Podgrzybki ‒ opis, występowanie i zdjęcia. Grzyby podgrzybki ciekawostki

Nie ma drugiego tak kontrowersyjnego rodzaju grzybów jak podgrzybki. Dzięki dostępności badań DNA, pozwalających ustalić rysy ewolucyjne poszczególnych gatunków, na przełomie ostatnich dwóch dekad dokonano zasadniczych przetasowań w taksonomii. W rezultacie podgrzybki stały się borowikami i na odwrót, a tradycyjne nazewnictwo grzybów straciło podstawy naukowe.

Jeszcze przed wiekiem na terytorium Polski rosło rzekomo wiele różnych podgrzybków zaliczanych oficjalnie do rodzaju Xerocomus. Wspomniana wyżej rewolucja taksonomiczna zapoczątkowana przez czeskiego mykologa Josefa Šutarę doprowadziła jednak do powstania nowych rodzajów botanicznych: Imleria, Hemileccinum oraz Xerocomellus. Ten ostatni odpowiada współczesnemu rozumieniu podgrzybków, dwa wcześniejsze nie mają jeszcze polskich nazw, ale zawierają gatunki oznaczane zarówno jako podgrzybki, jak i borowiki. Jak więc widać, rozeznanie się w sytuacji przysparzać może sporo trudności!

Podgrzybki, które nie są już podgrzybkami

Aby lepiej zrozumieć obraz leśnej polityki, warto uzmysłowić sobie, że funkcjonujące w języku potocznym nazwy roślin bardzo często obarczone są błędem zwyczajowym, nie uwzględniającym postępów w botanice. W przypadku grzybów sytuacja jest jeszcze bardziej zawiła, bowiem przerzucanie gatunków między rodzajami w ostatnim stuleciu było dość zasadnicze i język nie miał szans dogonić taksonomii. W rezultacie w Polsce wciąż zbieramy podgrzybka zajączka (Boletus subtometosus) oraz podgrzybka żeberkowanego (Boletus ferrugineus), które, jak widać z łacińskiej nazwy, są już zaklasyfikowane do rodzaju borowików (Boletus). Zmiana ta jest dla wielu grzybiarzy o tyle trudna do zaakceptowania, że wspomniane gatunki nie wyglądają jak prawdziwki – DNA nie da się jednak oszukać.

Podobnym przykładem jest podgrzybek brunatny (Imleria badia) przeniesiony w 2014 r. do zupełnie nowego rodzaju Imleria, w którym, jak dotąd, znajduje się jedynie pięć gatunków występujących w Europie, Azji i Ameryce Północnej. Sam podgrzybek brunatny, pod względem wizualnym przypomina skrzyżowanie borowika z podgrzybkiem, charakteryzując się gładkim ciemnobrązowym kapeluszem o twardym miąższu i dość pękatym trzonem, który dopiero z czasem smukleje. Jest to smaczny grzyb jadalny pod warunkiem cieplnej obróbki – na surowo jest trujący.

Gdzie rosną prawdziwe podgrzybki?

Współczesne podgrzybki, a więc gatunki zaliczane do rodzaju Xerocomellus to grzyby mikoryzowe rosnące w lasach liściastych, iglastych i mieszanych klimatu umiarkowanego. Rozpowszechnione są w Europie, Ameryce Północnej oraz Azji, przy czym w Polsce na dzień dzisiejszy rozpoznaje się jedynie trzy gatunki:

• Podgrzybek złotawy (Xerocomellus chrysenteron), najpowszechniejszy, rosnący pod dębem, sosną i bukiem
• Podgrzybek obciętozarodnikowy (Xerocomellus porosporus), stosunkowo rzadki, rosnący  pod dębami, grabami i sosnami;
• Borowik oprószony (Xerocomellus pruinatus) dość powszechny, pod różnymi gatunkami drzew, najczęściej dębami.
• Podgrzybki pojawiają się w naszych lasach w okresie od czerwca do listopada, przy czym borowik oprószony wyraźnie preferuje chłodniejszą temperaturę powietrza.

Cechy rozpoznawcze podgrzybków

Podgrzybki właściwe nie dorastają prawie nigdy do rozmiarów typowych borowikom. Owocniki są średniej wielkości, do 10 cm w średnicy i odznaczają się suchą, matową, nigdy nie śliską skórką, która miewa tendencje do pękania na starość. Kolor kapeluszy odmienia się przez różne odcienie brązu z żółtymi, czerwonymi, oliwkowymi, a nawet szarymi tonami. Od spodu znajdują się wyraźnie żółte rurki o dość dużych porach, które po naciśnięciu sinieją.

