Definicja pojęcia:

saprobionty

Saprobionty – są to organizmy cudzożywne, czyli heterotroficzne. Wśród heterotrofów wyróżniamy holozoiki, czyli organizmy zjadające w części lub w całości inne organizmy, pasożyty i półpasożyty, czyli organizmy wykorzystujące substancje odżywcze swojego żywiciela, oraz saprobionty, czyli organizmy żywiące się martwą materią organiczną.

Saprobionty dzielą się na saprotrofy (kiedyś saprofity) i saprofagi a etymologia ich nazw wywodzi się z greckiego słowa sápios oznaczającego zgniły. Do pierwszej grupy należą niektóre bakterie i grzyby, które pobierają związki organiczne z martwej materii organicznej, którą same rozkładają. Drugą grupę stanowią glebożercy, kałożercy i mułożercy, czyli organizmy odżywiające się związkami organicznymi zawartymi w martwej materii organicznej. Ze względu na to, że saprotrofy rozkładają złożone związki organiczne do prostszych, a saprofagi odżywiają się szczątkami, zaliczamy je również do destruentów czyli reducentów. Ta grupa organizmów stanowi ważne ogniwo w łańcuchach pokarmowych, a co za tym idzie, w obiegu materii w przyrodzie. Dzięki reducentom związki nieorganiczne powracają do środowiska i mogą być znowu wykorzystane. Uwalniają one do środowiska między innymi wodę, dwutlenek węgla oraz tlenki azotu. Substancje te mogą być natomiast pobierane przez producentów, czyli organizmy samożywne, które wytwarzają z nich związki organiczne.
Monotropastrum humile - roślina myko-heteroftroficzna. Daiju Azuma [CC BY-SA 2.5], via Wikimedia Commons
Saprotrofy

Grupa ta inaczej bywa nazywana roztoczami bądź mikrokonsumentami. Należą do niej drobnoustroje takie jak bakterie i grzyby. Odżywiają się poprzez rozkład martwych szczątków organicznych do prostych związków. Organizmy saprotroficzne często wykorzystują trawienie zewnętrzne (zewnątrzkomórkowe). Takie odżywianie dotyczy głównie grzybów. Enzymy trawienne są wydzielane przez strzępki na zewnątrz, a pokarm zostaje pobrany dopiero strawiony. Dzięki temu, że pożywienie jest płynne to może zostać pobrane osmotroficznie.

Niegdyś uważano, że istnieją również rośliny saprofityczne, gdyż niektóre gatunki roślin lądowych pobierają substancje odżywcze pochodzące z rozkładu szczątków. Okazało się jednak, że pozwala na to symbioza z niektórymi gatunkami grzybów – mikoryza. To grzyby rozkładają związki organiczne znajdujące się w glebie. Rośliny będące w symbiozie z grzybami saprofitycznymi zazwyczaj nie przeprowadzają fotosyntezy w związku z czym nie posiadają barwników fotosyntetycznych. Jeśli roślina odżywia się tylko przy udziale grzybów, to mówimy o związku obligatoryjnym. Niektóre gatunki odżywiają się w ten sposób tylko częściowo i w takim wypadku mówimy o związku fakultatywnym. W związku z tym, iż rośliny te nie są same w sobie saprofityczne, zostały nazwane myko-heterotrofami.
Dżdżownica należy do saprofagów. Michael Linnenbach [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons
Saprofagi

Saprofagi inaczej bywają nazywane szczątkojadami. Jest to grupa do której należą drobne zwierzęta żyjące w wodach i w mułach dennych w zbiornikach wodnych a także w glebie i ściółce. Są to głównie bezkręgowce takie jak dżdżownice, strzykwy, wieloszczety morskie, rureczniki i nicienie. Saprofagi dzielą się na grupy w zależności od tego, czym się odżywiają. Jeśli pożywienie jest pochodzenia roślinnego to mówimy o fitosaprofagach natomiast w przypadku pożywienia pochodzenia zwierzęcego wyróżniamy zoosaprofagi.

