Sól kamienna przyprawa – właściwości, skład i zastosowanie soli kamiennej

Sól kamienna, zwana również halitytem, to główne źródło soli na świecie. To właśnie ze skalnych złoży produkowane są bowiem: najpowszechniej znana sól kuchenna, a także sól warzona oraz sól przemysłowa, stosowana do zimowego solenia dróg. W naturalnej postaci sól kamienna pretenduje wszak do produktu korzystnego dla zdrowia - czy aby jednak jest tak na pewno?



Kryształy soli kamiennej; źródło: Wikimedia CommonsKryształy soli kamiennej; źródło: Wikimedia Commons
  1. Sól kamienna - wydobycie na świecie
  2. Skąd się wzięły złoża soli kamiennej?
  3. Czy sól kamienna jest zdrowsza od soli kuchennej?
  4. Dlaczego należy ograniczać spożycie soli kuchennej w ogóle?
  5. Sól kamienna w kosmetyce i medycynie naturalnej
  6. Sól kamienna w kuchni
  7. Sól kamienna do wszystkiego!
Z geologicznego punktu widzenia sól kamienna to skała zbudowana z minerału zwanego halitem, którego przeważającą część stanowi chlorek sodu (NaCl). Minerał ów dzięki regularnemu rozkładowi kationów sodu i anionów chloru tworzy charakterystyczne kryształki, które jako złoża podziemne zbite są w jednolite skalne bryły. W strukturze soli kamiennej znajdują się również inne, śladowe ilości pierwiastków, przede wszystkim magnezu i potasu, rzadziej siarki czy miedzi. W zależności od domieszek mineralnych halityt można przyjmować różne odcienie – od szarej, przez różową i pomarańczową, a skończywszy na zielonej i niebieskiej.

Sól kamienna - wydobycie na świecie

Sól kamienna wydobywana jest w ponad 100 krajach na świecie – w skali globalnej roczne wydobycie sięga nawet 280 milionów ton! Czołowymi producentami są Chiny, USA i Indie, a dalej Niemcy, Kanada i Australia. Polska, z wydobyciem 4,2 mln ton rocznie, uplasowała się w 2013 r. na 16. pozycji.

Dzisiaj proces wydobycia soli jest w ogromnej większości zmechanizowany – maszyny wiertnicze i nowoczesne silniki spalinowe umożliwiają bezpieczną i ekonomiczną eksploatację złóż. W przeszłości jednak praca w kopalniach soli należała do najniebezpieczniejszych – górnicy masowo ginęli z powodu odwodnienia oraz zatrucia sodem. Tradycyjne polskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni pełnią dziś funkcję muzeów, w których nie tylko można dowiedzieć się sporo o samej soli kamiennej, ale przede wszystkim o dawnych technikach jej wydobycia. W Europie dużą popularnością cieszy się również wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO region Salzkammergut, gdzie zobaczyć można ślady wydobycia soli kamiennej sięgające 2 tysięcy lat p.n.e!

Skąd się wzięły złoża soli kamiennej?

Zdaniem geologów skała halitowa to nagromadzony w sposób osadowy w ciągu setek tysięcy lat chlorek sodu, który pochodzi z wyschniętych jezior, mórz i plaż. Przykryty nagromadzonymi warstwami kolejnych minerałów, sięgać może nawet kilkuset metrów pod powierzchnią Ziemi – w Chinach sól kamienną wydobywa się wręcz z głębokości 1000 m!

Co ciekawe, halit jest bardzo lekkim minerałem i dzięki temu ma skłonność do wypiętrzania się nad powierzchnię w formie tzw. słupów solnych. Ich obecność sygnalizuje nie tylko głębsze pokłady soli kamiennej, ale często także siarki, ropy naftowej, gazu lub wodoru. W Iranie oraz Niemczech istnieją nawet rzadkie i imponujące rozmiarem lodowce solne, sięgające nawet 3 tysięcy metrów długości!
Sól himalajska jest również przykładem soli kamiennej; źródło: opencage.info

Czy sól kamienna jest zdrowsza od soli kuchennej?

Sól kamienna pojawia się na sklepowych półkach zaraz obok pozyskiwanej z niej soli kuchennej. W przeciwieństwie do drobnego białego proszku, zaliczanego przez wielu do kanonu białych trucizn (wraz z cukrem i białą mąką pszenną), sól kamienna charakteryzuje się grubszymi kryształami (mielonymi na różne stopnie rozdrobnienia) oraz odcieniem brudnej bieli. Dla wielu konsumentów już sam wygląd świadczy o naturalności i zdrowotności halitu.

Tak naprawdę jednak sól kamienna jest przede wszystkim czystym chlorkiem sodu, a więc składem nie różni się wiele od soli kuchennej. Wspomniane wyżej domieszki innych pierwiastków, które mogą wpływać na barwę kryształów (jak widać choćby w soli himalajskiej, również będącej solą kamienną) obecne są w tak minimalnych ilościach, że nie mogą mieć żadnego pozytywnego wpływu na nasze zdrowie. Naukowcy są zgodni, że pomimo marketingowych trików i rozpowszechnionych legend, żaden rodzaj soli nie wyróżnia się większą korzyścią zdrowotną lub mniejszym zagrożeniem dla człowieka – wszystkie zawierają bowiem mniej więcej ten sam poziom sodu.

Jedyna różnicę może stwarzać miejsce pochodzenia soli – np. sól kamienna z Iranu bywa często skażona ciężkimi metalami, zwłaszcza kadmem, rtęcią, ołowiem i arsenem – i z tego względu może być wręcz toksyczna dla człowieka!

