źródła kwasu oleinowego to:

• oliwa z oliwek, w której trójglicerydy kwasu oleinowego stanowią większość wszystkich tłuszczy;
• olej z orzechów pekan, w którym kwas oleinowy wynosi nawet 75% objętości;
• olej rzepakowy (61%);
• olej z orzechów ziemnych (36-67%);
• olej z makadamii (ok. 60%);
• olej słonecznikowy (20-80%).

Poza tym kwas oleinowy w większych ilościach znajduje się również w oleju z pestek winogron, oleju rokitnikowym, sezamowym oraz makowym. Ponadto dobrymi jego źródłami są owoce durianu, tłuszcz z kurczaka i indyka oraz smalec.

Zastosowania kwasu oleinowego

Kwas oleinowy jest nieodłączną częścią ludzkiej diety, choć ze względów zdrowotnych bywa również dodawany do produktów żywnościowych, a naukowcom udało się już nawet opracować bardziej zasobne w niego warianty oleju słonecznikowego oraz rzepakowego.

Ale unikalne właściwości i łatwo dostępność kwasu oleinowego sprawiły, że znalazł zastosowanie również w przemyśle farmakologicznym. Jako tzw. „substancja pomocnicza” wchodzi on w skład leków, zapewniając im pożądaną konsystencję, ale nie wpływając w żaden sposób na funkcjonowanie związku czynnego. Wykorzystywany jest również jako emulgator, czyli składnik poprawiający konsystencję produktów zawierających frakcję olejową oraz jako rozpuszczalnik dla produktów w aerozolach. W kosmetyce jest ważnym składnikiem mydeł oraz cennymi emolientem, który pozwala zatrzymać wilgoć w skórze i chronią ją przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych. Dalej, wykorzystuje się go do wyrobu lubrykantów, detergentów oraz substancji powlekających i uszczelniających.

W bardziej specjalistycznych zastosowaniach kwas oleinowy pojawia się jako składnik topników do lutowania wykorzystywanych przy produkcji witraży oraz jako czynnik umożliwiający syntezę nanocząsteczek. W celach przemysłowych kwas oleinowy o czystości sięgającej 96% pozyskuje się zwykle z oliwy z oliwek lub wody odpadowej powstającej w procesie jej produkcji.

Czy kwas oleinowy jest zdrowy?

Mimo, że w tak bezpośredni sposób kwas oleinowy związany jest tkanką tłuszczową i cholesterolem, jego znaczenie dla ludzkiego zdrowia jest przede wszystkim pozytywne. Najgłośniejszą i najważniejszą z punktu widzenia globalnego społeczeństwa korzyścią z jego konsumpcji jest zmniejszenie ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca. Zastępując więc oliwą z oliwek tłuszcze nasycone w diecie możemy spodziewać się zmian w poziomie lipidów w osoczu, obniżenia poziomu krzepliwości krwi oraz poprawy homeostazy glukozy, czyli zdolności organizmu do utrzymywania względnie stałego poziomu cukru we krwi.

Z badań opublikowanych w 2008 r. przez zespół naukowy z USA i Hiszpanii wynika wręcz, że to właśnie kwas oleinowy jest czynnikiem odpowiedzialnym za zdolność oliwy z oliwek do redukowania nadciśnienia tętniczego. Jego bogactwo w diecie w wydatny sposób przyczynia się również do poprawy stosunku dobrego cholesterolu HDL w stosunku do „złego” LDL, zmniejszenia odporności na insulinę oraz redukcji markerów łączonych ze stanami zapalnymi układu krążenia. Kwas oleinowy jest więc przede wszystkim ważnym wsparciem dla zdrowia serca, a pośrednio ogranicza również ryzyko rozwoju cukrzycy typu II!