Można wyróżnić również grupę, która odżywia się szczątkami zwierzęcymi nie ulegającymi jeszcze rozkładowi. O takich organizmach mówimy zoosarkofagi. Jeśli martwe zwierzę ulega rozkładowi to organizm je zjadający nazywamy nekrofagiem lub padlinożercą. Druga nazwa z reguły zarezerwowana jest dla kręgowców, więc w przypadku saprofagów poprawnym określeniem będzie nekrofagia. Zjadanie szczątków dotyczy nie tylko innych gatunków ale również pożywianie się martwymi ciałami osobników własnego gatunku. Padlina może być zjadana w całości bądź częściowo. Do nekrofagów należą między innymi żuki gnojowe, niektóre gatunki muchówek oraz niektóre gatunki chrząszczy z rodziny omarlicowatych i rodziny kusakowatych. Chrząszcze należące do rodziny omarlicowatych to w większości padlinożercy. Ich larwy również żywią się padliną a same truchła mają znaczenie także w trakcie rozmnażania. Jaja są składane w ich pobliżu albo w ich wnętrzu. Wśród kuskowatych saprofagi są w mniejszości ale są bardzo aktywne i dlatego stanowią równie ważny element obiegu materii w środowisku. Zamieszkują wiele środowisk. Żyją w leśnej ściółce, w glebie i w próchnicy, występują w gniazdach ptaków i ssaków ale też w mrowiskach, zamieszkują również padlinę i odchody.
Rureczniki są saprofagami No machine-readable author provided. Cyriled assumed (based on copyright claims). [Public domain], via Wikimedia Commons
Kolejną grupą wyróżnianą z saprofagów są koprofagi. Organizmy te odżywiają się odchodami innych zwierząt. Owadami, dla których kał innych zwierząt jest naturalnym źródłem pożywienia, to na przykład żuki gnojowe i krowieńczaki. Gatunki te żywią się odchodami bydła i koni. Ponadto wykorzystują je w celach lęgowych, jako miejsce składowania jaj.

Rodzina, która cała składa się z saprofagów to dżdżownicowate. Wszystkie dżdżownice odżywiają się rozkładającymi się szczątkami zwierząt i roślin. Nawet w jelitach dżdżownic glebożernych w pewnym stopniu występują substancje organiczne. Gatunki żyjące w głębszych warstwach gleby odżywiają się obumierającymi korzeniami oraz próchnicą glebową. Dżdżownice chętnie zjadają również odchody zwierząt na pastwiskach oraz wprowadzany do gleby obornik. Co ciekawe, zwierzęta te są dość wybredne i nie wybierają pokarmu przypadkowo. Za decyzją stoi głównie zawartość azotu oraz łatwo rozkładalnych węglowodanów. Preferowane przez dżdżownice są liście roślin motylkowych gdyż zawierają dużo białka. Z kolei unikane są rośliny bogate w garbniki i żywice, takie jak dąb, buk czy drzewa iglaste. Przykładowo rosówka zjada najchętniej liście pokrzywy, jesionu, bzu czarnego, wiązu, głogu, szczyru i czeremchy. Dżdżownice, jak i inne saprobionty mają duże znaczenie w środowisku, w którym występują. Organizmy żyjące w ziemi nie tylko biorą udział w obiegu materii ale również spulchniają i użyźniają glebę.
Żuk gnojowy - przykład koprofaga. No machine-readable author provided. Kompak~commonswiki assumed (based on copyright claims). [CC BY-SA 3.0], via Wikimedia Commons

Bibliografia

  1. Razowski J.; “Słownik entomologiczny”; PWN, 1987;
  2. Weiner J.; “Życie i ewolucja biosfery”; PWN, 1999.;
  3. Błaszak C.; “Zoologia, Bezkręgowce”; PWN, 2009;
  4. Solomon E. P., Berg L. R. i Martin D. W.; “Biologia”; Multico, 2009;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
Szukaj
Oceń stronę
Ocena: 4.1
Wybór wg alfabetu:
a b c ć d e f g h i j k l ł m n o q p r s ś t u v w x y z ż ź