Dlaczego należy ograniczać spożycie soli kuchennej w ogóle?

Nie ulega wątpliwości, że zamiast dyskutować nad jałowym problemem, która sól jest najzdrowsza, należałoby się skupić na obniżeniu spożycia soli w ogóle. Oficjalne zalecenia mówią, że dorosły człowiek nie powinien jeść więcej niż 5 g soli dziennie, dziecko zaś od 2 do 3,5 g. W praktyce Polacy spożywają nawet 9-12 g chlorku sodu na dobę!

Tymczasem, konsekwencje nadmiaru sodu (głównego składnika soli) w diecie są medycynie dobrze znane i zdecydowanie istotne. Pierwszą ofiarą padają zwykle nerki, które, niezdolne do przefiltrowania takich ilości NaCl z krwiobiegu, zaczynają zatrzymywać wodę w organizmie. Zwiększa się więc objętość krwi, serce musi pracować ciężej, a naczynia krwionośne z czasem twardnieją pod naporem cieczy. W dalszej kolejności rozwija się nadciśnienie, które z kolei prowadzi do chorób serca, a nawet zawałów. Ponadto, istnieją dowody, że nadmiar soli w diecie może uszkadzać nerki, serce i aortę, a także osłabiać strukturę kości.

Sól kamienna w kosmetyce i medycynie naturalnej

Halityt, jako związek mineralny, ma jednak spory potencjał w zakresie pielęgnacji urody. Przede wszystkim dodaje się go jako czynnik złuszczający do maseczek i preparatów do czyszczenia twarzy. Poprzez masaż kryształki usuwają martwe komórki naskórka i odblokowują pory, wygładzając cerę. Uważa się też, że sól używana zewnętrznie może wręcz stymulować proces odtruwania skóry, „wyciągając” z niej wszelkie toksyny. Kryształki można także dodawać do szamponu, aby lepiej oczyścić skórę głowy i zmiękczyć włosy.

Roztwór z ciepłej wody i soli kamiennej to także doskonała płukanka do gardła, która przynosi ulgę przy bólu, opuchliźnie i chrypie, a nawet suchym kaszlu. Z kolei inhalacje z soli kamiennej mogą pomóc przy zapaleniach zatok. Moczenie opuchniętych, bolących stóp w ciepłej wodzie z solą pozwala natomiast zredukować obrzęk!
Sól kamienna jest jedną z najpopularniejszych przypraw kuchennych; źródło: pixabay.com

Sól kamienna w kuchni

Czy brak zdrowotnych korzyści soli kamiennej oznacza, że nie warto jej kupować? Wcale nie. Kryształki halitytu mają bowiem swoje unikalne walory smakowe, wynikające tak z konsystencji, jak i wspomnianej wcześniej śladowej obecności minerałów innych niż sód i chlor. Mimo minimalnego stężenia bywają one bowiem wyczuwalne na języku w postaci lekkiej gorzkości. Czarna sól kamienna wydobywana w Himalajach ma wręcz ostry zapach, który wydatnie podkreśla charakter niektórych dań.

Istnieje też bardzo ciekawa technika pieczenia mięsa i ryb w soli kamiennej, która nadaje daniom charakteru i nietypowego smaku. Polega ona na pokryciu całego dna brytfanny cienką warstwą soli kamiennej, a następnie zwilżenie jej wodą w sprayu. Na wierzch układamy dowolny kawałek mięsa czy całą rybę i wierzch również posypujemy solą, a następnie spryskujemy wodą. Pieczemy całość w temperaturze 200 stopni C, od 30 minut do 45, w zależności od wielkości pieczeni, a następnie wyjmujemy z pieca i pozostawiamy do odstania na dalszych 20 minut. Mięso lub ryba będą w ten sposób pokryte solną skorupką, którą rozbija się młotkiem i usuwa przed podaniem.

Sól kamienna jest również doskonałym surowcem do przygotowania ogórków małosolnych, bowiem zapewnia im najdłuższą trwałość. Trzeba jednak w tym celu kupować odmiany niejodowane.

Ogródki małosolne

Składniki:

Przygotowanie:
Ogórki myjemy szczoteczką i odcinamy końcówki. Układamy w dużym słoiku na przemian z obranymi ząbkami czosnku, pokrojonym chrzanem, koprem i liśćmi. Sól rozpuszczamy w letniej wodzie w proporcji 2 płaskich łyżek na 1 litr. Zalewamy roztworem słoik aż po brzeg. Całość przykrywamy liściem chrzanu, a na wierzchu kładziemy spodek lub talerzyk (nie zakręcamy!). Odstawiamy na 48 godziny w ciemne miejsce.

Sól kamienna do wszystkiego!

Naturalnie, sól kamienną można śmiało dodawać do gotowania warzyw i makaronów, a także do zup i sosów. Kryształki najlepiej jednak prezentują się nierozpuszczone, więc warto posypywać nimi słone pieczywo czy pieczone ziemniaki. Także w słodkich przepisach na karmel gruba sól kamienna jest miły i intrygującym urozmaiceniem.
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

Bibliografia

  1. Polish Geological Institute; “Rock salt – global production”; data dostępu: 2018-12-27
  2. Henri Bauholz; “How is Rock Salt formed”; data dostępu: 2018-12-27
  3. Harvard T.H. Chan, Publich School of Health; “Health Risks and Disease Related to Salt and Sodium”; data dostępu: 2018-12-27
  4. Shannon Macias; “SALT. An Overview of Various Types of Salts”; data dostępu: 2019-05-13
Ocena (3.1) Oceń: