epifity
Epifity, epifilie — Epifity, aerofity, porośla – samożywne rośliny rosnące na innych roślinach, służących im jako podpory. Epifity wykształciły szereg przystosowań do życia ponad powierzchnią ziemi oraz pobierania wody i składników odżywczych bez kontaktu z podłożem. Do epifitów zalicza się wiele gatunków glonów, mchów, wątrobowców, porostów i paprotników, a także rośliny naczyniowe występujące w strefie tropikalnej.
Epifity – występowanie i środowisko życia
Epifityczne rośliny naczyniowe występują głównie w strefie tropikalnej – w wilgotnych lasach równikowych oraz górskich lasach mglistych. Są to w większości rośliny zielne rosnące bezpośrednio na korze drzew (epifity korowe) lub w rozwidleniach pni lub gałęzi, gdzie gromadzą się martwe szczątki organiczne (epifity próchnicowe). Należy do nich ok. 25 tys. gatunków, z których najliczniej reprezentowane są paprocie z rodziny orliczkowatych (Pteridaceae), paprotkowatych (Polypodiaceae), zanokcicowatych (Aspleniaceae) oraz rozpłochowatych (Hymenophyllaceae), a także rośliny okrytonasienne z rodziny storczykowatych (Orchidaceae), bromeliowatych (Bromeliaceae), obrazkowatych (Araceae) i kaktusowatych (Cactaceae).
Epifile (epifity rosnące na liściach drzew i krzewów) występują głównie w wilgotnych lasach równikowych; należą do nich glony, porosty, mszaki oraz niektóre gatunki z rodziny storczykowatych.
Na obszarach strefy umiarkowanej epifitami są głównie rośliny niższe (glony, porosty, mszaki i wątrobowce) porastające pnie i gałęzie drzew. Do epifitów w siedliskach wodnych zalicza się drobne glony porastające makrofity (np. trawy morskie, większe gatunki glonów). Rośliny te wraz z innymi osiadłymi organizmami wodnymi (bakteriami, grzybami, pierwotniakami i bezkręgowcami) tworzą zespół peryfitonu.
Przystosowania epifitów
Epifity wykształciły wiele adaptacji morfologicznych i fizjologicznych, umożliwiających im nadziemny tryb życia oraz pobieranie wody i składników odżywczych. Zalicza się do nich:
- przytwierdzanie się do pni i gałęzi drzew za pomocą wydzielanego śluzu (glony, porosty) lub korzeni czepnych (storczykowate);
- wytwarzanie drobnych nasion (storczykowate), owoców rozsiewanych przez wiatr (marzanowate) lub przenoszonych przez ptaki (bromeliowate, obrazkowate) w celu zasiedlania koron drzew;
- korzenie powietrzne, na których wykształca się welamen – gąbczasta warstwa komórek skórki służąca do pochłaniania i magazynowania wody z powietrza (obrazkowate, storczykowate);
- pseudobulwy (nibybulwy) – zgrubiałe łodygi magazynujące wodę i sole mineralne (storczykowate);
- zgrubiałe pędy magazynujące wodę (epifityczne kaktusy
- liście pokryte włoskami tarczowatymi, których funkcją jest pobieranie wody (paprocie, bromeliowate);
- liście w formie lejka gromadzące wodę i resztki organiczne (paprocie zanokcicowate, bromeliowate);
- sztywne liście w formie rozetki gromadzące wodę (bromeliowate);
- plątanina liści lub korzeni powietrznych magazynująca szczątki organiczne, dzięki którym epifit tworzy własne środowisko glebowe
- liście przekształcone w „doniczkę” zbierającą wodę u płaskli (Platycerium
- redukcja liści zapobiegająca nadmiernej transpiracji (paprocie, storczykowate);
- myrmekotrofia – forma mutualizmu; pozyskiwanie przez epifity związków mineralnych (azotu) z rozkładających się odchodów i szczątków owadów pochodzących z kolonii mrówek zasiedlającej specjalnie wykształcone liście, ogonki liściowe lub łodygi epifitów, np. u mrówczeliny (Myrmecodia) z rodziny marzanowatych (Rubiaceae).
Rodzaje epifitów
Epifity, ze względu na rodzaj zależności z zasiedlaną rośliną, można podzielić na:
- epifity przypadkowe – rośliny nie prowadzące epifitycznego trybu życia, niekiedy zasiedlające rozwidlenia pni lub spękania kory, w których gromadzi się próchnica, np. paprotka zwyczajna (Polypodium vulgare), żyworódka (Kalanchoe
- epifity przygodne (fakultatywne) – rośliny rosnące na dnie lasu lub w koronach drzew, np. niektóre gatunki z rodziny bromeliowatych;
- hemiepifity (półporośla) – rośliny rozwijające się na podporze roślinnej do czasu ukorzenienia się w podłożu (hemiepifity pierwotne), np. figowce (Ficus), kluzja (Clusia
- holoepifity (epifity właściwe) – rośliny żyjące na podporach roślinnych bez kontaktu z podłożem, np. storczykowate.
Niektóre gatunki epifitów wykorzystują w pewnym stopniu roślinę, którą zasiedliły, np. gatunki z rodziny jemiołowatych (Viscaceae) pobierające z drzew wodę i sole mineralne za pomocą ssawek.
Znaczenie epifitów
Epifity pełnią bardzo ważna rolę w obiegu składników odżywczych w ekosystemach, w szczególności w wilgotnych lasach równikowych. Rozkładające się szczątki epifitów stanowią jedno z głównych źródeł materii organicznej opadającej na dno lasu.
Epifity porastające drzewa są środowiskiem życia wielu organizmów, takich jak bakterie, grzyby, promieniowce oraz bezkręgowce (m.in. roztocza, skoczogonki, chrząszcze, mrówki, wciornastki, gryzki, osy i pająki). Woda gromadząca się w liściach epifitów z rodziny bromeliowatych jest ważnym mikrosiedliskiem dla niektórych gatunków glonów, bezkręgowców (np. larw muchówek), a także dla kijanek żab z rodziny drzewołazowatych (Dendrobatidae) i rzekotkowatych (Hylidae).
Epifity stanowią ważne źródło pokarmu dla wielu gatunków zwierząt, które korzystają z gromadzącej się w nich wody oraz odżywiają się ich liśćmi, kwiatami, nektarem, owocami oraz zamieszkującymi je bezkręgowcami. Epifity są roślinami bardzo ważnymi dla wielu gatunków ptaków z rodziny kolibrowatych (Trochilidae) oraz haczykodziobków (Diglossa) z rodziny tanagrowatych (Thraupidae), które odżywiają się ich nektarem.
