rabunkowa gospodarka
Rabunkowa gospodarka — Rabunkowa gospodarka – działalność człowieka cechującą się nadmierną eksploatacją zasobów przyrodniczych. Głównym celem rabunkowej gospodarki jest maksymalizacja zysków bez względu na szkody wyrządzane w środowisku naturalnym, jak m.in. zaburzenie równowagi w ekosystemach wskutek zmniejszania się zasobów wodnych, spadku bioróżnorodności, wylesiania oraz przełowienia.
Nadmierna eksploatacja obszarów leśnych
Nadmierna eksploatacja ekosystemów leśnych skutkująca wylesianiem (deforestacją) ogromnych obszarów związana jest z wciąż rosnącą populacją ludzką i coraz większym zapotrzebowaniem na zasoby przyrodnicze. Lasy wycinane są w celu pozyskania terenów o innym przeznaczeniu użytkowym – pod uprawę roli, na pastwiska, rozbudowę infrastruktury oraz osiedli mieszkaniowych. Drewno jest ważnym surowcem wykorzystywanym w budownictwie oraz w różnych gałęziach przemysłu (np. w przemyśle papierniczym). W krajach rozwijających się drewno jest głównym materiałem opałowym.
Do głównych skutków deforestacji należą:
- zmniejszanie się różnorodności biologicznej przez nieodwracalne niszczenie siedlisk wielu gatunków, drastycznego spadku ich populacji bądź ich całkowitego wyginięcia,
- wzrost stężenia dwutlenku węgla w atmosferze,
- wzmożony proces erozji gleby,
- obniżenie poziomu wód gruntowych,
- pustynnienie terenów wylesionych.
Bardzo intensywne przemiany związane z deforestacją obserwuje się w krajach rozwijających się (Ameryka Płd., zach. Afryka, Madagaskar, płd.-wsch. Azja), gdzie lasy równikowe wycinane są w celu pozyskania drewna oraz terenów pod uprawę roli i wypas zwierząt, a także w borealnych lasach szpilkowych Ameryki Północnej i Eurazji. Korzyści wynikające z deforestacji są jednak krótkotrwałe, co szczególnie widoczne jest w krajach rozwijających się, gdzie pogłębiający się kryzys ekologiczny skutkuje nawracającymi klęskami suszy i głodu.
Zmniejszanie się zasobów wody pitnej
Woda należy do odnawialnych zasobów naturalnych. Krążenie wody w przyrodzie pomiędzy środowiskami wodnymi, lądowymi i atmosferą zwane jest obiegiem wody (cyklem hydrologicznym). Obieg ten zapewnia stały dostęp zasobów wodnych w hydrosferze, atmosferze oraz w środowiskach lądowych. Dostęp do wody pitnej uległ jednak znaczącym zmianom w ostatnich dziesięcioleciach. Związane jest to z rosnącym zapotrzebowaniem na wodę szybko rosnącej populacji ludzkiej i wzrastającej ingerencji w środowisko naturalne.
Do głównych przyczyn zmniejszania się zasobów wody pitnej zalicza się:
- zmiany klimatyczne zakłócające cykl hydrologiczny (wzrost temperatury powietrza wywołujący zwiększone parowanie wody z powierzchni zbiorników wodnych; wzrost ilości opadów nad rejonami uprzemysłowionymi; topnienie pokrywy lodowej);
- degradacja wód wskutek zwiększającej się emisji zanieczyszczeń rolniczych, przemysłowych i komunalnych;
- kwaśne deszcze zanieczyszczone związkami siarki, azotu i metalami ciężkimi powodujące zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych
- zmiana dynamiki odpływu powierzchniowego i podziemnego na skutek wylesiania, rozwoju miast, regulacji rzek, intensyfikacji rolnictwa, retencji wody w zbiornikach sztucznych oraz nadmiernego poboru wody ze zbiorników naturalnych w celu nawadniania pól uprawnych;
- osuszanie terenów podmokłych oraz obniżanie się zwierciadła wód gruntowych.
Przełowienie
Liczebność gatunków ryb i innych poławianych organizmów morskich ulega ciągłemu spadkowi wskutek nadmiernej eksploatacji poszczególnych łowisk. Zasoby naturalne otwartych mórz i oceanów stanowią dobro wspólne dla całej ludzkości, jednak jak sugeruje teoria dylematu „wspólnego dobra” (Hardin, 1968) zasoby te niekiedy mogą być nadmiernie wykorzystywane przez samolubne jednostki, co ma negatywny wpływ na wszystkich użytkowników. Prowadzi to do spadku liczebności wielu gatunków bądź ich wyginięcia, co często zaburza równowagę całego ekosystemu, np. nadmierne połowy rekinów pozbawiły ekosystem szczytowych drapieżników.
Do najbardziej przełowionych akwenów zalicza się m.in. Morze Północne, wody przybrzeżne Nowej Fundlandii oraz Morze Wschodniochińskie. Gatunkami najbardziej zagrożonymi nadmiernym połowem są np. dorsz atlantycki (Gadus morhua), tuńczyk błękitnopłetwy (Thunnus thynnus), ryby głębinowe, np. gardłosz atlantycki (Hoplostethus atlanticus), wiele gatunków rekinów oraz waleni (odławianych obecnie m.in. na wodach przybrzeżnych Japonii, Norwegii, Grenlandii i Wysp Owczych).
Spadek bioróżnorodności
Nadmierna eksploatacja jest jednym z głównych zagrożeń dla różnorodności biologicznej na świecie. Występowanie oraz rozmieszczenie wielu gatunków roślin i zwierząt w coraz większym stopniu ukształtowane jest przez działalność człowieka.
Wpływ człowieka na spadek bioróżnorodności przejawia się przez:
- niszczenie i fragmentację siedlisk wielu gatunków oraz zastępowanie ich krajobrazem antropogenicznym, np. wycinanie lasów, osuszanie terenów podmokłych;
- masowe polowania, które spowodowały wyginięcie wielu gatunków zwierząt, np. alki olbrzymiej (Pinguinus impennis), gołębia wędrownego (Ectopistes migratorius), papugi karolińskiej (Conuropsis carolinensis), krowy morskiej (Hydrodamalis gigas
- introdukcję obcych gatunków roślin i zwierząt, które stanowią zagrożenie dla rodzimej flory i fauny, szczególnie na izolowanych wyspach oceanicznych, np. hodowla królików na wyspie Laysan przyczyniła się do wymarcia m.in. karliczki hawajskiej (Porzana palmeri
- polowania na zwierzęta w celach komercyjnych (skóry kotowatych, futra szynszyli i ariranii amazońskiej, rogi nosorożców, ciosy słoni
- pozyskiwanie żywych zwierząt do prywatnych ogrodów zoologicznych, akwariów, sklepów handlujących zwierzętami;
- pozyskiwanie roślin leczniczych i ozdobnych z naturalnego środowiska.