Z pogłębionych studiów (Perdomo i in., 2015) wynika również, że estry kwasu oleinowego występujące obficie w olejach roślinnych aktywnie zapobiegają rozwojowi arteriosklerozy, czyli potocznie mówiąc miażdżycy naczyń krwionośnych. Według brazylijskich uczonych z kolei w szerszym kontekście kwas oleinowy korzystnie wpływa również na choroby autoimmunologiczne i stany zapalne, a przy tym posiada potencjał zwalczania bakterii oraz grzybów odpowiadających za wiele ludzkich infekcji. Badania na gryzoniach wykazały np. skuteczność kwasu oleinowego w walce z pałeczką okrężnicy (E. coli), listeriozą czy H. pylori odpowiedzialnym za chorobę wrzodową. Dokładny mechanizm, w jaki kwas oleinowy oddziałuje na nasz układ odpornościowy, nie jest jeszcze znany, ale wszystko przemawia na jego korzyść.

Z dalszych badań na uwagę zasługuje potwierdzenie skuteczności kwasu oleinowego w gojeniu ran (Cardoso i in., 2011), a przede wszystkim w prewencji i zwalczaniu raka. Według artykułu opublikowanego w 2003 r. przez amerykański Narodowy Instytut Raka oliwa z oliwek ogranicza procesy nowotworowe w jelicie grubym powodując śmierć komórek rakowych, a ponadto może również redukować ekspresję odpowiedzialnego za raka piersi!

Jak wykorzystywać kwas oleinowy?

Czy z racji na powszechną dostępność kwasu oleinowego w tłuszczach roślinnych i zwierzęcych nie mamy go wszyscy dosyć? Niestety, profil lipidowy współczesnej diety zachodniej jest pod tym kątem wysoce niezadawalający. Owszem spożywamy wystarczająco dużo (a nawet za dużo) tłuszczów, ale gro z nich stanowią kwasy tłuszczowe nasycone, a często i jednoznacznie szkodliwe tłuszcze typu trans. W efekcie pracujemy intensywnie na nadwagę i nadciśnienie oraz podwyższamy aktywnie poziom cholesterolu we krwi.

Aby skorzystać z dobrodziejstw kwasu oleinowego należy więc zastąpić nim inne niekorzystne tłuszcze. Wskazane jest więc ograniczanie spożycia mięsa i masła, na korzyść olejów roślinnych, przede wszystkim oliwy z oliwek z pierwszego tłoczenia. Można ją dodawać zarówno do sałatek, jak i dań na ciepło. Zdaniem amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków (FDA) już 20 g bogatych w kwas oleinowy tłuszczów dziennie w znaczący sposób obniża prawdopodobieństwo rozwoju chorób serca – odpowiada to ilości półtora łyżki oliwy z oliwek. Podkreślmy jednak, że nie chodzi o zwiększanie ogólnej ilości tłuszczów w diecie, ale o zmianę ich proporcji!Kwas oleinowy nie wydaje się przy tym przedstawiać zagrożenia dla zdrowia, chociaż, oczywiście, konsumowany w zbyt wysokich dawkach może, jak każdy tłuszcz, przyczyniać się do rozwoju nadwagi, która sama w sobie jest poważnym ryzykiem. Ogólnie rzecz biorąc, wychwalana przez specjalistów od żywienia na całym świecie dieta śródziemnomorska jest jednoznacznie najlepszych sposobem na zapewnienie właściwej ilości dobroczynnego kwasu oleinowego w rodzinnym jadłospisie. Zwłaszcza, że pozytywnym skutkiem ubocznym jej stosowania jest zwykle również redukcja nadwagi!

Bibliografia

1. Britannica; “Oleic acid”; data dostępu: 2021-02-11
2. WebMD; “Oleic acid”; data dostępu: 2021-02-11
3. Helioswilton Sales-Campos i in.; “An overview of the modulatory effects of oleic acid in health and disease”; data dostępu: 2021-02-11
4. S. Terés i in.; “Oleic acid content is responsible for the reduction in blood pressure induced by olive oil”; data dostępu: 2021-02-11
5. Liliana Perdomo i in.; “Protective role of oleic acid against cardiovascular insulin resistance and in the early and late cellular atherosclerotic process”; data dostępu: 2021-02-11
6. Sergio Lopez, ... Francisco J.G. Muriana; “Oleic Acid”; Olives and Olive Oil in Health and Disease Prevention, , Elsevier, 2010;