Ciąża w świecie zwierząt

Ciąża jest stanem fizjologicznym typowym dla wszystkich ssaków. Od momentu zapłodnienia samica nosi młode w macicy aż do momentu porodu. Proces ten jest z grubsza podobne dla wszystkich zwierząt żyworodnych, ale dość zaskakująco różni się w szczegółach, np. długości ciąży czy sposobie rodzenia. Oto najciekawsze fakty o ciąży w świecie zwierząt!

Ludzka ciąża trwa ok. 40 tygodni licząc od pierwszego dnia ostatniej menstruacji. W rzeczywistości ten okres jest jakieś dwa tygodnie krótszy, ale moment owulacji bywa bardzo trudny do wychwycenia. Dziewięciu miesięcy potrzeba więc, aby z jednej zapłodnionej komórki stał się człowiek z pełni rozwiniętym sercem, płucami i mózgiem. Niby to dużo, ale okazuje się, że niektóre zwierzęta czekają na potomstwo jeszcze dłużej.

Duże ssaki lądowe i ich ciąża

Wśród zwierząt lądowych pierwsze miejsce w rankingu najdłuższej ciąży przypada dość spodziewanie słoniom. Te żyjące nawet 60-70 lat ssaki noszą swe młode przez okres 18-22 miesięcy – tyle potrzeba, aby wykształcić ogromny mózg uszatych gigantów. Co ciekawe, słonie jako nieliczne ze zwierząt rodzą zazwyczaj wyłącznie jednego potomka.

Drugie miejsce zajmują nosorożce z 15-18 miesiącami ciąży. Niestety, tak długie oczekiwanie na potomstwo dodatkowo utrudnia odnawianie zagrożonych wyginięciem populacji. Długą ciążę (13-15 miesięcy) mają również żyrafy, które na dodatek rodzą na stojąco, więc ich młode upadają z wysokości kilku metrów na ziemię. To właśnie owo uderzenie często rozbija worek płodowy i przerywa pępowinę! Jako ciekawostkę warto dodać, że żyrafy mają nawet swój własny system testów owulacyjnych – samce piją mocz samic, aby po smaku stwierdzić czy są one akurat w płodnym okresie.

 Ok. 14 miesięcy brzemienne są wielbłądy, przy czym u nich okres ciąży zależy od daty poczęcia – jeśli to ostatnie miało miejsce na jesień ciąża jest nawet 3 tygodnie dłuższa. Ponad rok ciąża trwa również u osłów i tapirów, a ok. 11-12 miesięcy u lam, tapirów i koni. Te ostatnie nieprzypadkowo czekają na potomstwo cały rok – do poczęcia dochodzi zwykle na wiosnę, kiedy pokarmu jest najwięcej, a samica jest dobrze odżywiona. Młode również przychodzą na świat w tym najbardziej sprzyjającym pod względem podaży żywności okresie.

Morskie ciąże

Słonie nie są jednak wcale zwierzętami o najdłuższej ciąży. Pod tym względem na głowę biją je płaszczaki, czyli prymitywne rekiny blisko spokrewnione z gatunkami kopalnymi. Według japońskich naukowców ich ciąża może trwać nawet trzy i pół roku, a powoli rosnące embriony przybierają zaledwie ok. 1.4 cm długości miesięcznie! Warto wiedzieć, że rekiny oficjalnie należą do królestwa ryb, ale rodzą żywe młode i to w pełni gotowe do samodzielnego życia – matka nie musi wcale zajmować się potomstwem. Inne gatunki rekinów mogą być ciężarne od 11 miesięcy do nawet 2 lat!

Imponująco długie ciąże wyróżniają także morskie ssaki, zwłaszcza kaszaloty (ok. 19 miesięcy), orki (ok. 18 miesięcy) oraz delfiny butlonose (ok. 12 miesięcy). Cierpliwymi matkami są również samice morsa arktycznego, które noszą swe młode w łonie nawet 15-16 miesięcy, a przy tym mają bardzo niski wskaźnik reprodukcji.

Małe zwierzęta z długą ciążą

Mimo że nie są ssakami, w rankingu najdłuższych ciąż znajdują się również pazurnice, czyli bezkręgowce wyglądem przypominające robaki. Rozmnażają się one płciowo, a u niektórych gatunków samiec pozostawia spermę na różnych miejscach ciała samicy. W efekcie skóra pęka, a nasienie dostaje się do ustroju i wędruje do jajników, aby zapłodnić jajeczka. Ciąża trwa nawet 15 miesięcy, a w jej wyniku rodzą się żywe młode będące zmniejszoną kopią dorosłych pazurnic.

Na uwagę zasługują również salamandry czarne zamieszkujące Alpy i Góry Dynarskie, u których proces rozmnażania jest dość nietypowy jak na płazy. Otóż samiec zapładnia samiczkę wewnętrznie, a w wyniku trwającej 2-4 lata ciąży rodzi ona jedno lub dwa żywe młode. Okres trwania ciąży zależy od wysokości, na której żyją dane osobniki, a oczekiwana długość życia wynosi nawet 10-20 lat!

Najkrótsze ciąże w królestwie zwierząt

Absolutnym rekordzistą w zakresie krótkiej ciąży jest dydelf wirginijski, który jest zarazem najdalej zamieszkałym na północ torbaczem na Ziemi. Samica dydelfa rodzi potomstwo… 12 dni po kopulacji! Co więcej, w jednym miocie znajduje się nawet 16-20 młodych, a każdy z nich jest tak mały, że mógłby się zmieścić na łyżeczce. Ich jedyną szansą na przeżycie jest przepełzanie do maminej torby, w której spędzają aż trzy miesiące.

