Boraks – właściwości, działanie i zastosowanie boraksu

Nie tylko octem i sodą oczyszczoną żyją sprzymierzeńcy ekologii. Wśród ich domowych, magicznych środków do walki z brudem i nie tylko obowiązkowe miejsce zajmuje także boraks. Boraks to niepozorny proszek, który ma niebywałe właściwości czyszczące i odkażające. Z drugiej strony wiadomo jednak, że związek może być toksyczny. To rodzi pytanie o bezpieczeństwo tego związku, a także o sens nazywania go ekologicznym.

Skąd się bierze boraks i do czego służy?

Boraks to inaczej tetraboran sodu (Na2B4O7) – sól sodowa kwasu bornego. Jest nieorganicznym związkiem chemicznym w formie bezbarwnych kryształów słabo rozpuszczalnych w wodzie. Otrzymuje się go z naturalnych złóż mineralnych, w których kwas borowy występuje pod postacią soli.

Boraks ma bardzo różne zastosowania. Jednym z najważniejszych jest produkcja szkła, ceramiki, wełny szklanej oraz szkliw. Poza tym boraks jest składnikiem nawozów, służy jako topnik w lutowaniu i spawaniu, a także jako konserwant kości i skór wypychanych zwierząt. To składnik niezbędny do wytworzenia nadboranu sodu, środka chemicznego wykorzystywanego na szeroką skalę w produkcji domowych detergentów. Niewielkie ilości boraksu możemy znaleźć również w talku kosmetycznym.

Bor      Bor jest pierwiastkiem powszechnie występującym w środowisku, ale mającym dyskusyjne znaczenie dla funkcjonowania ludzkiego organizmu (istnieją doniesienia o tym, że bor zapobiega nadmiernej utracie wapnia, dlatego niektórzy zalecają spożywać boraks przy artretyzmie czy osteoporozie, taka samodzielna terapia nie budzi jednak zaufania lekarzy).

Zanim obfite złoża boraksu odkryto na terenie Włoch czy Turcji, do XIX wieku był on importowany z Azji, między innymi z Tybetu, gdzie został znaleziony po raz pierwszy kilka wieków wcześniej. W Europie od razu znalazł szerokie zastosowanie. Jeszcze w XIX wieku Brytyjczycy dodawali boraks do mydeł, by wzmocnić ich antybakteryjnie właściwości. Boraks bowiem ma znaczące działanie grzybobójcze i bakteriostatyczne. Jest to środek konserwujący i odkażający. W medycynie stosuje się między innymi do leczenia grzybicy, np. błony śluzowej jamy ustnej czy w kandydozie narządów intymnych.

Kontrowersje wokół boraksu

Z jednej strony boraks to pożyteczny środek farmaceutyczny, który w odpowiednim stężeniu pomoże nam uporać się m.in. z pleśniawkami czy poprawi kondycję naszej skóry. Z drugiej jest silnie toksyczną substancją, której nawet obecność w wodach leczniczych uznawana jest za szkodliwą.

Boraks kumuluje się bowiem zarówno w płynach ustrojowych, jak i w organach – głównie w nerkach, wątrobie, kościach, w mózgu, a także w tkance tłuszczowej, i powoduje w nich poważne spustoszenie. Jak to się ma do powszechnego obecnie przekonania, że sprzątanie domu z boraksem wpisuje się w eko trendy? Jak na tak niebezpieczną i toksyczną substancję, boraks ma wysokie miejsce na liście środków ekologicznych.

Boraks jako domowy środek czystości

Boraks ma doskonałe właściwości czyszczące i odkażające. Brud, osady, plamy czy smugi na szybach najczęściej poleca się co prawda czyścić octem, ale boraks wkracza tam, gdzie zabrudzenia są tak silne, że ocet nie daje sobie z nimi rady. Boraks rozcieńczony z wodą poradzi sobie między innymi z uporczywymi zaciekami na drzwiach kabiny prysznicowej, z zaschniętym brudem w piekarniku, dawno niemytymi oknami czy przypalonym garnkiem. Skoro boraks sprosta tym wyzwaniom, tym bardziej możemy używać go do mycia podłóg, armatury łazienkowej czy naczyń. Zwykle łyżkę boraksu wystarczy rozpuścić w litrze wody, aby uzyskać zadowalające efekty. Boraks jest obowiązkowym składnikiem domowej produkcji proszku do prania i tabletek do zmywarki. Rozpuszczony w wodzie wraz z cukrem skutecznie wyeliminuje z naszego domu insekty i niechciane owady. Do sprzątania najlepiej kupować boraks dziesięciowodny, ponieważ dobrze rozpuszcza się w wodzie.

