Samopsza – opis, właściwości i zastosowanie. Zboże samopsza ciekawostki

Na półkach sklepów ekologicznych powoli znajduje się również miejsce dla samopszy, która zdaniem specjalistów może być zaliczana do żywności funkcjonalnej. O prozdrowotnych właściwościach ziarna samopszy decyduje zawartość cennych aminokwasów, imponującego zestawu witamin i minerałów oraz antyoksydantów. Warto zrezygnować ze zwyczajnej pszenicy na rzecz samopszy – taka zmiana diety doda nam witalności i przedłuży młodość!

Pszenica samopsza (Triticum monococcum L.) stanowi gatunek zbóż należący do rodziny wiechlinowatych. Dawniej uprawiano go na wielu terenach – od Atlantyku aż po Persję. Dziko samopsza występuje na Kaukazie, w Iranie, Afganistanie, Azji Mniejszej, na Bałkanach i na Krymie. Obecnie uprawia się ją niezwykle rzadko – niemal wyłącznie na Zakaukaziu. Ziarno samopszy jest zebrane w ościstym i płaskim kłosie. Aby przygotować je do spożycia, trzeba poddać je łuskaniu. W regionach, w których uprawiano to zboże do dzisiaj funkcjonują jego lokalne nazwy. Grecy określają je mianem „tiphe”, Turcy – „siyez”, zaś Włosi i Francuzi – „Le petit épautre” lub „piccolo Farro”, co oznacza „mały orkisz”. Obecnie na polskim rynku znalezienie produktów z samopszy jest nie lada wyzwaniem. Zostaje nam liczyć, że, na fali popularności dawnych gatunków pszenicy, kasza, mąka czy chleb z tego zboża wkrótce staną się dużo łatwiej dostępne. Wypieki z samopszy z pewnością są warte wypróbowania – mają delikatnie orzechowy smak oraz unikalną, lekko żółtą barwę, która wynika z wysokiej zawartości karotenoidów.

Samopsza – ilość kontra jakość plonów

Botanicy wyróżniają dwa odmienne podgatunki samopszy. Triticum monococcum subsp. aegilopoides to jej forma dzika, zaś Triticum monococcum subsp. Monococcum jest znany tylko w uprawie. Zboże to jest dość delikatne. Wyróżnia się cienkimi źdźbłami i krótkimi spłaszczonymi kłosami. Samopsza jest mało plenna, jednak z racji tego, że jest rośliną wytrzymałą i odporną na choroby, doskonale rozwija się nawet na nieurodzajnych i trudnych pod względem klimatycznym terenach Zakaukazia.

Rolnicy podczas uprawy samopszy muszą przestrzegać kilku podstawowych zasad:

Zbiorów samopszy dokonuje się zazwyczaj popołudniową porą, kiedy kłosy są suche, co ułatwia odplewianie i magazynowanie ziarna. Okres wegetacji trwa cały rok, plony są niewielkie i zwykle nie przekraczają ilości 3 ton z 1 hektara.

Samopsza to zboże, które skradło serca Europejczyków

Samopsza jest jedną z najstarszych uprawianych przez ludzi form pszenicy. Po raz pierwszy udomowiono ją ponad 10.000 lat przed naszą erą. Źródła historyczne sugerują, że ślady pierwotnych upraw znaleziono na terenach południowo-wschodniej Turcji. Wkrótce gatunek ten rozprzestrzenił się na terytorium Kaukazu, Bałkanów i Europy Środkowej.

Ziarna samopszy stały się odporne na niesprzyjające warunki klimatyczne, co umożliwiło im przetrwanie nawet na górzystych i ubogich w składniki odżywcze ziemiach. Europejczycy cenili to zboże ze względu na wysoką zawartość antyoksydantów, delikatny smak i miękkie ziarno, które mogli spożywać po ugotowaniu. Z czasem samopszę zaczęły wypierać młodsze gatunki pszenicy. Obecnie Triticum monococcum uprawia się głównie na Zakaukaziu, chociaż wyroby z niej można spotkać na rynku niemieckim, włoskim, austriackim i (powoli również) polskim.

Ziarno samopszy pełne białka, antyoksydantów i minerałów

Samopsza jest gatunkiem pszenicy, a więc zawiera w swoim składzie kontrowersyjny gluten. Jednakże, ze względu na wysoką zawartość składników bioaktywnych, specjaliści tacy jak np. dr Elżbieta Suchowilska z Uniwersytetu Warmińsko – Mazurskiego w Olsztynie, określają to zboże mianem żywności funkcjonalnej, a nawet prozdrowotnej. Ziarno samopszy, poza glutenem, dostarcza nam mnóstwo białka (o 50% więcej niż pszenica zwyczajna). Znajdziemy w nim również moc aminokwasów egzogennych, takich jak fenyloalanina, tyrozyna, metionina i izoleucyna korzystnie wpływających na pracę naszego układu nerwowego. Samopsza to także cenne źródło antyoksydantów, głównie karotenoidów, które chronią wzrok. Co ciekawe, najnowsze badania naukowe sugerują, że zawarte w tym zbożu – składniki glutenu, które powodują celiakię – są dużo mniej toksyczne niż te, których dostarcza nam pszenica zwyczajna.

Zbożowa moc aminokwasów z samopszy

Samopsza, dzięki temu, że dostarcza nam cennego zestawu aminokwasów, przyczynia się do poprawy funkcjonowania całego organizmu. Fenyloalanina odpowiada za syntezę białek, hormonów tarczycy i nadnerczy, a także wspiera pracę układu nerwowego. Z kolei metionina, jest silnym antyoksydantem, który pomaga zneutralizować wolne rodniki, wspomaga układ nerwowy i mięśniowy oraz odpowiada za zdrowy wygląd włosów, skóry i paznokci.

Ziarna tego zboża kryją w sobie również tyrozynę, która jest niezbędna do produkcji melaniny, syntezy hormonów tarczycy, nadnerczy i dopaminy. Znajdziemy w nich także izoleucynę, która kontroluje poziom cukru, reguluje proces krzepnięcia krwi i gojenia się ran oraz bierze udział w produkcji hormonu wzrostu. Jako że nie potrafimy samodzielnie wytwarzać tych aminokwasów, dieta bogata w produkty z pszenicy samopszy zagwarantuje nam prawidłową ich podaż i poprawę zdrowia.

Samopsza – witaminy i wartości odżywcze

Poza tym, że samopsza jest doskonałym źródłem białka, dostarcza nam ważnych dla zdrowia witamin – przede wszystkim witaminy A (30 razy więcej niż w pszenicy zwyczajnej!) i związków z grupy B. Stanowi również bogactwo soli mineralnych – jej ziarna kryją w sobie cynk, fosfor, magnez, mangan, potas i żelazo. Jakby tego było mało, kłosy samopszy gromadzą w sobie mnóstwo karotenoidów, które chronią przed przedwczesnym starzeniem i nowotworami, jednocześnie podnosząc odporność, a także kwasy tłuszczowe, z czego ponad 80% stanowią niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe. Regularne spożywanie produktów z samopszy chroni wzrok, poprawia elastyczność skóry i zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu krwionośnego. Jeżeli zatem chcemy zachować młody wygląd i witalność na długo, powinniśmy zastąpić zwykłą pszenicę Triticum monococcum.

Jak włączyć samopszę do domowego menu?

W asortymencie internetowych sklepów ekologicznych coraz częściej można znaleźć produkty z samopszy – głównie mąkę, ziarna i kaszę. Na bazie mąki piecze się aromatyczny i zdrowy chleb, który utrzymuje świeżość na długo. Z kolei ziarna zaleca się gotować, podobnie jak ryż, i podawać do obiadu zamiast popularnych ziemniaków. Można wzbogacać nimi również desery z suszonych owoców, konfitur lub dżemu.

Wypiekanie domowego chleba z samopszy wymaga uprzedniego sporządzenia zakwasu i uzbrojenia się w cierpliwość, jednak dla zabieganych i mniej wprawionych kucharzy niektóre piekarnie oferują gotowe bochenki (koszt: ok. 10-12 zł). Nieco prostszym do przygotowania produktem jest pita z mąki samopszy, która stanowi zdrową bazę dla wielu dań.

Składniki:

• 2 szklanki ciepłej wody
• 2 łyżki stołowe miodu
• 1,5 łyżki stołowej soli himalajskiej
• 4 szklanki pełnoziarnistej mąki z samopszy
• 3/4 kostki 100-gramowej kostki drożdży

Przygotowanie:
Wszystkie składniki dokładnie mieszamy, jednocześnie dodając mąkę z samopszy i przechodząc do wyrabiania ciasta. Kiedy ciastowa masa jest już gotowa, dzielimy ją na ok. 20 kulek, nie większych niż pół centymetra. Każda z nich powinna być równa i jednolita. Kiedy już zapewnimy im idealną wielkość i strukturę, przykrywamy je bawełnianą ścierką i odstawiamy na ok. 30 minut. Gotowe pity wypiekamy w 260 stopniach przez ok. 5 minut – aż urosną i nabiorą złotej barwy. Upieczone pity przekrawamy na pół i wzbogacamy warzywnymi dodatkami.
Smacznego!

*Więcej informacji na temat przepisu można znaleźć tutaj: https://biokurier.pl/jedzenie/eko-pita-z-samopszy/