Cladosporium (grzyby) – przyczyny, objawy i sposoby ochrony przed alergenami Cladosporium

Grzyby z rodzaju Cladosporium to niezwykle kosmopolityczna rodzina, którą spotkać można powszechnie nie tylko w przyrodzie, ale niemal w każdym domu. Zaliczane do organizmów mikroskopijnych tworzą widoczne gołym okiem skupiska, które znamy dobrze pod ogólnym pojęciem pleśni. Zasadniczo nie musielibyśmy jednak zwracać na nie większej uwagi, gdyby nie fakt, że Cladosporium jest dla człowieka poważnym alergenem, oddziałując negatywnie nawet na 3-10% ogólnej populacji!

Rodzaj Cladosporium obejmuje ponad siedemset gatunków grzybów występujących na całym świecie, niezależnie od klimatu, i towarzyszących człowiekowi zarówno pod gołym niebem, jak i w pomieszczeniach zamkniętych. Ów wszechobecność wynika z faktu, że Cladosporium do życia nie potrzebują ziemi, wody czy słońca – wystarczają im jakiekolwiek organiczne odpady, od obumarłych części roślin i innych grzybów po żywność. Wiemy ponadto, że kolonizują również glebę, tkaniny czy nawet farby do ścian i sufitów. Jednym słowem, można je spotkać praktycznie wszędzie!

Jak rozpoznać Cladosporium?

Jak się łatwo domyślić, Cladosporium nie przypomina w niczym leśnych grzybów. Są to organizmy mikroskopijne, tworzące długie strzępki złączone ze sobą w różnego rodzaju rozgałęzienia i kępki. Podstawowym elementem grzyba są tzw. konidiofory złożone zaledwie z kilku komórek i będące szczytowymi strzępkami grzybni, w których rozwijają się zarodniki. Ogólnie strzępki Cladosporium są bardzo delikatne i łatwo się przerywają, co utrudnia zachowanie i pełnej struktury na potrzeby badań mikroskopowych.

Większe skupiska Cladosporium widoczne są gołym okiem w postaci charakterystycznego pleśniowego nalotu w kolorze oliwkowym i brunatnym, czasem żółtawym lub prawie czarnym. Początkowo wyglądają jak zwykłe zabrudzenia, a następnie przekształcają się w wypukłe wysepki pleśni. Trzy najważniejsze z punktu widzenia człowieka gatunki to przy tym C. herbarum, C. sphaerospermum oraz C. cladosporioides.

Cykl życia Cladosporium

Grzyby z rodzaju Cladosporium w zależności od gatunku mają swoje niszowe preferowane środowisko życia lub też są klasycznymi kosmopolitami zdolnymi zagnieździć się w bardzo różnych warunkach. Ogromna większość z nich to saprotrofy żywiące się obumarłymi roślinami i grzybami, ale poszczególne gatunki są także pasożytami. Ich zarodniki roznoszone są przez wiatr i występują w powietrzu w stosunkowo wysokich stężeniach. Zarodniki znajdują się ponadto również w wodzie i glebie.

W domach i innych pomieszczeniach Cladosporium preferują miejsca ciepłe i wilgotne – szczególnie często są więc znajdowane w kuchni czy w łazience.

Cladosporium w przeciwieństwie do innych pleśni nie produkują żadnych poważniejszych mykotoksyn, które mogłyby zaszkodzić człowiekowi, ale za to wydzielają z siebie lotne związki zapachowe. Te ostatnie można wyczuć nosem w postaci klasycznego nieprzyjemnego odoru pleśniowej stęchlizny.

Cladosporium jako przyrodnicze patogeny

Jako organizmy pasożytnicze niektóre gatunki Cladosporium atakują uprawiane przez człowieka rośliny, powodując szkody w rolnictwie. Niesławnym przykładem jest tutaj wspomniane wyżej C. herbarium, które powoduje plamistość na liściach, kwiatach i warzywach a także C. fulvum atakujące m.in. krzaki pomidorów, a nawet dojrzałe owoce czy kwiaty. Klasycznym symptomem inwazji Cladosporium są plamiste, przesuszone liście, które mają skłonność do opadania i mogą prowadzić do zahamowania wzrostu całej rośliny. Niekorzystne zmiany obserwuje się również na kłosach zbóż oraz owocach z rodziny dyniowatych.

Paradoksalnie, Cladosporium określane jest również jako nadpasożyt, czyli organizm pasożytujący na… pasożytach. W tej roli bywa wykorzystywane do kontroli biologicznej patogenów niszczących niektóre uprawy, zwłaszcza tak uporczywych i powszechnych grzybów jak mączniaki czy rdzowce, odpowiadające za rozległe straty botaniczne w ogrodach i warzywnictwach.