Sprzątanie z boraksem – czy to jest eko?

W porównaniu do innych środków ekologicznych, boraks jest dość toksyczną substancją, wymaga więc między innymi bezpiecznego przechowywania. Pomyślmy jednak o konwencjonalnych środkach chemii gospodarczej. Wiele z nich, chociażby płyny do WC, spraye czyszczące i liczne preparaty odkażające mają znacznie bardziej toksyczny skład, niż domowe mieszanki z udziałem boraksu. Bierzemy to jednak za oczywistość. Boraks jest od nich bezpieczniejszy, nie przynosi znaczących strat środowisku i pozyskuje się go z naturalnych źródeł. Z tych względów należy więc do preparatów ekologicznych.

Zasady bezpieczeństwa przy stosowaniu boraksu

Używanie boraksu jako alternatywnego środka czyszczącego i odkażającego doradza wiele gospodyń domowych. Boraks jest bowiem skuteczny i tani. Mając wszak na uwadze jego toksyczny potencjał, korzystając z boraksu należy zachować pewną ostrożność:

• używając boraksu, zwłaszcza podczas sprzątania i sporządzania domowych środków czystości, miej na rękach co najmniej rękawiczki ochronne, a najlepiej również ochronne okulary;
• pozbądź się pozostałości po środkach czyszczących;
• przechowuj roztwór boraksu w miejscu niedostępnym dla dzieci;
• po sprzątaniu przewietrz pomieszczenie;
• nie wdychaj oparów boraksu;
• nie używaj boraksu, jeśli jesteś w ciąży.

Ciekawostki       Jeszcze sto lat temu boraks był stosowany przez kobiety do samodzielnego rozjaśniania włosów. Zaledwie odrobinę dodawały one do naparu z rumianku, którym spłukiwały umyte włosy. Regularne stosowanie takiego zabiegu pozwalało im widocznie rozjaśnić włosy w odcieniach blond. Do innych popularnych metod rozjaśniania włosów zaliczano wówczas także płukanki z dodatkiem wody utlenionej oraz wywaru z rabarbaru.        W Polsce boraks kupimy bez większych problemów, m.in. w sklepach ekologicznych. Nie wszędzie jednak jest legalny. W Niemczech na przykład dystrybuuje się go w niewielkich ilościach do aptek, gdzie trafia pod etykietką trucizny.

 

Boraks w medycynie – środki ostrożności

Boraks jest składnikiem niektórych leków i farmaceutyków. Preparaty z boraksem w składzie należy stosować z dużą ostrożnością, gdyż łatwo wnika w tkanki i może się w nich odkładać. Użyty odpowiednio ma korzystny wpływ zwłaszcza na skórę, która potrzebuje odnowy po przebytych urazach czy stanach zapalnych. Wówczas wspiera proces ziarninowania naskórka, działa kojąco, antyseptycznie i wysuszająco.

Nie może być jednak stosowany na poważne rany i toczące się w nich stany zapalne, gdyż ma wtedy możliwość wniknąć w głębokie struktury skóry i odłożyć się w znacznych ilościach. Duże dawki wchłoniętego boraksu działają toksycznie. Mogą spowodować drgawki, wymioty, biegunkę, a w dalszej konsekwencji niedokrwistość, zatrzymanie miesiączki czy uszkodzenie kanalików nerkowych. To dlatego, że sole kwasu borowego zatruwają komórki organizmu, a konkretnie odwadniają je, co prowadzi do poważnych zaburzeń w gospodarce wodno-elektrolitowej. Zostaje też naruszona równowaga pH. Boraks wykazuje ponadto działanie teratogenne – wpływa toksycznie na rozwój płodu.

Boraks wchłania się z łatwością nie tylko z uszkodzonej skóry, ale również przez błony śluzowe oraz przewód pokarmowy. Oczywiście w preparatach leczniczych boraks jest znacznie rozcieńczony, a także połączony z substancjami, które minimalizują jego wchłanianie. Np. w środkach na pleśniawki występuje także gliceryna, która sprawia, że boraks jako substancja czynna działa miejscowo i nie wnika do ustroju.

Boraks to sól sodowa kwasu borowego o właściwościach bakteriostatycznych, odkażających, grzybobójczych i czyszczących. W Polsce i nie tylko jest uznanym związkiem wspomagającym utrzymanie czystości w zgodzie ze środowiskiem. Na jego bazie można stworzyć skuteczne preparaty czyszczące. Boraks wymaga ostrożności w użytkowaniu, gdyż jest toksyczny i może powodować zatrucia.