Drugą najkrótszą ciążę wśród ssaków ma mysz domowa, której wykształcenie gotowego do życia potomstwa zajmuje 19-21 dni. Podobnie sprawa się ma u chomika, przy czym samiczki tych ostatnich cały okres oczekiwania na poród spędzają w ukryciu i bywają wówczas dość agresywne. Samice szczura z kolei doświadczają rui nawet co 5-8 dni, a po zapłodnieniu 22 dni czekają na potomstwo. Co ciekawe, już 4-5 dni po porodzie są gotowe do dalszego poczęcia, a młode samiczki dojrzałość płciową osiągają w wieku zaledwie 5 tygodni. Nietrudno więc zrozumieć skąd biorą się epidemie szczurów!

Poza dobrze znanymi gryzoniami krótką ciążę (20-21 dni) obserwuje się również u australijskich wombatów, które po porodzie noszą jednak młode w torbie przez okres nawet 7 miesięcy. U piżmaków ciąża trwa ok. 28 dni, a jedna samica może w ciągu roku rodzić kilkakrotnie, za każdym razem sprowadzając na świat ok. 5-9 młodych.

Warto wiedzieć:
U torbaczy w ogóle nie wykształca się łożysko, stąd też tak krótki okres pobytu w łonie matki i tak niedojrzały stan po porodzie. Zwierzęta te mają jednak trzy pochwy – dwa służą współżyciu, a jedna rodzeniu potomstwa.

Bardzo nietypowe ciąże

Koniki morskie oraz spokrewnione z nimi pławikoniki to jedyne dwa gatunki na świecie, w których rolę ciężarnej obejmuje… ojciec. Samiczka składa niezapłodnione jaja do kieszeni na brzuchu partnera, a ten je zapładnia i zawzięcie chroni przez okres kilku tygodni. Z jednej ciąży powstaje tym sposobem ok. 5 do 1500 młodych!

Ciekawym przyrodniczym fenomenem są również odłożone ciąże, zwane fachowo diapauzą embrionalną. Mowa o sytuacji, w której dojdzie do zapłodnienia, ale płód się przez jakiś czas nie rozwija, tylko hibernuje w oczekiwaniu na właściwy czas. Zjawisko to dotyczy nawet 130 gatunków ssaków. Niektóre zachodzą w ciążę tuż po porodzie, aby zminimalizować ryzyko braku potomstwa, w przypadku gdyby nowo urodzone młode nie przeżyły. Z chwilą, gdy rozwinie się jednak laktacja, ciąża zostaje zatrzymana i rozwija się dopiero po tym, jak poprzedni miot przestanie potrzebować mleko i odejdzie od matki.

Opóźnianie porodu obserwuje się również u rysi, które zazwyczaj zachodzą w ciążę na początku marca. Rozwój płodu ulega jednak zwykle wyhamowaniu aż do przesilenia wiosennego, tak, aby młode urodziły się w bardziej sprzyjających warunkach atmosferycznych. Podobny mechanizm dotyczy pancerników dziewięciopaskowych, które są w stanie utrzymać embrion w stanie hibernacji przez okres nawet 4 miesięcy, rozwijając klasyczną czteromiesięczną ciążą dopiero, gdy okoliczności są sprzyjające.

Europejskie bobry i amerykańskie kuny zazwyczaj łączą się w pary w lipcu i sierpniu, a po zapłodnieniu embrion rozwija się tylko dni, po czym zostaje „uśpiony” w macicy. Do zagnieżdżenia w błonie śluzowej dochodzi dopiero w styczniu, wskutek czego młode rodzą się na wiosnę. Z 250 dni między zapłodnieniem a porodem tylko 50 przypada więc na aktywny rozwój płodu!

Inne ciekawe fakty o ciążach i porodach u zwierząt

• Ciąża u psów trwa zwykle średnio 63 dni, po czym samica rodzi kilka szczeniąt. Według Księgi Rekordów Guinnessa największy miot jak dotąd doświadczyła suka rasy mastyf, która w 2004 r. wydała na świat aż 24 młode – niestety, tylko 20 z nich przeżyło.
• Do championów rozmnażania zdecydowanie należą świnki morskie. Samiczki stają się zdolne do rozrodu już w wieku 4 tygodni, a już 2-15 godziny po porodzie doświadczają rui i mogą ponownie zajść w ciążę, która trwa jednak ponad dwa miesiące – zaskakująco dużo jak na niewielkie gryzonie.
• Samice hieny cętkowanej odznaczają się trzy razy wyższym niż u samców poziomem testosteronu, który pozwala im na przetrwanie i czyni z nich liderów stada. Niestety, ten sam hormon powoduje również, że poród jest wyjątkowo bolesny i ryzykowny. Kanał rodny hieny jest bowiem tak wąski, że spora część młodych dusi się w trakcie wychodzenia na świat, zwłaszcza u matek rodzących po raz pierwszy.
• Ryby pielęgnicowate noszą zapłodnione jajeczka w swojej jamie ustnej (zazwyczaj samce). Przez cały okres do wyklucia wcale się wówczas nie odżywiają!
• U pand owulacja pojawia się tylko kilka dni w ciągu całego roku.
• Samice delfina często zachodzą w ciążę w wyniku zbiorowych gwałtów dokonywanych przez grupy samców. Co gorsza, gdy są już ciężarne, ich szybkość w wodzie zwalnia nawet o 50%, wskutek czego padają ofiarą większych drapieżców.

Pełnie zrozumienie procesu rozmnażania zwierząt to nie tylko fascynująca wiedza, która otwiera nam oczy na mądrość Matki Natury. Znajomość wspomnianych wyżej mechanizmów i faktów pozwala na lepszą ochronę gatunków na Ziemi, a tym samym zachowanie bioróżnorodności, która niestety ubożeje z każdą chwilą.