Alergia na zarodniki Cladosporium

Dla człowieka najpoważniejszą zdrowotną konsekwencją dzielenia ekosystemu z grzybami Cladosporium są alergie wziewne. Przedostające się do dróg oddechowych wraz z wdychanym powietrzem zarodniki działają jako alergeny mobilizując układ immunologiczny osób uczulonych do gwałtownych czasem reakcji. Alergia na Cladosporium przejawia się przede wszystkim jako katar sienny, przebiegający z łzawieniem, świądem oczu, wodnistą wydzieliną z nosa i kichaniem, ale zwłaszcza u dzieci i młodzieży może również prowadzić do rozwoju astmy. Kontakt z Cladosporium może być również przyczyną rozwoju alergicznego zapalenia zatok przynosowych. Teoretycznie, kontakt z zarodnikami można mieć również poprzez skórę, ale wówczas reakcje się znacznie słabsze, o ile w ogóle się pojawiają.

Co ciekawe, na długo zanim ludzie poznali i opisali fenomen alergii, obserwowano dziwną zależność między ekspozycją na grzyby a reakcjami ze strony układu oddechowego. Już w 1726 r. angielski lekarz, Sir John Floyer, alarmował, że wizyta w piwnicy z winem wywołuje u niektórych osobników silne ataki astmy. W kolejnych dekadach oczywistym stało się, że dzieci wychowywane w domach wilgotnych, w zatęchłym powietrzu i wyraźnych nalotach pleśniowych, wyjątkowo często cierpią na astmę.

Niestety, klasyczne testy skórne wykorzystywane przy oznaczaniu rodzajów alergii bywają zwodnicze w przypadku uczulenia na Cladosporium, ponieważ trudno jest wyizolować wysokiej jakości ekstrakty zarodników. Może się więc okazać, że test wyjdzie negatywny, ale człowiek mimo to reaguje negatywnie na obecność zarodników Cladosporium w powietrzu.

Jeśli chodzi o metody leczenia, to, tak jak w przypadku innych alergii wziewnych, lekarze zalecają przede wszystkim ograniczenie kontaktu z alergenem oraz przyjmowanie w okresie występowania objawów uczulenia leków antyhistaminowych oraz donosowych kortykosteroidów. Przy rozwiniętej astmie niezbędne bywa również przyjmowanie wziewnych środków przeciwzapalnych. Odczulanie na zarodniki Cladosporium jest możliwe, ale nie bywa równie skuteczne, co w przypadku pyłów roślin. Wciąż trwają jednak badania nad udoskonalaniem immunoterapii w kontekście alergenów pleśniowych.

Okres pylenia Cladosporium

Cladosporium funkcjonuje jako alergen ludzki zarówno w środowisku zewnętrznym, jak i w pomieszczeniach domowych czy gospodarczych. W naszym kraju w przyrodzie największe stężenie zarodników Cladosporium obserwuje się w ciepłych miesiącach od maja do sierpnia, co niestety nakłada się na okres pylenia większości uczulających roślin. Na domiar złego mikroskopijne zarodniki przenoszone są drogą lotną na bardzo dalekie odległości, więc trudno jest unikać określonych miejsc występowania Cladosporium.

Jak chronić się przed alergenami Cladosporium?

Zdaniem naukowców bardzo trudno jest fizycznie ochronić się przed kontaktem z zarodnikami Cladosporium. W środowisku zewnętrznym jest to praktycznie niemożliwe, zaś we wnętrzach bywa bardzo trudne z racji na mikroskopijny rozmiar strzępków. Tym niemniej, w ramach racjonalnej prewencji wszystkim osobom ze zdiagnozowaną lub podejrzewaną alergią na zarodniki Cladosporium zaleca się:

• unikanie przebywania w piwnicach i innych miejscach z wyraźną manifestacją pleśni;
• nie nocować w nieogrzewanych, wilgotnych chatkach;
• nie stosować we wnętrzach urządzeń nawilżających powietrze;
• zrezygnować z zasłon w domu, jak również ograniczyć nadmiar tekstyliów lub zwiększyć częstotliwości ich prania;
• częste wietrzenie pomieszczeń zamkniętych;
• inwestycję z systemy wentylacyjne aktywnie oczyszczające powietrze za pomocą higroskopijnych filtrów;
• regularne mycie i dezynfekcję przestrzeni wokół zlewów, umywalek i wanien, ze zwróceniem szczególnej uwagi na pleśni pojawiającą się w fugach między kafelkami;
• unikanie roślin doniczkowych, zwłaszcza tych uprawianych w ziemi – włókno kokosowe czy uprawa hydroponiczna są zdecydowanie zdrowszym wyborem;
• regularne odkurzanie i usuwanie resztek jedzenia zza mebli, itp.
• unikanie długotrwałego przechowywania świeżych warzyw i owoców na kuchennych blatach czy stołach.

Tak naprawdę, jedynie zupełnie sterylne pomieszczenia dają gwarancję bezpieczeństwa i ochrony przed Cladosporium, a ów ideał możliwy jest do osiągnięcia jedynie w szpitalu i ogólnie nie jest polecany dla szerokiego zdrowia (nasz układ odpornościowy potrzebuje bodźców mobilizujących, aby się doskonalił). Nie pozostaje więc nic innego jak regularnie i pieczołowicie redukować potencjalne źródła alergenów – efekty dla jakości życia domowników z alergią powinny być widoczne!