Trzony podgrzybków raczej smukłe, żółte z przebarwieniami, ale różnią się dość znacznie między gatunkami. Wszystkie podgrzybki mają przyjemny lub neutralny smak na surowo, ale w czasie deszczowych jesieni bardzo szybko pleśnieją.

Podgrzybki na świecie

Aktualnie w skali globalnej opisanych jest 9 gatunków należących do rodzaju Xerocomellus i ponad 20 gatunków, które pozostały w „starym” rodzaju klasycznych podgrzybków Xerocomus. Są pośród nich atrakcyjne grzyby jadalne, bardzo podobne polskim podgrzybkom i występujące w wielu krajach europejskich, a nawet u naszych południowych sąsiadów. Dobrym przykładem jest tutaj Xerocomellus cisalpinus wyodrębniony dopiero w 2014 r. i dotąd zaobserwowany jedynie w Czechach, Włoszech i Wielkiej Brytanii. O wiele starszy, bo opisany po raz pierwszy w 1912 r., jest borowik Zellera (Xerocomellus zelleri), typowy dla lasów jodłowych Północnej Ameryki. Ten urodziwy gatunek odznacza się aksamitnym czarnobrązowym kapeluszem i malowniczo żółto-czerwonym trzonem. W Czechach i na Węgrzech bardzo rzadko spotyka się też bardzo szlachetne grzyby Marka (Xerocomellus marekii), czyli podgrzybki o pięknym czerwono-pomarańczowym kapeluszu.

Niektóre gatunki podgrzybków są przy tym tak rzadkie i wyjątkowe, że ich występowanie ogranicza się do 1-3 krajów na świecie, np. podgrzybek belizyjski rośnie tylko w Belize!

Co się kryje w miąższu podgrzybków?

Niestety, podgrzybki nie należą do grzybów bardzo wartościowych pod względem odżywczym, ale są oczywiście pokarmem niskokalorycznym i niskotłuszczowym. Dość spora, 100-gramowa porcja podgrzybka brunatnego to zaledwie 112 kcal i jedynie 1.7 g białka. Ale nie można powiedzieć, że konsumpcja podgrzybków jest zupełnie obojętna dla zdrowia!

Z jednej strony bowiem, we wspomnianym już podgrzybku brunatnym wykryto wysokie dawki antyoksydantów, przede wszystkim fenoli i flawonoidów, a także nieco witaminy C. Cenne antyoksydanty w dużych ilościach zidentyfikowano także w miąższu podgrzybka złotoporego. Niestety, doświadczenia wskazują, że potrzebna dla poprawy strawności obróbka termiczna podgrzybków redukuje poziom cennych przeciwutleniaczy o ponad 70%!

Z drugiej strony, podgrzybki nie są wolne o ciężkich metali kumulujących się w glebie i powszechnie przenikających do miąższu grzybów. Poszczególne raporty mówią o podwyższonym stężeniu ołowiu, kadmu i rtęci.

Podgrzybkowe dania

Podgrzybki, choć całkowicie jadalne, nie należą do grzybiarskich trofeów, bowiem są bardzo często zarobaczywione, a z wiekiem robią się miękkie, gąbczaste i tak delikatne, że nawet transport w koszyku jest w stanie dotkliwie je uszkodzić. Nie posiadają też wybitnych walorów smakowych, a konsystencja u starszych osobników pozostawia dużo do życzenia. Stąd zbieramy najchętniej małe i młode podgrzybki, przy czym w rankingu preferencji grzybiarzy zdecydowanie prowadzi podgrzybek brunatny.

Podgrzybki dają się dość łatwo suszyć i w postaci mieszanek grzybów suszonych są chętnie wykorzystywane do sporządzania zup i sosów, a także nadzień, np. do pierogów z kapustą i grzybami. Ponadto w stanie surowym można je gotować i smażyć na maśle z cebulkę, a ten drugi sposób przygotowania ma wielu amatorów.

Wreszcie, podgrzybki zmieszane z innymi gatunkami grzybów jadalnych, można też konserwować w słoikach na zimę w marynacie octowej lub solance. Taka zaprawa jest cennym dodatkiem do dań mięsnych, makaronowych, ryżu, a także sałatek.